Sống Thánh Giữa Đời

Phần Thứ Ba

(Introduction À La Vie Dévote)

Nguyên tác của Thánh PHANXICÔ SALÊDIÔ, Giám Mục Tiến Sĩ Hội Thánh

Bản dịch của Lm.Ph.HOÀNG MINH TUẤN, Dòng Chúa Cứu Thế

Nguồn: http://www.khoi-nguon.com/

CHƯƠNG 01 - TẬP NHÂN ĐỨC, PHẢI BIẾT CHỌN LỰA

Không bao giờ Ong chúa ra ngoài đồng mà không có lũ ong quân đi theo, thì đức mến cũng không bao giờ vào trong một linh hồn mà không kéo theo đoàn các nhân đức, rồi tập dượt chúng, như một viên tướng thao luyện binh sĩ mình. Song đức mến không bắt các nhân đức hành động đột ngột, bằng nhau, hay ở mọi nơi, mọi chỗ như nhau. Người công chính như cây trồng bên dòng nước, sinh hoa trái theo mùa, vì đức mến tưới bón một linh hồn làm cho nảy ra các việc nhân đức mỗi thứ mỗi mùa. Có câu cách ngôn rằng : “Âm nhạc có đặc tính làm ta vui tai, song không hợp tình hợp cảnh trong một đám tang” (Sách Huấn Ca 22, 6). Nhiều người có lỗi lớn này là khi tập một nhân đức nào riêng, thì cố quyết thi hành bất kể trường hợp nào. Họ muốn làm như những triết gia thời xưa, hoặc luôn cười hay luôn khóc. Còn tệ hơn, họ trách móc và phê bình những người không luôn tập những nhân đức như họ. Thánh Tông Đồ Phaolô nói : “Phải vui với kẻ vui, khóc với kẻ khóc” “đức thương yêu thì kiên nhẫn, dịu dàng”, khoáng đạt, khôn ngoan, nhún nhường (Xem 1Cor 13, 4-5).

Tuy nhiên, có những nhân đức có thể dùng khắp nơi, mà không nên hạn chế vào một nơi riêng ; hơn thế chúng còn phải đem các tính chất tốt thấm nhuần các hoạt động của các đức khác. Không phải luôn ta có dịp tập đức dũng lực, đại đảm, hào hoa, nhưng đức hiền từ, tiết độ, lương thiện và khiêm nhường là những đức phải luôn thấm nhuần mọi hoạt động đời ta. Đã hẳn, có những đức khác còn tuyệt hảo hơn chúng song thường ta cần dùng đến chúng hơn. Đường ngon hơn muối, song người ta cần dùng đến muối nhiều hơn. Vì thế luôn phải có sẵn một số vốn các thứ nhân đức chung có thể dùng ngay ấy, vì ta cần đến chúng hầu như mọi lúc.

Trong số các nhân đức đang tập, mình phải chọn cái nào cho phù hợp với bổn phận hơn, chứ không phải hợp sở thích hơn. Thánh Paola thích hãm dẹp xác thịt cách khắc khổ để được hưởng các ngọt ngào thiêng liêng dễ hơn, nhưng bổn phận đời người phải vâng lời bề trên hơn. Vì đó, thánh Hiê-rô-ni-mô mới bảo là người đáng trách vì đi ngược ý của vị Giám mục của mình mà làm những việc phạt xác quá độ. Trái lại, các Thánh Tông Đồ, nhận sứ mệnh rao truyền Phúc Âm và phân phát bánh thiêng (Lời Chúa) cho các linh hồn đã khôn ngoan nhận xét rằng : Các Ngài không được trễ nải công việc thánh đó để thực hành một nhân đức khác, tuy rất tốt lành, là lo cho kẻ nghèo (xem Công Vụ 6, 2 tiếp). Mỗi bậc sống đều cần tập đôi nhân đức riêng. Nhân đức của vị Giám mục không phải là của nhà vua, của quân nhân không giống của người phụ nữ kết hôn hay của người cô quả. Đã đành, mỗi người phải có tất cả nhân đức, song không phải đều tập y như nhau. Nhưng mỗi người tập các đức cần riêng cho bậc sống Chúa đã kêu gọi mình.

Trong số nhân đức không mật thiết liên quan đến bổ phận riêng mình, phải chọn các đức tuyệt hảo nhất, chứ không phải các đức có hình dáng bên ngoài nhất. Sao chổi thường có vẻ lớn hơn các tinh tú và được đánh giá trọng hơn. Nhưng thực tế, có lớn có đẹp đến đâu chúng cũng không thể sánh bì các vì sao khác. Chỉ vì chúng gần ta hơn, nên có vẻ lớn hơn. Có đôi nhân đức cũng giống vậy, vì gần ta, dễ nhận thấy hơn và có thể nói là vật chất hơn, nên rất được quý trọng và được người tầm thường ưa chuộng. Ví dụ : người ta thích bố thí của cải hơn bố thí thiêng liêng, thích áo nhặm, ăn chay, trần trụi, đánh tội và các hãm xác hơn là hiền từ, nhân ái, nết na và các kềm chế linh hồn khác, là những đức tuyệt hảo hơn. Vậy Philôtê, con hãy chọn những đức tốt nhất chứ không phải được ưa chuộng nhất, tốt đẹp nhất chứ không phải có điệu nhất.

Mỗi người cũng nên chọn vài nhân đức riêng mà tập, không phải bỏ các đức khác, song để tâm trí mình được thao luyện và có quy củ. Một thiếu nữ sinh đẹp, chói sáng như mặt trời ; trang điểm như một hoàng hậu, đầu mang triều thiêng lá ô-liu, hiện ra cùng thánh Gioan Giám Mục thành Ale-xan-dria mà nói : “Ta là trưởng nữ của nhà vua, nếu người muốn coi ta là bạn, ta sẽ dẫn người trước mặt Ngài”. Thánh nhân nhận ra đó là lòng thương các kẻ khó mà Thiên Chúa muốn Ngài có. Sau đó, ngài tập nhân đức này cách đặc biệt đến nỗi mọi nơi người ta đều mệnh danh ngài là thánh Gioan hay bố thí. Ơ-lê-giê A-lê-xan-dri-nô (Euloge d’Alexandrie) muốn làm đôi việc gì cho Chúa, nhưng không đủ sức sống đời ẩn tu, hay sống trong một dòng tu nào khác, ông nghĩ ra cách vời một kẻ phong hủi khốn cực về nhà ông để thi hành đức bác ái và hãm mình đối với người nầy. Để làm việc ấy xứng đáng hơn, ông đã khấn tôn kính, phụng sự, đối xử với người ấy như tôi đòi với chủ nhân và Chúa mình. Xảy ra có một cơn cám dỗ làm hai người lìa nhau, cả hai đến trình bày cùng thánh An-tôn (ẩn tu), người bảo họ : “hai người hãy ý tứ đừng lìa bỏ nhau, vì cả hai sắp đi đến đích của đời mình, nếu thiên thần không thấy hai người còn ở với nhau, hai người có thể liều mình mất triều thiên phần thưởng”.

Vua thánh Lu-y đi thăm nhà thương và tự tay hầu hạ các bệnh nhân y như một người làm công. Thánh Phan-xi-cô yêu quý đức khó nghèo mà người gọi là Bà Chủ mình. Thánh Đa-minh quý việc rao giảng và dòng Ngài đã mang tên ấy. Thánh Grê-gô-riô Cả yêu thích tiếp đón các lữ khách theo gương ông A-bra-ham đón tiếp Chúa vinh hiển dưới hình người lữ khách. Tô-bia thực hành đức bác ái bởi mai táng kẻ chết. Thánh nữ Ê-li-gia-bét, dù là hoàng hậu sang trọng, song vẫn ưa thích khinh ghét mình. Thánh Ca-ta-ri-na thành Giê-nơ khi đã góa bụa, đã hiến mình vào giúp nhà thương. Ca-xi-a-nô kể chuyện một thiếu nữ đạo đức, muốn tập luyện nhân đức nhẫn nại, đã chạy đến hỏi ý kiến thánh A-ta-na-xia. Thánh nhân nhận lời, đã để cho nàng ở với một mụ góa nghèo khó, có tính bẳn gắt, giận dữ, không ai chịu nổi, mụ này luôn mắng nàng nhờ đó nàng có dịp tập đức hiền từ và nhún nhường.

Như thế, trong số các tôi tá Chúa, có vị hiến mình giúp bệnh nhân, vị khác cứu vớt kẻ nghèo khó, vị lo dạy dỗ các trẻ em biết đạo lý công giáo, vị khác đi tìm những linh hồn hư hỏng, xiêu lạc. Có vị đi trang hoàng các nhà thờ và bàn thờ, có vị lại dàn xếp cho người ta sống bình an, hòa hảo với nhau. Các vị bắt chước người thợ thêu đặt trên tấm vải làm nền những lượt chỉ lụa vàng bạc khác nhau dệt thành những cánh hoa sặc sỡ. Linh hồn nào thực hành một việc đạo đức riêng biệt cũng vậy, họ dùng việc ấy như một tấm vải làm nền để thêu lên trên đó các việc tập nhân đức khác. Như thế, các hành động, các tâm tình của họ được liên kết hơn với việc thực hành chính kia, và làm nổi vẻ đẹp của chúng lên.

“Áo dạ thêu chỉ vàng,

Mũi kim dệt nổi vạn hàng hoa xinh “

Khi ta bị một tính xấu nào làm lung lạc, được chừng nào hay chừng nấy ta phải tập một nhân đức ngược lại, và hướng các đức khác về đức này. Nhờ phương pháp ấy, ta sẽ thắng địch thù, và đồng thời tiến bộ trong các nhân đức khác. Nếu tôi bị tính kiêu ngạo hay nóng giận tấn công thì trong mọi sự, tôi phải hướng chiều, phải ngả về sự khiêm nhường và hiền lành. Còn các việc đạo đức khác như nguyện ngắm, lãnh Bí Tích, tập khôn ngoan, bền chí, tiết độ tôi đem tất cả phục vụ công việc trên. Như lợn rừng, muốn mài nhọn răng nanh, chúng cọ chúng chà với các răng khác, thành ra các răng này cũng nhờ đó thành nhọn sắc. Người nhân đức cũng vậy, đã đem công tập một nhân đức mình thấy cần hơn cả để bảo vệ cho mình, thì phài đem mài dũa nó bằng cách tập tành các đức khác. Các đức này, khi mài dũa đức kia, cũng được trở nên tuyệt hảo và bóng láng hơn. Trường hợp ông Gióp giống vậy. Ông tập cách riêng lòng nhẫn nại để chống lại bao cám dỗ mà ông đang mắc phải, thế mà ông đã nên hoàn toàn thánh thiện trong mọi nhân đức khác nữa. Thánh Grê-gô-riô Na-diăng nói : bởi tác động của một đôi nhân đức đã được tập luyện thuần thục, người ta có thể đạt tới đỉnh tất cả các nhân đức. Ngài có nêu chuyện bà Ra-háp làm tỉ dụ : chỉ vì bà này đã thực hành việc cho khách trú ngụ mà đã đạt tới đỉnh vinh quang. Nhưng phải hiểu đó là khi ta thực hành việc như thế một cách tuyệt hảo, với lòng sốt sắng và đức bác ái lớn lao.

CHƯƠNG 02 - TIẾP CHƯƠNG TRÊN : CHỌN LỰA CÁC NHÂN ĐỨC

Thánh Ao-gu-ti-nô nói rất đúng : Những người khởi sự đi đàng thánh đức thường phạm đôi lỗi ban đầu. Đã đành như thế cũng là đáng trách, nếu đem đối chiếu với luật nên trọn lành ; nhưng xét theo một mặt khác các lỗi kia cũng đáng khen vì báo trước một tương lai tốt đẹp đầy thánh đức mà chính chúng gián tiếp chuẩn bị đưa đến. Tỉ dụ : Sự sợ hãi thấp hèn thô thiển gây ra bối rối quá đáng trong những tâm hồn mới thoát khỏi vòng tội lỗi, cũng có thể là một đức tính nên có trong bước đầu ấy : nó tiên báo chắc chắn một lương tâm trong sạch sau này. Nhưng sợ hãi như thế đáng trách nơi những ai đã tiến bộ nhiều rồi vì trong lòng họ tình mến phải đã ngự trị và sẽ dần dà xua đuổi tính sợ hãi nô lệ ấy đi. Thánh Bê-na-đô thoạt đầu có một thái độ rất nghiêm nhặt và cứng rắn với những ai được ngài hướng dẫn. Ngài dặn họ phải bỏ thân xác ở nhà và chỉ đem linh hồn đến với Ngài mà thôi. Khi nghe họ xưng tội, ngài tỏ ra ghét gắt gao mọi thứ nết xấu, dù nhỏ mọn và ngài thối thúc các người tập đi đàng trọn lành thái quá đến nỗi ngài lại làm cho họ chùn bước, mất hết can đảm và đuối sức bởi vì luôn luôn bị thúc bách trèo leo con đường dốc dác khó khăn như thế. Philôtê con có thấy không, lòng nhiệt thành cực điểm do tâm hồn trong sạch hoàn toàn của thánh nhân đã xui khiến ngài dùng phương pháp cứng rắn. Lòng nhiệt thành ấy là một đức lớn, tuy vậy vẫn đáng trách. Cho nên có lần Chúa đã hiện ra sữa chữa, và ban cho tâm hồn ngài một tinh thần hiền từ, êm ái và dịu dàng đáng mến. Nhờ vậy ngài đã hoàn toàn thay đổi, và ngài hối hận nhiều vì quá ngặt nghèo, gắt gao. Ngài trở nên niềm nở và nhún nhường với mọi người đến nỗi ngài thành tôi tớ mọi người để thu phục họ cho Chúa.

Thánh Hiê-rô-ni-mô kể chuyện thánh Pao-la, con thiêng liêng ngài không những quá độ nhưng còn ngoan cố trong các việc hãm xác, đến nỗi không chịu tuân theo lời thánh Epi-phanô Giám Mục của người mà giảm bớt đi. Ngoài ra người còn quá tiếc thương các người thân thuộc đã qua đời đến nỗi người rủi có thể bị chết theo. Sau cùng thánh Hiê-rô-ni-mô kết luận : “Chắc người ta sẽ nói tôi : Đáng lẽ ca tụng thánh nữ ấy chứ sao lại trách móc và phê bình người. Tôi xin Chúa Giêsu, Đấng người đã phụng sự và tôi cũng mong muốn phụng sự, chứng giám cho là tôi không nói thiên lệch về phía nào cả, trái lại tôi chỉ nêu ra cách trung thực những gì người có, với tư cách tôi là một Kitô hữu viết về một Kitô hữu khác. Nói cách khác, tôi viết lại tiểu sử, chứ không viết bài chúc từ ca ngợi. Tôi không chối là các thói xấu này nơi người có khi lại là nhân đức nơi kẻ khác chưa biết chừng”. Ngài muốn nói các thói hư, nết xấu nơi thánh Paola có thể được coi là những nhân đức nơi một linh hồn kém hoàn thiện hơn. Thực thế, có những việc bị coi là khuyết điểm nơi người hoàn thiện, lại được cho là hoàn hảo nơi người còn kém cỏi. Ở một bệnh nhân vừa khỏi bệnh, khi thấy chân tay mập béo ra, đó là dấu tốt về tạng chất trong người bình phục nên đã tẩy các khí chất độc. Nhưng nếu hiện tượng ấy thấy ở người khoẻ lại là triệu chứng xấu, vì tạng chất trong người họ không đủ sức tiêu tan các chất độc ứ đọng. Philôtê thân mến, ta phải nghĩ tốt về người mà ta thấy đang tập nhân đức, tuy còn vụng về, vì các thánh cũng đã trải qua con đường ấy. Phần ta, phải ra sức tập không những cách trung thành song còn khôn ngoan nữa. Muốn thế phải theo lời đấng khôn ngoan dạy : “Đừng căn cứ vào việc khôn khéo riêng của ta”, nhưng của những vị mà Thiên Chúa gửi đến dẵn dắt ta !

Có những cái nhiều người cho là nhân đức, kỳ thực không ! Tôi muốn nói với con đôi lời về điều ấy : đó là những ngất trí, xuất thần vô cảm giác, kết hợp thần hóa, linh hồn bay bổng[1] hay siêu hóa, và các điều kỳ diệu giống như thế. Có nhiều sách bàn về các điều ấy, và có tham vọng đưa hồn đến bực chiêm niệm thần bí, hoàn toàn sống trong thế giới thuần linh và đời sống siêu việt. Chắc Philôtê đã thấy đó không phải là nhân đức, song phần thưởng Chúa ban cho nhân đức. Hay đúng hơn là những mối hoan lạc khai vị của đời sau, ban xuống cho người thế để gây nơi họ thèm muốn tất cả bữa tiệc trên thiêng đàng. Nhưng không nên đòi những ân huệ ấy, vì chúng không cần thiết để phụng sự và yêu mến Chúa. Chỉ mình Ngài mới là tất cả ước vọng của ta. Đàng khác, đó không thường là những ơn có thể lấy tài khéo hay tập tành mà đoạt được, vì chúng là những tâm trạng thụ động hơn là hoạt động, ta có thể thụ lãnh mà không thể tạo tác ra được. Ta hãy chuyên tập tành nên người lương thiện, đạo đức ; những ông sốt sắng, những bà sốt sắng. Còn nếu đẹp ý Chúa mà Ngài muốn nâng ta lên tới các sự kỳ diệu thiên thần đó, lúc đó chúng ta cũng có thể là các thiên thần tốt lành lắm. Nhưng đang khi chờ đợi, ta hãy đơn sơ, khiêm nhường và sốt sắng tập các nhân đức nhỏ bé mà Chúa muốn ta nỗ lực thực hành : đó là đức nhẫn nại, đức nhân từ, hãm mình bề trong, khiêm nhường, vâng phục, khó nghèo, thanh khiết, yêu thương đồng loại, chịu đựng các khuyết điểm của họ, cũng như sự cần mẫn và sốt sắng. Ta hãy nhường những sự siêu việt kia cho các linh hồn cao cả. Ta không đáng ở cấp cao như thế trong việc phụng sự Chúa, sung sướng chán nếu ta được giúp việc Ngài trong xó bếp, nơi kho bánh của Ngài, được làm đầy tớ, làm phu khuân vác, làm bồi phòng của Ngài. Sau đó nếu đẹp ý Ngài, Ngài sẽ đem ta làm tại văn phòng hay trong hội đồng tư mật của Ngài.

Phải, Philôtê, vì Vua vinh hiển ấy không ban thưởng tôi tá theo chức tước lớn nhỏ, song theo lòng mến và khiêm nhường của họ khi thi hành các chức vụ ấy. Sao-lê khi đi tìm lừa cho cha lại được làm Vua nước Is-ra-el. Rê-bê-ca cho lạc đà A-bra-ham uống, đã được làm vợ của con ông. Bà Rút mót lúa đồng ông Bốt và phục dưới chân ông, được đưa tới gần ông và cưới làm vợ. Đã hẳn những tham vọng cao kỳ đến các sự phi thường như thế, thường dễ làm mờ mắt ta trong ảo tưởng giả trá. Và đôi khi những kẻ tưởng mình là thiên thần lại chưa là người lương thiện nữa. Kỳ thực có cao siêu chăng thì chỉ là trong lời nói chứ không chút nào trong tâm tình và trong việc làm của họ. Nhưng ta không ta nên khinh hay chỉ trích hàm hồ. Ta cứ ca tụng Thiên Chúa vì sự cao siêu tuyệt vời của kẻ khác ; phần ta cứ giữ mình trong con đường thấp kém hơn, nhưng chắc chắn hơn, kém tuyệt hảo hơn song ám hạp với nỗi thiếu thốn và phận nhỏ nhoi của ta hơn. Nếu ta cứ sống khiêm nhường và trung tín trong đó, Thiên Chúa sẽ nhấc ta lên những bậc cao cả lớn lao.

------------

[1] Phi thần.

CHƯƠNG 03 - ĐỨC KIÊN NHẪN

Thánh Phaolô tồng đồ nói : “Anh em cần có đức kiên nhẫn ngõ hầu, khi đã thi hành ý Chúa, anh em được hưởng lời Chúa hứa” (Thư cho Hy-Bá 10, 36). Thật vậy, Chúa Cứu Thế đã phán : “Cứ kiên nhẫn ắt sẽ giữ được linh hồn mình”. Philôtê, hạnh phúc của con là giữ được linh hồn mình. Kiên nhẫn càng hoàn toàn, ta càng giữ hồn ta hoàn toàn. Con hãy nhớ luôn : Chúa đã cứu ta bởi kiên trì chịu đau khổ, thì phần ta cũng mưu phần rỗi bằng đau khổ, cực phiền, chịu đựng các sỉ nhục, trái ý, chống nghịch, với tất cả sự hiền từ có thể có.

Đừng hạn định đức kiên nhẫn con vào một thứ sỉ nhục và cực khổ nào thôi, hãy nới rộng ra tất cả mọi thứ mà Thiên Chúa sẽ gửi đến và cho phép xảy đến cho con.

Có người chỉ muốn chịu các cực khổ đầy danh giá, như bị thương ngoài mặt trận, bị tù binh, bị bắt bớ vì đạo, bị nghèo khó vì một cuộc kiện tụng mà họ đã nắm được phần thắng. Những người này không yêu đau khổ, song yêu danh dự mà đau khổ mang lại. Người nhẫn nại thật chịu đựng các khốn cực có kèm nhục nhã cũng như các khốn cực gây danh giá. Bị khinh bỉ, quở trách và tố cáo bởi ác nhân : vẫn còn là ngọt ngào cho người can đảm. Nhưng bị quở mắng, tố cáo và hành hạ bởi chính người tốt lành, bạn hữu, thân thuộc mình đó mới thật tuyệt. Thái độ hiền từ của thánh cả Ca-rô-lô Bô-rô-mêô khi chịu một vị giảng thuyết nổi danh, tu sĩ của một dòng rất nghiêm nhặt, từ trên tòa giảng chê trách công khai, lâu dài : đức hiền từ ấy mới đáng quí hơn trăm nghìn lần khác ngài bị người khác tấn công. Ong chích thì buốt hơn muỗi đốt, các sự cực lòng và các chống đối mà người tốt lành làm cho ta thì khó chịu hơn các cái khác. Thường lại thấy xảy ra việc hai người tốt lành đối chọi, chống nghịch nhau rất dữ dội, trong một vấn đề mà cả hai cùng có thiện chí, song chỉ vì bất đồng quan điểm.

Con hãy kiên nhẫn không chỉ cách chung chung về các đau khổ, mà còn về các hoàn cảnh và chi tiết tùy thuộc nữa. Nhiều người muốn chịu đau khổ, miễn là đừng bị rầy rà cơ cực. Kẻ nói : “Bị nghèo không hề gì, nếu sự đó không cản trở tôi giúp bạn hữu, giáo dục con cái, và sống cách tử tế như tôi mong muốn”. Kẻ khác nói : “Tôi không ngại gì khác đâu, song chỉ ngại người ta sẽ nói rằng nghèo là lỗi tại tôi”. Có kẻ vui lòng để người ta nói hành mình, chịu đựng hết sức nhẫn nại, miễn là đừng ai tin lời kẻ dèm pha họ. Người khác muốn chịu đôi phần cơ cực, song không phải tất cả. Họ nói : “họ không khó chịu vì mắc bệnh, song vì không có tiền để chạy chữa, hoặc vì các người chung quanh họ phải liên lụy”. Nhưng Philôtê, phần tôi, tôi nói, đức kiên nhẫn đòi không những chịu bệnh tật, song còn bệnh nào Chúa muốn, ở nơi Chúa muốn, ở giữa các người Chúa muốn, với các phiền hà Chúa muốn. Các khốn khó khác cũng vậy. Khi con mắc bệnh hoạn nào, hãy chạy chữa thuốc men tùy sức và theo luật Chúa, nếu không, tức là thử thách Chúa. Nhưng, làm hết sức rồi con hãy hết lòng nhẫn nhục đợi chờ hiệu quả mà Chúa bằng lòng cho phép xảy ra. Nếu đẹp ý Chúa mà thuốc chữa được bệnh, con hãy hết lòng khiêm nhường cám ơn Chúa. Nếu trái lại, bệnh vẫn hoàn bệnh, con hãy chúc tụng Ngài trong nhẫn nại.

Tôi đồng ý với thánh Grê-gô-riô : khi con bị cáo một tội gì đúng lý, con hãy hết sức hạ mình xưng ra mình đáng bị lời cáo ấy. Nếu là vu cáo, con hãy chữa mình cách từ tốn, vì con cần phải tôn trọng sự thật và làm gương sáng cho đồng loại. Nhưng sau khi chữa mình chính đáng như thế, người ta vẫn tiếp tục cáo con, con đừng xao xuyến và đừng tìm cách bắt người ta phải nhận lời bào chữa của mình. Như thế, sau khi có chu toàn bổn phận đối với sự thực, con cũng phải có bổn phận đối với đức khiêm nhường nữa. Làm như thế, con không phương hại đến bổn phận phải bảo vệ danh giá con, đồng thời cũng không đánh mất lòng mến chuộng sự bình an, đức hiền từ trong lòng và đức khiêm nhường.

Con hãy cố gắng ít than phiền về các sự tai hại người ta làm cho con. Vì chắc chắn kẻ than phiền thì phạm một tội đã đành, hơn thế lòng tự ái thường phóng đại các xúc phạm ra cho lớn hơn có thật. Nhưng cách riêng con đừng than phiền với những người mau nóng giận hay nghĩ trái. Nếu cần than phiền với ai để sửa chữa sự xúc phạm, hay để thư thái cho tâm trí con, thì chỉ nên nói với những tâm hồn bình tĩnh và mến Chúa. Nếu không, thay vì làm cho lòng thư thái, sẽ lại xao động lo lắng thêm. Thay vì nhổ gai, hóa ra lại ấn vào sâu hơn.

Có nhiều người, khi bị ốm đau, cực phiền và xúc phạm, gắng cầm mình không than vãn và nuông chiều xác thịt. Vì theo họ nghĩ như thế là tỏ ra mình thiếu can đảm và đại độ. Điều đó đúng. Nhưng họ lại hết sức mong muốn và dùng mưu mẹo để người khác ái ngại cho họ, thương hại họ, và quí chuộng họ, không những là người bị cực khổ, song còn là người nhẫn nại và can đảm. Đó cũng là một sự nhẫn nại, song nhẫn nại giả hiệu, chẳng qua là tham vọng và khoe khoang tinh vi và lắt léo. Họ được vẻ vang, song đâu có phải vẻ vang trong Chúa ! (Roma 4, 2) Người nhẫn nại chân chính không than về cái khổ của mình, không ước ao người ta ái ngại mình. Họ nói về đó cách chân thành, đơn sơ, không khóc lóc, không than vãn, không phóng đại. Nếu ai phàn nàn hộ họ đành kệ cho làm, trừ phi người ta phàn nàn về một sự khổ mà họ không có. Lúc đó, họ từ tốn nói là không bị sự khổ đó, và cứ bình tĩnh sống trong sự thật và nhẫn nại, ôm ẵm cực khổ và không kêu trách gì cả.

Giữa những chống đối sẽ xảy đến cho con khi tập sống đạo đức (chắc không thiếu đâu !), con hãy nhớ lời Chúa : “Khi người đàn bà sắp sinh thì đau đớn lo lắng, nhưng khi thấy con lọt lòng rồi, liền quên hết đau vì một người đã ra chào đời”. (Gioan 16, 21). Con cưu mang trong hồn con trẻ quý báu nhất trần gian, đó là Giêsu Kitô. Trước khi Ngài sinh ra, chắc hẳn con phải thấy đau đớn. Song hãy can đảm, vì một khi đau đớn qua đi, vui sướng muôn đời sẽ còn mãi trong con, vì đã sinh ra một người như thế cho trần gian. Mà Ngài chỉ sinh ra cho con, nếu con đã hoàn toàn nắn đúc Ngài trong lòng con và trong việc làm của con bởi bắt chước đời sống Ngài.

Khi bệnh tật, con dâng mọi đau đớn, cực nhọc và mệt mỏi để phụng sự Chúa, và xin Ngài kết hiệp chúng với các cực hình Ngài đã chịu vì con. Hãy vâng lời thầy thuốc, hãy dùng thuốc men hay các phương pháp trị bệnh nào khác vì mến Chúa, lòng hằng tưởng nhớ đến mật đắng Chúa đã uống vì yêu ta. Con hãy ước ao lành bệnh để để phục vụ Chúa. Đừng từ chối chịu đau đớn ngõ hầu tuân theo ý Ngài ; và hãy sẵn sàng chết, nếu đó là ý Ngài, để ca tụng và hưởng mặt Ngài đời đời… Con hãy xem : con ong ăn một thứ đồ đắng để có thể làm ra mật ngọt. Đây cũng vậy, có khi nào ta phát sinh những việc nhân đức, hiền từ và kiên nhẫn lớn lao, hoặc tiết ra thứ mật các nhân đức tuyệt đẹp cho bằng lúc ta ăn bánh đắng cay và sống trong sầu não ? Và như mật do hoa cây bách lý hương là thứ cây nhỏ và đắng làm nên, lại là mật ngọt nhất, thì nhân đức tập luyện trong cay đắng hèn hạ, và nhuốc hổ nhất lại là đức tuyệt hảo không gì bằng.

Con hãy luôn luôn đưa mắt tâm hồn nhìn ngắm Chúa Giêsu Kitô chịu đóng đinh, trần truồng, bị nói phạm, vu khống, chối bỏ và bị đè nặng dưới bao khó nhọc, buồn sầu và lao nhọc. Và con hãy nghĩ đến tất cả các nỗi đau đớn của con, có nhiều mấy, có to mấy cũng không tài nào sánh kịp được, và không bao giờ con sẽ phải đau khổ vì Ngài bằng Ngài đã đau khổ vì con.

Con hãy suy đến những cực hình các đấng tử đạo chịu xưa, những đau đớn mà bao người nay đang chịu, nặng nề hơn biết bao lần các đau đớn con đang trải qua, rồi con hãy nói : “Ôi, các lao nhọc của tôi chỉ là yên ủi, các cực khổ là hoa hồng, so sánh với những kẻ không ai giúp đỡ, cứu vớt cho nhẹ gánh đau thương, sống mà như chết liên lỉ, giữa bao cơn sầu khổ lớn lao vô ngần !”.

CHƯƠNG 04 - ĐỨC KHIÊM NHƯỜNG BÊN NGOÀI

Tiên tri Ê-li-dêu nói với bà góa nghèo khổ : “Hãy mượn nhiều bình không rồi đổ dầu vào” (Sử Ký II, đoạn 4, 3-4). Muốn nhận được ơn Chúa vào lòng, lòng cần phải trống rỗng những hư vinh về chính mình. Con chim vọ khi vừa kêu vừa nhìn các chim săn mồi, thì làm cho chúng tê liệt không biết bởi một sức gì bí mật. Vì vậy chim câu yêu nó hơn hết các loài chim khác và đến sống cạnh nó để được bình an. Khiêm nhường cũng thế ! nó đuổi Satan, gìn giữ trong hồn ta ơn nghĩa và ơn huệ của Chúa Thánh Thần. Vì vậy, các thánh, nhất là Vị Vua các thánh và Mẹ Ngài, tôn trọng và yêu quý đức này hơn tất cả mọi luân đức[1].

Ta gọi cái vinh quang mà người ta tự ban cho mình là hư vinh vì ta không có, hay nếu có song không phải của ta, hoặc nếu ta có như là của ta song không đáng ta tự phụ. Sự sang quý của dòng dõi, được kẻ lớn mến chuộng, được dân chúng ưa thích, đó là những cái ta không có, nhưng chỉ có ở nơi các bậc tiền bối ta, hoặc do sự kính nể của kẻ khác. Có người hãnh diện và kiêu căng vì cưỡi ngựa quý, vì có một chùm lông xù trên mũ, vì áo quần sang trọng, nhưng ai chẳng cho đó là ngớ ngẩn. Nếu có vẻ vang thì vẻ vang cho con ngựa cho con chim, cho người thợ may. Vay mượn từ một con ngựa, một mớ lông, một tấm áo, chút khen ngợi của người ta, chẳng phải là một cử chỉ ti tiện sao ? những người khác so sánh, đánh giá nhau vì những bộ ria xoăn, những bộ râu mượt, vì những lọn tóc quăn, vì những bàn tay thanh lịch, vì biết nhảy, biết chơi, biết hát, như thế chẳng là bần tiện vì muốn đề cao mình, và làm tăng thanh danh mình bởi những vật phù phiếm, nhăng nhít ấy sao ? Có kẻ vì có chút học thức muốn được tôn trọng, kính nể, như thể mọi người phải đến học hỏi họ và lạy họ làm sư phụ… Chính vì thế, người ta tặng họ biệt hiệu “mô phạm rởm”. Còn kẻ khác nữa thì vênh vênh tự đắc khi thấy mình xinh đẹp và tưởng cả thế giới đều chạy theo tán tỉnh mình. Tất cả các cái đó là tầm phào lố bịch và vô lý quá chừng. Còn cái vẻ vang bởi đó mà ra là thứ vẻ vang hão huyền lố lăng và vô lối.

Người đời nhìn biết cái tốt thật như người sành biết dầu thơm chính hiệu. Người ta thử dầu thơm bằng cách nhỏ vài giọt vào nước, nếu nó chìm xuống đáy, thì đó là dầu hảo hạng và quý. Cũng vậy, muốn biết một người có thật khôn ngoan, thông thái, đại độ, cao thượng không, phải xem các đức ấy có mang dấu khiêm nhường, nhũn nhặn và phục tùng không lúc ấy mới thực là đức chân chính. Nhưng nếu chúng muốn vươn lên, muốn cho mọi người thấy, đó là đức giả hiệu, càng giả vì càng phô trương bên ngoài. Những hạt ngọc trai nảy nở và nuôi giữa gió và tiếng sấm sét chỉ có vỏ là ngọc còn bên trong rỗng tuếch. Các nhân đức và đức tính tốt của người ta cũng vậy, nếu nó nảy nở và nuôi dưỡng trong kiêu ngạo, trong khoác lác và trong khoe khoang chỉ có cái vỏ là nhân đức còn không có thực chất, không có tủy, không chắc.

Danh giá, cấp bậc, chức quyền cũng như củ nghệ, càng bị chà đạp càng xinh tốt, xum xuê. Vinh dự vì có sắc đẹp sẽ tiêu ma nếu ta đâm tự đắc. Sắc đẹp muốn cho có duyên dáng cần phải để tự nhiên. Học lực sẽ đem đến tủi hổ, nếu nó làm ta đâm hách và biến thành thông thái rởm. Nếu ta ráo riết chi ly vế cấp bậc, chỗ ăn chỗ ngồi, chức tước, chúng làm các cái đó thành đê tiện và đáng ghét, ấy là chưa kể ta đưa các đức tính ta làm đầu đề cho người ta đàm tiếu, soi mói và công kích.

Vì danh vọng chỉ tốt đẹp khi ta lãnh như một ơn hụê, nếu ta đòi hỏi, tìm kiếm và chạy chọt, nó sẽ thành đáng ghét. Khi con công xòe đuôi để người ta nhìn, nó phô trương cả mình nó nữa, làm cho người ta xem thấy cả những cái xâu của nó. Hoa chỉ đẹp khi trồng dưới đất, nếu đem mân mê nó sẽ héo tàn. Cũng như hương cây ngài sâm ngửi xa xa và thoảng qua thì thấy thơm dễ chịu, nhưng ai ngửi gần và lâu sẽ bị ngất xỉu và lâm bệnh[2]. Thì đây, danh vọng ban an ủi êm ái cho ai ngửi nó xa xa và thoảng qua, không quá tha thiết vồ vập với nó lắm. Nhưng yêu thích và ước mơ, danh vọng chỉ còn đáng khinh chê, ghét bỏ vô cùng.

Yêu quý và theo đuổi nhân đức, là bắt đầu làm ta nên người nhân đức ; nhưng đeo đuổi và yêu thích danh vọng làm ta đáng khinh, đáng trách. Các tâm hồn cao thượng không có dây vào những lố lăng về cấp bậc, danh vọng, khúm núm ấy, họ có nhiều chuyện khác phải làm. Đấy là việc của bọn người ăn không ngồi rỗi. Ai đã có ngọc trai không màng đến vỏ, người theo đàng nhân đức không hám danh vọng. Đã hẳn, mỗi người có thể sống và giữ chức bậc mình mà không mất khiêm nhường, miễn là sống cách tự nhiên không ham hố. Người đi Pê-ru (Pérou) trở về, ngoài số vàng bạc họ thu thập được, còn mang theo khỉ và vẹt về nữa, vì chúng không đắt mấy và cũng không làm nặng thuyền. Người sống thánh đức cũng không từ bỏ các chức bậc và danh giá họ có, với điều kiện đừng là những gánh nặng bắt họ quá lo lắng và để tâm, mà gây nên những xao xuyến, những âu lo, tranh giành hay kiện tụng. Ở đây, tôi có ý nói đến những người có địa vị thuộc công ích, hoặc đôi trường hợp riêng có thể có hậu quả lớn lao. Ở hoàn cảnh này người nào phải giữ lấy địa vị của người nấy với khôn ngoan dè dặt, đi đôi với lòng bác ái và lịch thiệp.

-----------------

[1] Luân đức là các nhân đức luân lý : như nghèo khó, thanh tịnh, khiêm nhường v.v… khác với thần đức là các nhân đức thần giao như tin, cậy, mến, nghĩa là khi ta tin, cậy, mến, ta trực tiếp lấy Chúa làm đối tượng của lòng tin, cậy, mến của ta, ta trực tiếp giao cảm với Thiên Chúa. Còn nhân đức là ta hành động trực tiếp trên các sự vật ngoài Thiên Chúa song vì Thiên Chúa.

CHƯƠNG 05 - ĐỨC KHIÊM NHƯỜNG BÊN TRONG

Nhưng chắc Philôtê còn muốn tôi dẫn con vào sâu hơn trong đức khiêm nhường, vì làm như tôi đã bàn trên kia thì xem có vẻ khôn ngoan hơn là khiêm nhường. Vậy bây giờ tôi qua chặng khác. Có nhiều người không muốn, không dám nghĩ hay suy đến những ơn Thiên Chúa đã ban riêng cho họ, sợ nhiễm tính chuộng hư danh hay tính tự mãn. Họ lầm ! Vì như thánh Tiến sĩ Thiên Thần (Thánh Tô-ma A-qui-nô) nói : phương thế tốt để đạt tới lòng mến Chúa là suy đến các ơn huệ Ngài ban. Càng biết chúng hơn, ta càng chuộng hơn. Và thường các ơn huệ đặc biệt làm ta cảm kích hơn các ân huệ thông thường, nên càng phải suy về chúng cẩn thận hơn. Đã hẳn, không gì cho mình cảm thấy tủi hổ trước lòng thương xót của Chúa cho bằng nghĩ đến muôn vàn ơn huệ Thiên Chúa đã ban cho ta ; hoặc tủi hổ trước đức Công bình của Ngài cho bằng thấy mình đã phạm bao nhiêu điều ác. Ta hãy suy đến những gì Ngài đã làm cho ta và những gì ta đã làm chống lại với Ngài ; và như ta xét cặn kẽ về từng tội, ta cũng hãy suy về từng ơn huệ Chúa ban. Đừng sợ biết những ơn Ngài ban làm ta kiêu căng, miễn ta lưu tâm điểm này : cái gì tốt trong ta không phải do ta. Ôi ! lừa kia đâu có mất bẩm chất nặng nề hôi hám chỉ vì được mang trên mình những vật quý giá và thơm tho của vua ! Có gì tốt mà chẳng là của ta đã nhận được sao ? Nếu đã nhận được mới có, sao ta lên nước ? (1Cor 4, 7). Trái lại, lưu tâm suy đến các ơn đã nhận được giúp ta nên khiêm nhường vì biết thì sinh biết ơn. Nhưng nếu, nhìn các ơn Chúa đã ban, ta thấy ngứa ngáy muốn khoe mình, phương thuốc hay nhất là đem trí suy đến các bạc bẽo, các khuyết điểm, các khốn cực của ta. Nếu ta suy các cái ta đã làm, khi Chúa chưa ở với ta, ta sẽ thấy rõ cái ta làm được khi Ngài ở cùng ta không phải là do tài cán hay sức lực ta đâu. Đã đành ta hưởng, ta vui vì có các sự đó, song ta chúc vinh chỉ mình Thiên Chúa vì ngài là tác giả các việc ấy. Đức Trinh Nữ Maria đã nêu gương cho ta : Người tuyên xưng : Thiên Chúa đã làm nơi Người bao điều cao trọng nhưng là để Người hạ mình và tôn kính Thiên Chúa : như Người nói : “Linh hồn tôi ngợi khen Chúa… vì Ngài đã thực hiện trong tôi muôn điều trọng đại”. (Luca 1, 46).

Biết bao lần ta nói mình không là gì cả, là khốn nạn và nhơ nhớp của trần gian, nhưng ta lại buồn khi ngươi ta coi đó là thật và người ta rêu rao lên rằng ta hệt như ta nói : hoặc ngược lại, ta giả bộ chạy trốn cốt để người ta chạy theo tìm kiếm. Cử chỉ bên ngoài tỏ ra ta là người muốn rốt bét và ngồi cuối bàn, song dụng ý là để được mời lên đầu bàn cách oanh liệt. Đức khiêm nhường chân chính không giả bộ, không những chỉ nói những lời khiêm nhường, vì không những nó muốn che giấu các đức khác, mà còn và nhất là che giấu chính mình. Giả sử có thể nói dối, giả bộ hay làm gương xấu được thì nó sẽ làm bộ kiêu căng, tự đắc để che giấu kỹ hơn và để sống không ai biết đến mình.

Hỡi Philôtê, tôi thiển nghĩ hoặc đừng nói những lời khiêm nhường, hoặc nói thì nói với tâm tình thành thật trong ngoài đi đôi. Chỉ nên cúi mặt nhìn xuống khi lòng ta hạ xuống khiêm nhường. Đừng giả vờ làm kẻ rốt bét mà thực tình ta chẳng muốn. Tôi cho đó là một luật chung, không có luật trừ. Tuy nhiên phép lịch sự đòi ta phải nhường sự tốt đẹp hơn cho người, dầu ta biết họ sẽ từ chối. Cái đó không phải là tráo trở hay khiêm tốn giả. Vì chính cử chỉ kính nhường ấy đã làm cho người ta được danh dự phần nào rồi, nếu ta không thể đem cho họ tất cả danh dự, ta không làm gì xấu khi hiến cho họ một phần. Về đôi lời trọng vọng hay tôn kính, nếu xét cho cùng có vẻ không thật, nhưng dầu sao chúng cũng thật một phần nào, miễn là khi nói phải thật lòng muốn tôn kính người mình nói với. Dù những lời ấy có đi quá sự thật một chút, ta không mắc lỗi, vì thói quen đòi phải dùng thế. Tuy vậy, tôi mong sao các lời kia phải sát với tâm tình ta được chừng nào hay chừng ấy, để trong mọi sự và mọi nơi ta luôn giữ lòng đơn sơ và trong sáng. Người thực sự khiêm nhường thích người khác nói mình khốn nạn, không ra gì, không đáng giá gì chứ không phải chính mình nói ra. Ít nhất khi biết người ta nói như thế mình không phản đối, nhưng vui lòng nhận vì tin chắc người ta nói đúng, nên mình rất vui mừng thấy người khác nghĩ như mình. Có người nói : Thôi dành việc suy ngắm cho người hoàn thiện còn mình không xứng đáng. Người khác tuyên bố : Họ không dám rước lễ luôn luôn, vì họ không thấy mình trong sạch đủ. Kẻ lại nói : sợ làm ô nhục cho đàng nhân đức nếu họ đưa mình vào, vì tự thấy khốn nạn và mỏng dòn lắm. Kẻ khác : từ khước không đem tài năng phụng sự Chúa và đồng loại, vì họ nghĩ mình yếu đuối, họ sợ đâm kiêu ngạo nếu họ được là dụng cụ để làm việc tốt lành nào đó, và đem soi sáng cho kẻ khác, họ bị hao mòn đi. Tất cả những lời nói trên đều là xảo ngôn, là thứ khiêm nhường, không những giả hiệu, song còn tai hại. Vì nhờ những lời đó người ta muốn chê trách các điều thuộc về Chúa cách ngấm ngầm, tinh quái ; hoặc ít ra lấy cớ khiêm nhường để che đậy tính yêu thích ý kiến riêng tâm tình riêng và lười biếng của mình. I-sa-ya tiên tri nói với vua A-kháp : “Hãy xin Chúa một điềm lạ trên trời hay dưới đáy biển”. Nhưng vua trả lời : “Không, tôi không xin, tôi không muốn thử thách Chúa” (Isaia 7, 17). Ôi con người manh tâm ! Ông ta ra vẻ rất tôn trọng Thiên Chúa, lấy lý khiêm nhường để tự chước cho mình khỏi mong cầu ơn thánh. Chúa đã rủ lòng thương trách lỗi ấy của ông. Sao ông lại chẳng thấy : một khi Chúa muốn thi ân thì từ chối các ơn huệ Chúa muốn ban là kiêu ngạo, còn vâng lời và hết sức đáp lại các ước muốn của Ngài, là khiêm nhường ư ? Mà ước muốn của Chúa là ta hãy nên hoàn thiện, bởi kết hiệp với Ngài, bắt chước Ngài hết sức. Người kiêu hãnh, tự tín vào mình, có đủ lý mà không dám làm gì cả. Song người khiêm nhường càng can đảm khi thấy mình càng bất lực, và khi biết mình yếu hèn chừng nào, họ càng bạo dạn chừng ấy, vì đặt tất cả lòng trông cậy nơi Chúa, Đấng thích thi thố quyền phép vạn năng trong yếu hèn của ta và dủ lòng thương xót nỗi khốn cực của ta. Vậy, phải lấy lòng khiêm nhường và thánh thiện mà dám làm những gì các linh hướng ta xét hạp để giúp ta tiến bộ.

Nghĩ mình biết cái mình không biết, là ngu xuẩn rõ ràng ! Làm bộ thông thái về cái mình biết là mình không biết, là khoe khoang không thể chịu được ! Phần tôi, tôi cũng không muốn làm kẻ giỏi vì cái tôi biết hay ngược lại làm kẻ vờ ngu. Khi đức bác ái đòi, phải thông truyền cách thẳng thắn và từ tốn cho người đồng loại không những điều họ cần hiểu biết mà ngay cả điều có ích cho họ thỏa lòng. Vì đức khiêm nhường che giấu các nhân đức khác là cốt để bảo vệ, gìn giữ, nhưng khi đức bác ái đòi hỏi, lại không ngần ngại tỏ các nhân đức ra để làm chúng tăng tiến, lớn lên và hoàn hảo. Như thế, đức ấy giống như thứ cây nọ ở đảo Ty-lốt[1], cứ ban đêm thì che kín lấy những cánh hoa đỏ đẹp, và chỉ mở ra lúc hé bình minh, cho nên thổ dân nói thứ hoa ấy ngủ ban đêm. Đức khiêm nhường cũng che kín mọi nhân đức và hoàn thiện của người ta, và chỉ cho lộ ra vì bác ái, là nhân đức không phải của con người đời song của trời, không phải thuộc luân thường song trực tiếp thuộc Thiên Chúa, là mặt trời các nhân đức, thống trị trên các nhân đức, cho nên khiêm nhường mà làm hại cho bác ái, đó là khiêm nhường giả trăm phần trăm.

Tôi không muốn làm kẻ dại, cũng không muốn làm người khôn, sự đơn sơ, ngay thẳng ngăn tôi làm dại. Và nếu khoe khoang là trái với khiêm nhường thì mánh lới giả bộ, kiểu cách trái với đơn sơ, ngay thẳng. Nếu có đôi vị tôi tớ trọng vọng của Chúa đã giả bộ làm kẻ dại để trở nên nhớm gờm trước thế gian, ta chỉ nên thán phục mà đừng bắt chước. Họ có lý để làm cái kì dị ấy. Đó là những chuyện đặc biệt và phi thường của riêng các ngài, cho nên đừng ai áp dụng cho mình. Kìa vua Đa-vít nhảy múa trước Hòm Bia bất chấp nghi lễ thủ tục thông thường không phải người muốn thành điên dại, song người đã làm những bộ điệu bên ngoài ấy cách đơn sơ không kiểu cách vì nó hợp với niềm hân hoan tràn trụa vô tả người cảm thấy trong lòng. Đã hẳn, Mi-kôn, vợ người, có trách người về cử chỉ điên dại ấy, người không buồn vì đã ra như bần tiện. Song người không thay đổi cách diễn tả chất phác chân thành niềm vui của mình, và đã tỏ ra vui nhận chút nhục nhã vì Chúa. Dựa theo đó, tôi tưởng nếu do những hành động của lòng đạo đức chân thành và đơn thật mà người ta coi con là kẻ hèn hạ, đáng ghét hay điên dại, đức khiêm nhường sẽ làm cho con vui mừng vì những sự tủi hổ có phúc đó, vì căn nguyên tủi hổ này không do con song do các kẻ làm cho con.

-----------------

[1] Các đảo trong vịnh Ba-tư.

CHƯƠNG 06 - KHIÊM NHƯỜNG LÀM TA YÊU QUÝ SỰ HÈN HẠ CỦA MÌNH

Tôi tiến thêm bước nữa để nói cho con, hỡi Philôtê, là hãy yêu sự hèn hạ của con trong mọi sự, mọi nơi. Chắc con sẽ hỏi : Cái đó nghĩa là thế nào ? Theo La ngữ, hèn hạ có nghĩa là khiêm nhường hạ mình, và khiêm nhường có nghĩa là hèn hạ. Khi Đức Mẹ nói lên trong bài ca của Người “vì Chúa đã ghé mắt nhìn phận hèn hạ của nữ tớ Chúa, rồi đây muôn thế hệ sẽ tung hô tôi diễm phúc”, Đức Mẹ có ý nói : Chúa đã vui lòng nhìn đến sự hèn hạ, ti tiện và thấp kém của Người để đổ tràn những ơn sủng và đặc ân. Tuy vậy, vẫn có khác nhau giữa khiêm nhường và hèn hạ. Vì hèn hạ là sự nhỏ nhoi, thấp kém và ti tiện có ở nơi ta, mà ta không nghĩ đến. Còn đức khiêm nhường là sự hiểu biết đích xác và chân nhận cái hèn hạ của mình. Mà tuyệt điểm của khiêm nhường không chỉ ở tại sự chân nhận sự hèn hạ, mà còn yêu nó, thích nó, không phải vì thiếu can đảm và đại độ, song để tôn vinh Thiên Chúa Uy linh hơn, cũng như để quý trọng người đồng loại nhiều hơn so với chính mình. Đó là điều tôi muốn khuyên con, và để hiểu rõ hơn, con nên biết trong số các sự khó ta phải chịu, có cái đê hèn, song có cái danh giá. Nhiều người chịu được sự khó danh giá, còn hầu như không ai muốn chịu cái đê hèn. Con hãy xem một thầy ẩn tu đạo hạnh, quần áo rách rưới và rét run. Ai cũng tôn trọng bộ quần áo rách nát, và cảm thương sự đau đớn của vị ấy. Nhưng nếu một thợ thủ công, một người quý tộc, một cô tiểu thơ mà nghèo đói như thế, người ta khinh bỉ chế nhạo. Chính đây sự nghèo khó của họ mới thật gọi là hèn hạ. Một tu sĩ nhận lời quở trách nặng nề của Bề trên cách cung kính, hay con cái của cha mẹ : ai cũng gọi đó là hãm xác, vâng phục và khôn ngoan. Nếu một hiệp sĩ hay một mệnh phụ nào cũng chịu như vậy bởi một người nào đó, thì dù có bởi lòng mến Chúa, người ta cũng cho đó là hèn nhát và ti tiện. Đây cũng là một sự khốn khó đê hèn nữa. Một người bị ung nhọt nơi cánh tay, kẻ khác nơi mặt. Thế mà người trước chỉ phải bệnh ấy thôi ; còn người sau vừa bị bệnh, vừa bị sự khinh bỉ, chê bỏ và tủi nhục. Cho nên tôi nói : không chỉ yêu cái sự khốn khó, đó là đức nhẫn nại, mà còn quý chuộng cả sự hèn hạ, cái này mới là đức khiêm nhường.

Lại nữa có những nhân đức hèn hạ và nhân đức danh giá. Đức kiên nhẫn, hiền từ, đơn sơ và khiêm nhường là các đức mà người thế gian coi là ti tiện, đê hèn. Trái lại, họ rất chuộng sự khôn ngoan, dũng cảm và hào hoa. Lại còn có giữa những hành động của cùng một nhân đức mà hành động này bị khinh chê, còn hành động kia được tôn trọng. Bố thí và tha thứ các xúc phạm là hai hành động của cùng một đức bác ái. Mọi người đều quý mến cái trên, còn cái dưới trước mặt thế gian thường bị khinh chê. Một người dòng dõi hay một mệnh phụ mà không buông mình sống bừa bãi theo nhóm người buông tuồn, không ăn nói, chơi bời nhảy nhót, ăn mặc, sẽ bị người khác chế nhạo và chỉ trích, và sự đoan trang đạo hạnh của họ bị mệnh danh là đạo đức rởm hay kiểu cách. Yêu sự đó, là yêu sự hèn hạ. Đây một ví dụ khác : ta đi thăm bệnh nhân, nếu người ta đưa tôi đến nơi khốn khó nhất, đó là một sự hèn hạ cho tôi xét theo thói đời, vì thế tôi yêu thích nó. Nếu người ta đem tôi đến những người có chức tước, đây lại là một sự hèn hạ trong tinh thần, vì đây không được nhân đức và công nghiệp bằng trên kia, vậy tôi cũng yêu quý sự hèn hạ này. Ngã giữa phố, ngoài cái đau còn có cái xấu hổ, phải yêu cái hèn hạ ấy. Có những lỗi, trong đó không có gì xấu nhưng có sự hèn hạ. Đức khiêm nhường không bắt ta phải cố ý làm các lỗi ấy, nhưng đòi ta đừng quá bối rối lo âu khi đã trót phạm. Tỉ dụ : đối sự dại dột ngớ ngẩn, bất lịch sự và vô ý tứ… vẫn phải tránh các cái đó vì lịch thiệp và khôn ngoan, song trót lỡ thì phải khứng nhận sự hèn hạ do đó và phải vui lòng nhận chịu để sống khiêm nhường. Còn hơn thế nữa : nếu tôi đã buông theo tính nóng giận hay bừa bãi mà nói những điều bất xứng làm Chúa và đồng loại bị xúc phạm, tôi sẽ hối hận hết sức và đau đớn cực lòng vì đã làm, và tôi sẽ cố gắng đền bù được chừng nào hay chừng nấy. Nhưng tôi cũng không quên nhận sự hèn hạ và khinh bỉ do đó đem đến cho tôi. Mà nếu có thể tách đôi hai sự ấy thì tôi sẽ mạnh mẽ khu trừ tội còn giữ lấy sự hèn hạ trong khiêm nhường.

Dù ta yêu sự hèn hạ đi liền với sự dữ , vẫn phải nhớ đền bù sự dữ đã gây ra hèn hạ bằng các phương tiện ám hạp và chính đáng, nhất là khi sự dữ lại có hậu quả lớn. Nếu tôi có một nhọt bẩn trên mặt, tôi sẽ chữa đi, song không phải để người ta đừng để ý đến sự hèn hạ tôi phải chịu do đó. Nếu tôi làm một điều không xúc phạm đến ai, tôi sẽ không cần xin lỗi, dù đó là một lỗi sai, miễn là nó không xảy ra thường xuyên. Tôi không nên xin lỗi chỉ vì để có sự hèn hạ mà chịu : Điều này đức khiêm nhường không cho phép. Song nếu vì vô ý hay dại dột, tôi đã xúc phạm hay làm gương xấu cho ai, tôi sẽ đền bù bằng xin lỗi, nhất là sự xấu ấy cứ kéo dài và đức bác ái buộc tôi khu trừ đi. Tựu chung, có đôi khi đức bác ái đòi ta phải đừng nhận sự hèn hạ vì ích cho người khác, khi thanh danh ta cần cho họ. Nhưng trong trường hợp này, khi cất sự hèn hạ khỏi mắt người ta để tránh gương xấu cho họ, ta phải cất giấu nó vào lòng, để họ được thấy gương sáng sinh ích lợi cho họ.

Nhưng Philôtê, con muốn biết những sự nào hèn hạ hơn cả, thì đây : những cái lợi ích cho hồn ta và đẹp lòng Thiên Chúa hơn cả là những cái ta phải chịu vì tình cờ xảy đến hoặc do bậc sống của ta, ta không tự ý chọn, nhưng ta nhận từ tay Chúa gửi đến, mà Chúa chọn thì bao giờ cũng hơn ta chọn. Còn nếu phải chọn, thì những hèn hạ lớn hơn cả là tốt hơn cả. Gọi là lớn hơn cả, những cái trái ngược với xu hướng ta, miễn là chúng phù hợp cho chức bậc ta. Đây cần phải nói một lần cho rõ : cái tật chọn lựa làm hư, giảm hầu hết các nhân đức của ta.

Ôi, ai sẽ cho ta được nói như thánh vương Đa-vít : “Tôi chọn làm kẻ hèn trước nhà Chúa, còn hơn ở lầu đài kẻ có tội” (Ca vịnh 81, 11).

Philôtê thân mến, người đó chắc không ai ngoài Đấng, vì muốn nâng ta lên, đã sống và chết trong “tủi nhục và hèn hạ trước mặt mọi người và cả toàn dân”. Tôi đã nói nhiều điều con thấy có vẻ khó khăn cay cực khi thoạt nghĩ tới, song con hãy tin tôi, nó sẽ êm ái ngọt ngào hơn đường và mật và khi con thực hành.

CHƯƠNG 07 - CÁCH BẢO VỆ THANH DANH KHI TẬP ĐỨC KHIÊM NHƯỜNG

Người đời không tặng khen lao, danh dự và vinh quang cho ai chỉ có nhân đức thường song có nhân đức cao siêu. Vì khi khen lao, ta muốn thuyết phục người khác cũng tôn trọng sự ưu tú của một người nào. Và khi làm vinh dự ai, ta quả quyết chính ta tôn trọng người đó. Còn vinh quang, theo ý tôi, là cái ánh rực rỡ của thanh danh phát ra từ các lời khen lao và vinh dự gom góp lại. Nếu vinh dự và khen lao là ngọc quý, thì vinh quang là tia sáng bật ra từ đống ngọc ấy. Mà đức khiêm nhường không cho phép ta tưởng mình vượt xa hay được quý chuộng hơn kẻ khác, cho nên cũng không cho phép ta tìm kiếm khen lao, danh dự và vinh quang mà chỉ ai ưu tú mới được hưởng. Tuy vậy, đức khiêm nhường cũng nghe lời răn bảo của Đấng khôn ngoan dạy : “phải chăm nom cho thanh danh ta” vì giữ gìn thanh danh tức là tôn trọng không phải vẻ ưu tú tuyệt vời, song tôn trọng nết lương thiện và vẻ tinh khiết của đời sống ta. Đức khiêm nhường không cấm ta nhìn nhận có sự ấy nơi ta, tức cũng không cấm ta ước mong được danh thơm bởi đó. Đã hẳn, khiêm nhường sẽ khinh bỏ thanh danh nếu đức bác ái đòi hỏi, song vì thanh danh là một trong những nền móng của xã hội loài người, không nó, ta trở nên không những vô dụng mà còn có hại cho quần chúng vì gương xấu của ta. Tóm, đức bác ái đòi hỏi, và khiêm nhường cho phép ta ước mong và bảo vệ thanh danh cách thận trọng.

Vả lại, như lá cây tự nó không đáng giá gì, nhưng vừa giúp tô điểm, vừa để che chở cho hoa quả khi còn non, thì thanh danh cũng thế, tự nó không đáng thèm khát bao lăm, tuy vậy, cũng hữu dụng lắm, không những để tô điểm đời ta, mà còn gìn giữ các nhân đức, nhất là các nhân đức còn non yếu. Bị bó buộc phải giữ tiếng tốt và phải sống xứng đáng với sự quý trọng của người ta, cái đó cưỡng ép vừa mạnh mẽ vừa êm ái, chí can đảm của ta thêm nổ lực hơn. Philôtê thân mến, ta hãy gìn giữ nhân đức ta vì chúng đẹp lòng Chúa, Đấng là đối tượng cao cả và siêu việt của mọi hành động ta. Song cũng như kẻ muốn giữ các trái cây không chỉ đem làm mứt, còn đem để mứt ấy trong bình, ngõ hầu giữ chúng lâu dài ; đây cũng thế, tuy lòng mến Chúa là yếu tố chính gìn giữ các nhân đức ta, ta còn có thể dùng cả thanh danh làm yếu tố thích hạp, hữu ích để gìn giữ nữa.

Tuy nhiên không nên quá hăng hái, chi li, xét nét trong việc bảo vệ tiếng tốt, vì người dễ cảm xúc, dễ mích lòng về thanh danh mình thì giống như kẻ hơi húng hắng khó chịu là đã chạy tìm đủ mọi thứ thuốc. Họ tưởng như thế là giữ sức khỏe, kỳ thực họ làm hại. Nên người quá lo lắng cho thanh danh, sẽ đánh mất nó : bởi vì, quá dễ động lòng, họ sẽ trở nên kỳ quặc ương ngạnh, khó tính và kích thích ác tâm của kẻ hay gièm pha.

Che giấu và coi khinh các nỗi sỉ nhục và vu khống đó thường là phương thuốc hiệu nghiệm hơn là giận dỗi, tranh chấp và oán thù. Coi khinh là làm chúng tiêu tan, còn nếu đâm tức giận, thì như đem thú ra. Cá sấu chỉ cắm kẻ nào sợ chúng, lời gièm pha cũng chỉ làm đau đớn kẻ lo buồn vì nó.

Sự sỡ hãi quá độ phải mất thanh danh tỏ ra ta ít tin tưởng vào nền tảng chắc chắn của thanh danh ta, tức là một đời sống tốt lành chân thật. Thành phố nào có cầu gỗ bắc trên sông, lo chúng bị nước lũ cuốn đi ; còn thành nào có cầu bằng đá chỉ lo khi có đại lụt bất thường. Cũng vậy, người có căn bản đạo hạnh chắc chắn thường khinh những lời gièm pha, còn kẻ thấy mình yếu hèn lại sợ bất cứ cái gì. Đã hẳn, Philôtê, ai muốn có tiếng tốt trước mặt hết tất cả mọi người, sẽ mất ; ai muốn nhờ những kẻ đã thành đê tiện và nhơ nhuốc vì xấu nết đem tiếng tốt cho lại cho, thì họ đáng mất danh dự.

Thanh danh ví như một bảng hiệu, trỏ cho biết nhân đức ở đâu, cho nên phải quý chuộng nhân đức hơn cả, bất cứ ở đâu và về sự gì. Vì thế, nếu ai nói con : “đồ giả hình” vì đã theo đường đạo đức ; hoặc người ta coi con là nhát đảm, vì đã tha thứ xúc phạm, con hãy bất chấp tất cả những cái đó. Vì không kể những xét đoán ấy là do những kẻ xuẩn ngốc, thì dù có phải mất thanh danh chăng nữa, con cũng đừng vứt bỏ nhân đức hay bỏ con đường đạo đức, vì phải chuộng quả hơn lá, nghĩa là của cải bề trong và thiêng liêng hơn mọi của cải bề ngoài. Phải chăm nom săn sóc, nhưng không nên tôn thờ thanh danh. Không nên chọc mắt người lành, thì cũng không nên đòi hài lòng kẻ xấu. Râu tô điểm bộ mặt người nam, và tóc trang điểm khuôn mặt người nữ, nếu người ta nhổ hết râu hay tóc ấy tự gốc, chắc rất khó mọc lại, song nếu chỉ hớt hay cạo nó đi, nó sẽ mọc lại ngay và còn rậm và cứng hơn trước. Tiếng tốt cũng vậy, dù có bị cắt bị nạo đi bởi miệng kẻ dèm pha, mà theo lời Đa-vít, nó sắc như dao cạo (Ca vịnh 61, 4), cũng không nên lo lắng, vì nó sẽ mọc lại ngay, không những đẹp như xưa mà còn vững chắc hơn. Nhưng nếu cái nết hư, cái hèn nhát, đời sống xấu xa của ta làm ta mất thanh danh, khó mà lấy lại được vì chân gốc nó đã bị nhổ. Chân gốc đây là gì ? là sự tốt lành và liêm chính. Bao lâu nó còn trong ta, bấy lâu còn có thể phát sinh lại danh dự mà nó có quyền có.

Phải bỏ những chuyện trò vô ích, những giao du vô dụng, các tình bạn bè hão đi, nếu nó làm hại thanh danh, vì thanh danh đáng trọng hơn những vui thú hão huyền ấy, còn nếu vì lo việc đạo đức, để tiến bộ trong nhân đức và lập công nghiệp đời sau mà người ta lẩm bẩm, kêu trách, vu oan, ta mặc kệ cho tụi chó ngao sủa mặt trăng. Nếu chúng gây được vài dư luận xấu chống thanh danh ta, và như thế là hớt tóc và cạo râu của thanh danh ta, chầy kịp thanh danh ta sẽ mọc lại, và lưỡi dao cạo của dèm pha lại giúp cho danh dự ta như dao kéo tỉa nhành nho, làm nho sinh nhiều trái hơn.

Ta hãy luôn nhìn ngắm Chúa Giêsu chịu đóng đanh ta hãy phụng sự Chúa với lòng trông cậy và đơn sơ, song cách khôn ngoan và kín đáo. Ngài sẽ là Đấng bảo vệ thanh danh ta, còn nếu Ngài cho phép nó bị cất đi là cố ý đền trả ta một cái tốt hơn : hoặc cho ta được tiến bộ trong khiêm nhường, mà một ly nhỏ còn quý hơn nghìn lượng danh giá. Nếu người ta quở trách ta bất công, ta cứ bình tĩnh đem sự thật đối lại vu khống ấy, nếu nó còn tiếp diễn ta cũng cứ tiếp tục hạ mình, trao phó thanh danh với cả linh hồn ta trong tay Thiên Chúa : như thế còn bảo đảm nào chắc hơn nữa ? Cứ phụng sự Chúa “lúc được tiếng tốt cũng như khi bị tiếng xấu”, theo gương thánh Phaolô, ngõ hầu nói được như vua Đa-vít : “Lạy Chúa, vì Chúa con chịu đựng nhuốc nha và tủi nhục đã phủ đầy mặt con” (Ca vịnh 68, 8).

Tuy vậy, tôi trừ ra một vài tội ác quá độc dữ và quá đê tiện đến nỗi không ai được phép bằng lòng chịu vu vạ như thế, mà không tự bào chữa một cách chính đáng. Cũng trừ ra một đôi người mà thanh danh rất cần để mưu ích thiêng liêng cho nhiều người khác : trong trường hợp này, theo ý kiến các nhà thần học, phải bình tĩnh bắt đền bù lại sự thiệt hại và danh giá đã bị.

CHƯƠNG 08 - ĐỨC HIỀN TỪ ĐỐI VỚI ĐỒNG LOẠI PHƯƠNG THẾ CHỮA TÍNH NÓNG

Trong phép Thêm Sức và các lễ nghi Hiến Thánh, Hội Thánh noi theo truyền thống các tông đồ để lại, có dùng một thứ Dầu thánh là hợp chất của dầu ô-liu trỗn lẫn với hương dược. Nó tượng trưng không kể nhiều điều khác, hai nhân đức rất đáng quý chuộng vẫn hằng sáng chói nơi Chúa chúng ta. Ngài đã đặc biệt khuyên dạy chúng ta tập hai đức đó, như thể nhờ hai đức đó dâng mình cách đặc biệt để phụng sự việc Chúa và theo dõi gương Chúa. Ngài phán : “Hãy đọc nơi Thầy lòng hiền từ và khiêm nhường” (Mt 2, 29). Đức khiêm nhường làm ta hoàn hảo đối với Thiên Chúa, đức hiền từ, đối với đồng loại. Trong số các chất dầu thơm, hương dược luôn lặn chìm xuống dưới, nên nó chỉ sự khiêm nhường. Còn dầu ô-liu luôn nổi lên trên, tiêu biểu lòng hiền từ, nhân hậu, luôn vượt lên trên mọi sự. Nó vượt trên mọi nhân đức như hoa của đức bác ái. Đức bác ái, như lời thánh Bê-na-đô nói, chỉ đạt mức hoàn toàn khi nó không những kiên nhẫn mà còn hiền từ và nhân hậu nữa. Nhưng Philôtê, con hãy lo sao cho dầu bí nhiệm pha trộn bằng hiền từ và khiêm nhường ấy luôn luôn ở trong lòng con. Vì một trong các mánh khóe của kẻ thù linh hồn là làm cho nhiều kẻ mãn nguyện với các vẻ bên ngoài của hai đức ấy, mà không xét kỹ các tâm tình bên trong của họ, cho nên tưởng mình khiêm nhường và hiền lành, mà kỳ thực không có tý nào cả. Cái đó dễ nhận thấy lắm ; mặc dầu họ có những cử chỉ rất có vẻ hiền từ và khiêm nhường song chỉ cần môt câu nói nhẹ, trái ý họ, một sự sỉ nhục cỏn con đối với họ, họ liền lên mặt cách kiêu hãnh không ngờ. Người ta đồn ai đã dùng thuốc khử độc, gọi nôm na là “mỡ thánh Phaolô” dùng[1] thì dù rắn độc cắn không bị sưng, miễn là thứ mỡ ấy mịn ; đây cũng vậy, khiêm nhường và hiền lành chân thật, sẽ làm bớt sưng bớt nhức, mà các sỉ nhục thường hay gây nên trong lòng ta. Nếu bị cắn, bị chích bởi các kẻ dèm pha và địch thù mà ta đâm ra kiêu kỳ, lên mặt giận dữ, đó là dấu khiêm nhường và hiền lành của ta không chân thật, mà là giả trá và có mã bên ngoài thôi. Thánh Tổ-phụ Giuse dặn anh em mình khi cho họ từ Ai-cập trở về quê cha mẹ : “Đừng nóng dọc đường” (Sách Sáng Thế : 45, 24). Tôi cũng dặn con như vậy, Philôtê. Đời này chỉ là một cuộc hành trình cực khổ về đời sau hạnh phúc, ta đừng giận nhau ở dọc đường. Hãy đi đường với anh em và bạn hữu ta cách hiền hòa, yên thấm dễ thương. Tôi quả quyết hẳn và không có luật trừ rằng : Con đừng bao giờ nóng giận, nếu có thể. Đừng lấy bất cứ cớ gì để cho phép con giận dữ, vì thánh Gia-cô-bê nói thẳng không e dè rằng : “tính nóng giận của người ta không gây được sự công chính của Thiên Chúa” (Gc 1, 20). Đã đành ta phải đánh đuổi sự xấu và sửa trị các tính hư của các kẻ ta có trách nhiệm trông coi, cách cương nghị và trung kiên, nhưng cũng hiền từ và êm thắm. Không có gì làm voi dữ diu tính bằng nhìn thấy một con cừu non, và không gì làm giảm sức phá của trái thần công bằng nắm len. Người ta không chấp nhận lời răn bảo nói lúc nóng tính, dù có lý mấy đi nữa, cho bằng lời sửa bảo mà ta chỉ vì lẽ phải mà nói ra. Lý do là : lý trí ta tự nhiên thích nghe theo lẽ phải, song chỉ chịu khuất phục tính nóng nảy vì áp lực. Cho nên khi lý trí mượn sức của cơn nóng nảy mà nói, nó trở thành đáng ghét : sức lực khắc phục chính đáng của nó đâm suy đồi vì đã vịn vào bạo lực áp chế.

Vua chúa làm vinh dự và yên ủi cho dân rất nhiều nếu đến thăm dân với một đoàn tùy tùng an hòa. Nhưng nếu đến với một đạo binh, dù là vì công ích, người dân vẫn khó chịu, vì cho đi các vị có ra kỷ luật sắt cho binh sĩ chăng nữa, thì tài tình thế nào cũng không khỏi lọt đôi ba sự lộn xộn, hà hiếp, bạo lực. Đây cũng vậy, khi nào lý trí cai trị, sữa chữa, trách phạt an hòa, thì dù có làm cách nghiêm ngặt và thẳng thắn, ai cũng thích và tán thành. Nhưng nếu làm theo cơn nóng nảy tức giận, mà theo lời thánh Au-gu-ti-nô nói, là đoàn quân tháp tùng, lúc ấy nó làm người ta sợ hơn là yêu nó. Và hậu quả trực tiếp nhất là chính lòng nó bị chà đạp và ngược đãi. Thánh Au-gu-ti-nô viết cho Pro-fu-tu-rô : “Đóng cửa và không cho tức giận vào dù nó công bình và hợp lý, thì khôn hơn hé mở để nó chen chân vào dù chút ít, vì một khi lọt vào được, khó mà đuổi ra. Nhất là khi vào nó chỉ là mầm non, chẳng bao lăm nó to lớn như cái cột nhà”. Còn khi nào nó kéo dài tới đêm và mặt trời lặn rồi vẫn còn giận, (đây là điều mà thánh Tông đồ ngăn cấm (Eph 4, 26), tức là đã thành căm hờn, lúc ấy hầu như vô phương khu trừ nó : vì nó sẽ vịn lấy trăm ngàn cớ giả dối, bởi lẽ chưa bao giờ người giận dữ cho sự giận dữ mình là vô lý cả.

Vậy, biết sống không nóng giận thì tốt hơn là muốn dùng nóng giận cách vừa phải và khôn ngoan. Còn khi nào vì tính yếu đuối, sơ sót mà ta bất chợt đâm nóng giận, hãy đàn áp nó ngay còn hơn là dụ dự với nó. Vì chỉ cần cho nó có thế đứng, nó sẽ làm chủ tình thế ngay như con rắn hễ đầu đi là đuôi lọt. Con sẽ hỏi : làm sao đẩy lui sự nóng giận ? Đây Philôtê, vừa chợt cảm thấy nổi cơn nóng, con hãy tập trung gấp mọi sức lực tuy không cần hấp tấp hay dữ dằn song nhẹ nhàng êm thắm, nhưng rất nghiêm trang. Vì nhiều khi thấy xảy ra trong các phiên họp của Thượng nghị viện hay Quốc hội, người môn lại la lên : “Im lặng !” kỳ thực ông ta làm huyên náo hơn các kẻ ông muốn bắt im lặng. Cho nên, nhiều khi ta muốn đàn áp cơn nóng giận cách hung bạo, ta gây nhiều lộn xộn trong lòng ta hơn chính cơn nóng giận nữa. Một khi lòng đã xao xuyến như thế, nó không còn thể tự chủ được.

Sau cái cố gắng êm thấm kia, con hãy thi hành điều thánh Ao-gu-ti-nô, khi đã cao niên, dạy cho Giám mục trẻ tuổi Ao-xi-liô : “Con hãy làm như một người có bổn phận phải làm. Còn khi nào xảy đến cho con điều nói trong Ca vịnh : “Mắt tôi ngầu lên vì giận dữ” lúc ấy con hãy chạy đến kêu cầu Chúa :”Xin Chúa thương xót con, Lạy Chúa”, ngõ hầu Ngài giang tay ra dẹp tan cơn nóng giận của con. Tôi có ý nói :con phải xin Chúa giúp khi thấy mình nóng giận, theo gương các thánh Tông đồ lúc bị dông bão làm đảo thuyền nghiêng ngửa trên Biển Hồ (Tibêriađê), Chúa sẽ truyền khiến cơn nóng giận ta phải hạ xuống, và yên lặng sẽ vãn hồi. Tôi lưu ý con điều này :nguyện ngắm để chống trả cơn nóng giận hiện thời đang dồn dập con, phải là nguyện ngắm cách êm ái bình tĩng chứ không phải hung bạo. Đây là điều phải giữ khi dùng bất cứ phương pháp nào chống lại cái tính xấu kia.

Dầu vậy, khi con bất chợt thấy mình đã làm điều gì vì nóng giận hãy đền bù bởi một hành vi hiền từ đối với chính người con vừa tức giận. Cũng như vừa thoạt lỡ nói dối ta vội chữa lại ngay, là một phương thế hiệu nghiệm chống tật nói dối, thì một phương thuốc hay trừ nóng giận là sửa chữa ngay bởi một việc rất hiền từ ngược lại, đúng như người đời thường nói : vết thương còn mới dễ chữa lành !

Hơn thế, lúc tâm hồn con yên tĩnh, không có gì làm tức giận, hãy cố thu tích rất nhiều hiền từ và nhân hậu bằng cách nói lời gì, làm việc gì, nhỏ hay lớn, cách hết sức êm ái. Con hãy nhớ đến Vị Hôn Thê trong sách Nhã Ca : mật ngọt ngào không chỉ ở trên đầu lưỡi và trên môi nàng song còn dưới lưỡi nữa, nghĩa là trong lòng. Không chỉ có mật ong, còn có cả sữa (Nhã Ca 4, 11). Không phải chỉ có lời nói êm dịu đối với người đồng loại là đủ mà có cả tấm lòng cũng dịu dàng nữa. Và không những phải có sự dịu ngọt của mật thơm tho, nghĩa là sự khả ái trong khi tiếp truyện với khách, mà còn cả sự dịu ngọt của sữa đối với những người thân nhân và láng giềng. Nhiều người rất thiếu sót trong điểm này : ngoài đường họ như thiên thần, về nhà họ như quỷ dữ.

------------

[1] Người ta đồn rằng thánh Phao-lô dùng chất mỡ thuốc này trong trường hợp ngài bị rắn cắn kể ở sách Công Vụ Tông Đồ đoạn 18

CHƯƠNG 09 - HIỀN TỪ VỚI CHÍNH MÌNH

Một trong những thực hành đức hiền từ tốt nhất : là tập đối với chính mình, không bao giờ tức về mình, hay tức vì thấy mình khuyết điểm. Dù lẽ phải bảo rằng, sau khi phạm lỗi, ta phải buồn phiền, thống hối, song vẫn không được bực tức cay chua, ray rức, hờn giận và nóng nảy. Nhiều người phạm lỗi lớn về điều này : họ tức mình vì đã tức giận, họ bực bội vì đã bực tức, giận mình vì đã nóng giận. Làm như thế, họ nuôi lòng họ trong nóng giận, dù sự nóng giận thứ hai có vẻ là sửa phạt cái thứ nhất, kỳ thực nó làm mồi cho một cơn nóng giận khác nữa sẵn sàng có dịp là bùng dậy. Không kể những cơn nóng giận, hờn dỗi và bực tức với chính mình đó đưa đến kiêu ngạo, và bắt nguồn từ cái tính tự ái cứ hay lo lắng xao xuyến vì thấy mình còn khiếm khuyết nhiều.

Vậy, phải có lòng buồn bực vì đã phạm lỗi, nhưng cách êm ái, bình tĩnh và cương quyết. Khi ông chánh án cứ bình tĩnh và chiếu theo pháp lý mà tuyên án thì ông phạt tội kẻ gian ác hiệu nghiệm hơn là khi ông nóng nảy hung hãn, vì làm như thế ông không phạt theo lỗi mà lại theo tính tình của ông. Chúng ta cũng tự phạt mình bởi tâm tình sám hối bình tĩnh và đều đặn thì hiệu nghiệm hơn là bởi những thống hối cay đắng, dồn dập và nóng nảy. Những sám hối như thế đâu có phải là chiếu theo trọng tính của tội, nhưng theo những khuynh hướng tự nhiên. Tỷ dụ, người yêu quý đức thanh khiết sẽ bực tức cách cay đắng bất cứ lỗi nhỏ mọn nào nghịch đức này, trái lại họ tỉnh không khi phạm một lỗi gièm pha lớn. Ngược lại, kẻ ghét sự gièm pha sẽ âu sầu não nề vì tội gièm pha thoáng qua, nhưng coi thường một lỗi lớn phạm đức thanh khiết. Về các đức khác, cũng vậy. Cách cư xử lộn xộn ấy là do họ không xét xử lương tâm theo lý trí, nhưng theo tư dục.

Philôtê hãy tin tôi, cũng như các lời khiển trách dịu dàng và thật tình của người cha có sức khiến đứa con sửa mình chứ không phải các lời sấm sét lôi đình, thì khi hồn ta phạm tội lỗi nào, nếu ta trách móc cách êm ái, bình tĩnh, tỏ ra nhiều thương hơn là tức, đồng thời khuyến khích nó sửa mình đền tội, tâm tình thống hối của nó sẽ sâu đậm hơn và làm nó đau buồn hơn là nếu ta bực bội, giận dữ, ầm ỹ.

Riêng tôi, chẳng hạn tôi ước ao chẳng bao giờ mắc tính khoe khoang, thế rồi tôi đã sa ngã cách nặng, dầu vậy tôi cũng sẽ không trách phạt hồn tôi như sau : “Sau bao lần dốc lòng mà mày còn buông theo tính khoe khoang, có phải là đồ khốn nạn, đáng ghê tởm không ? Hãy xấu hổ mà chết đi, đừng ngước mặt nhìn trời nữa, hỡi đồ đui mù, vô liêm sỉ, phản trắc và thất trung với Chúa mày”, và những câu tương tự… Nhưng tôi sẽ sửa lỗi vừa phải, với niềm thương cảm : “Đó thấy chưa, hỡi hồn tôi, ta đã ngã sa trong tội, mà ta đã bao lần quyết định lướt thắng. Thôi ! ta hãy chỗi dậy, hãy từ bỏ nó cho đến mãn đời. Ta hãy kêu cầu lòng thương xót của Thiên Chúa, hãy trông cậy lòng thương xót ấy sẽ trợ giúp ta để từ này vững vàng hơn. Ta hãy hạ mình khiêm nhường. Can đảm lên ! từ nay hãy đề phòng. Thiên Chúa sẽ giúp ta, ta sẽ khá hơn”. Sau khi đã trách lỗi như thế, tôi sẽ dốc lòng cương quyết vững vàng không bao giờ còn tái phạm, đồng thời dùng những phương tiện thích hợp, kể cả lời chỉ dạy của vị linh hướng tôi.

Tuy thế, nếu ai tự cho mình không thể dễ cảm kích bởi cách sửa lỗi êm ái ấy, họ có thể trách mắng và rầy la mạnh mẽ và cứng cỏi để kích thích mình cảm thấy tủi hổ sâu sa. Miễn là sau khi đã nặng lời trách mắng và giận mình, họ giảm bớt sự hung hãn và kết thúc niềm hối hận trong tâm tình trông cậy êm ái và thánh thiện nơi Chúa, theo gương vị Đại-Xám-Hối kia, khi thấy hồn mình ưu sầu, đã tự khích lệ mình rằng : “Sao buồn sầu, hỡi hồn tôi, tại sao xao xuyến ? Hãy trông cậy Chúa vì ta sẽ còn chúc tụng Ngài là phần rỗi và Thiên Chúa thật của ta”. (Ca vịnh 41, 6)

Vậy con hãy êm ái nâng tâm hồn con dậy khi nó ngã, và hạ mình thẳm sâu trước mặt Thiên Chúa để xưng mình khốn nạn mà không ngạc nhiên về sự sa ngã của mình. Vì có chi lạ khi sự suy yếu thì bạc nhược, sự yếu đuối thì yếu hèn và sự khốn cực thì khốn nạn ? Miễn là con hết sức chê ghét việc xúc phạm đến Chúa, và con lại đem hết can đảm và trông cậy lòng từ bi Chúa mà tiếp tục việc thực hành nhân đức đang dở dang.

CHƯƠNG 10 - PHẢI LO CÔNG VIỆC CÁCH CHU ĐÁO, KHÔNG HẤP TẤP VÀ XAO XUYẾN

Lo công việc cách chu đáo, cần mẫn thì hoàn toàn khác bồn chồn, lo lắng và lật đật. Các thiên thần cẩn thận săn sóc cho phần rỗi ta, song không vì thế mà các vị đâm bồn chồn lo lắng lật đật. Vì chăm nom săn sóc là việc thuộc đức bác ái của các vị, còn sự bồn chồn lo lắng và lật đật hoàn toàn nghịch lại phúc lạc của các vị. Lý do là chăm nom săn sóc có thể thi hành trong yên tĩnh và bằng an của tâm trí, mà sự bồn chồn xao xuyến thì không, và sự lật đật lại không lắm nữa.

Philôtê, con hãy cần mẫn chu đáo trong mọi công việc con phải làm, vì Thiên Chúa đã trao phó cho con, Ngài cũng muốn con chăm nom hết sức. Nhưng nếu có thể được, đừng đâm bồn chồn lo lắng, và quá nóng nảy. Đừng hấp tấp trong việc làm, vì bất kỳ lật đật thế nào cũng làm rối trí suy nghĩ và xét đoán, và ngăn trở ta làm tử tế công viêc mà ta làm hối hả.

Khi Chúa Giêsu trách thánh nữ Mát-ta. Ngài nói : “Mát-ta ơi, con lo lắng và bồn chồn về nhiều chuyện quá” (Luca 10, 41). Con xem, nếu nàng chỉ lo việc một cách chuyên cần thôi, thì đâu có đâm xao xuyến. Nhưng vì nàng quá bồn chồn lo lắng nên đâm hối hả và bối rối, vì thế bị Chúa trách. Con song từ từ chảy về trung châu, cho phép tàu bè chở hàng hóa đến. Các trận mưa nhỏ hạt song đều đều trên đồng ruộng làm lúa má phì nhiêu. Nhưng dòng thác hay nước lũ chảy làm long lở đất đai tàu bè không qua lại buôn bán được. Các cơn mưa ào ào và dông bão chỉ phá hoại đồng ruộng và vườn tược ! Công việc làm cuồng nhiệt và hối hả không bao giờ tốt đẹp được như câu ngạn ngữ cổ nói : “Phải nhanh nhẹn cách từ tốn”.

Còn Sa-lô-môn cũng nói : “Kẻ hấp tấp thường dễ vấp ngã”. Khi ta làm tử tế là làm nhanh đủ rồi. Ong đất thường ầm ỹ và lật đật hơn ong mật, nhưng cùng lắm chúng chỉ làm ra sáp chứ không ra mật. Kẻ hối hả lo lắng ồn ào vừa không làm được nhiều vừa không làm tử tế.

Con ruồi không làm ta bực mình vì nó hung hăng song vì chúng nó nhiều, cũng vậy các công việc lớn không làm nao núng bằng các việc nhỏ song nhiều. Vậy con hãy đón nhận các công việc con phải làm với tâm hồn bình tĩnh, và cứ tuần tự từng cái một mà làm. Nếu con muốn làm tất cả một trật hoặc cách lộn xộn, con sẽ phải cố gắng nhiều, làm hao tổn tâm trí, làm con kiệt quệ, rồi cứ bình thường, con sẽ ngóc đầu lên không nổi chẳng làm gì nên trò.

Trong mọi việc, con hãy hoàn toàn nương tựa vào Quan Phòng của Thiên Chúa, nhờ Ngài mọi ý định của con sẽ được thực hiện. Còn phần con, hãy làm việc cách êm ả, và hợp tác với Quan Phòng Chúa. Và con hãy tin tưởng, nếu con hết tình tin cậy Thiên Chúa, thành công mà con lượm được sẽ vẫn là hữu ích hơn cả cho con, dù theo xét đoán riêng của con nó có vẻ bề ngoài thế nào đi nữa.

Hãy như đứa trẻ, một tay nắm tay cha mình, tay kia hái dâu hay trái mâm xôi dọc bờ dậu. Con cũng vậy, một tay vun quén, quán xuyến của cải đời này, tay kia luôn nắm tay Cha trên trời, thỉnh thoảng quay nhìn Ngài xem Ngài có ưng ý về việc nhà hay việc làm ăn của con không. Đừng bao giờ rời tay Ngài và sự phù trợ của Ngài cả, con tưởng sẽ rảnh tay hơn mà vơ lấy được nhiều hơn, song nếu Ngài buông con, con sẽ không đi một bước mà không ngã chúi mũi. Philôtê, tôi muốn dặn con khi đang lo công việc làm ăn thường thường mà không đòi con phải chú ý quá hay dồn dập quá, con hãy nhớ đến Chúa hơn công việc. Khi công việc quan trọng đến nỗi cần con phải đem tất cả chú ý để làm[1], thì thỉnh thoảng con hãy nhìn lên Chúa, như thủy thủ đi biển để lái con thuyền về bến, họ nhìn lên trời hơn là nhìn xuống nước. Như thế, Thiên Chúa sẽ làm việc với con, trong con và cho con, và công việc sẽ mang lại yên ủi.

------------

[1] Công việc mà ta làm do ý Chúa, cũng là điều đẹp lòng Chúa. Cho nên, làm việc đó tức là ta đang kết hiệp với Chúa rồi, ngay trong việc ấy, vì ta thi hành thánh ý Ngài. Ở đây ta kết hiệp với Chúa bằng việc làm, lúc suy ngắm ta kết hiệp với Chúa bằng trí khôn và tâm tình.

CHƯƠNG 11 - SỰ VÂNG PHỤC

Chỉ có đức mến làm ta nên thánh thiện. Nhưng đức vâng phục, đức thanh tịnh và nghèo khó lại là ba phương thế để đạt tới. Vâng phục cung hiến lòng ta, khiết tịnh cung hiến thân xác ta và nghèo khó cung hiến của cải ta cho tình mến Chúa và để phụng sự Ngài. Đó là ba cánh cửa thập giá thiêng, nhưng ba cánh đó phải xây trên cánh thứ bốn là đức khiêm nhường. Tôi không nói về các đức ấy như ba lời khấn dòng : vì đó là riêng cho các tu sĩ, hoặc như lời khấn tư thường, tuy nhờ lời khấn các nhân đức được thêm nhiều ơn và công nghiệp. Để giúp ta nên thánh thiện, các nhân đức ấy không cần phải thành lời khấn, chỉ cần thực hành các đức ấy là đủ. Các lời khấn, nhất là khấn công khai, đặt người ta trong bậc sống hoàn thiện.

Nhưng, để giúp con người tới hoàn thiện, chỉ cần thực hành các nhân đức ấy. Vì giữa bậc sống hoàn thiện và sự hoàn thiện có sự khác biệt rất lớn. Ta thử nghĩ xem : không phải tất cả mọi Giám mục và tu sĩ sống trong bậc hoàn thiện, đều được nên hoàn thiện cả đâu, điều ấy đã quá rõ ràng. Vậy hỡi Philôtê, ta gắng thực hành ba nhân đức ấy, mỗi người tùy theo bậc sống của mình. Dù chúng không đặt ta trong bậc sống hoàn thiện đi nữa, song chúng sẽ giúp ta nên hoàn thiện thực sự. Vì thế, tất cả chúng ta đều bó buộc phải tập ba đức ấy, nhưng không phải mọi người đều tập cách giống nhau.

Có hai thứ vâng phục, một vì cần thiết, hai vì tự ý. Vâng phục vì cần thiết là khi con phải khiêm nhường vâng phục các bề trên trong Hội Thánh như Đức Giáo Hoàng và Đức Giám Mục, Cha Xứ và những ai được các ngài ủy quyền cho. Con phải vâng phục các người cầm quyền trong xã hội : Đức Vua và các quan đã được ngài thiết lập coi xứ sở con. Con còn phải vâng phục các người trên trong nhà, nghĩa là cha mẹ, thầy giáo, cô giáo. Gọi vâng phục ấy là cần thiết vì không ai được phép tự chuẩn mình khỏi vâng lời các bề trên ấy, là người đã được Thiên Chúa ban quyền truyền khiến và cai quản mỗi người tùy theo trách nhiệm họ đối với ta. Con hãy tuân theo các mệnh lệnh của họ, đó là điều bó buộc. Song muốn nên hoàn thiện, con hãy tuân theo cả lời khuyên bảo của họ, ngay cả nguyện vọng và xu hướng của họ ngần nào tùy đức bác ái và đức khôn ngoan cho phép con. Hãy vâng phục khi họ truyền cho con điều dễ chịu, như đi dùng bữa, đi nghỉ giải trí. Dù thấy vâng lời như thế có vẻ chẳng nhân đức gì mấy, ít ra trái lệnh lúc ấy lại là một nết xấu hơn. Hãy vâng phục trong các điều không can hệ gì, như mặc áo này hay mặc áo nọ, đi đường này hay đi đường kia, hát hay im lặng : vâng phục như thế cũng đáng khuyến khích lắm. Vâng phục trong những điều khó, cực nhọc và nhờm gớm : đây là vâng phục trọn hảo. Cuối cùng, con hãy vâng phục cách hiền từ, không cãi lại, nhanh chóng không trì hoãn, vui vẻ không âu sầu ; nhất là vì mến yêu Đấng vì yêu ta “đã vâng phục cho đến chết trên thập giá”, và theo lời thánh Bê-na-đô, Đấng thà mất mạng sống hơn bỏ vâng lời.

Để tập dễ dàng vâng lời các Bề trên, con hãy dễ dàng nhún nhường chiều ý của bạn đồng trang, nhượng bộ các ý kiến họ trong những điều không xấu, không nên cãi cọ hoặc bướng bỉnh. Con cũng hãy cố nghe theo nguyện vọng của các kẻ Bề dưới con, trong khuôn khổ lẽ phải, đừng có kiểu uy hiếp họ khi họ vẫn tỏ ra tử tế đàng hoàng.

Thật là lầm to nếu nghĩ mình sẽ vâng phục cách dễ dàng nếu mình là tu sĩ, đang khi mình thấy cực lòng khó chịu vì phải vâng phục những người mà Thiên Chúa đang đặt làm bề trên ta.

Còn vâng phục tự ý là vâng phục ta muốn chọn để vâng theo, không ai gán buộc cho ta cả. Bình thường, ít có người trong chúng ta tự chọn lấy vua hay Giám mục, cha mẹ và nhiều khi ngay cả chồng mình nữa[1]. Song người ta tự chọn cha giải tội, cha linh hướng cho mình. Có đôi khi người ta còn thêm lời khấn vâng phục các ngài nữa như trường hợp thánh Tê-rê-xa Mẹ, ngoài lời khấn trọng thể vâng phục Bề trên Dòng, người còn khấn riêng vâng lời cha Gra-xi-a-nô. Hoặc có thể không khấn như thế song tự buộc vâng phục một người nào, cho nên gọi sự vâng phục ấy là tự ý, vì căn nguyên nó là do ý muốn ta chọn lấy.

Phải vâng phục mọi bề trên, tùy theo quyền chức mỗi vị đối với ta. Về các điều liên quan đến trật tự và quốc gia, phải vâng phục các vua chúa. Về các điều thuộc quản trị của Hội Thánh, phải vâng phục các vị có giáo chức. Về các điều thuộc gia đạo, phải vâng phục cha, thầy, chồng. Còn về việc lương tâm, vâng phục cha linh hướng, hoặc cha giải tội riêng của mình.

Con hãy nhờ cha linh hướng sắp đặt các việc đạo đức mà con phải làm, những việc ấy sẽ được thêm giá trị và tốt đẹp, đáng mến gấp đôi : vì một phần do bản chất của chúng là đạo đức, phần khác do đức vâng lời đã xếp đặt và dạy ta làm. Phúc cho kẻ vâng phục, vì không bao giờ Thiên Chúa để họ lạc lối.

-----------------

[1] Vì chế độ quân chủ và chế độ xã hội thời đó : vua là dòng dõi mà lên ngôi, chồng là do cha mẹ gả.

CHƯƠNG 12 - ĐỨC THANH KHIẾT CẦN THIẾT

Đức thanh khiết là hoa hụê các nhân đức, nâng con người gần ngang bậc thiên thần. Cái gì đẹp đều trong sạch, mà sự trong sạch của loài người là đức thanh khiết. Người ta gọi thanh khiết là liêm khiết, và gọi việc thực hành đức thanh khiết là danh giá. Nó cũng được gọi là sự tuyền vẹn, còn ngược lại thì gọi là truỵ lạc. Nói tóm, nó có cái vinh quang đặc biệt, là một nhân đức tốt đẹp của cả xác hồn.

Không bao giờ được phép gây thú vui dâm ô nơi thân thể, bằng bất cứ cách nào, trừ trong hôn nhân chính đáng. Sự thánh thiện của hôn nhân có sức bù đắp đủ để sửa chữa lại tai hại mà khoái lạc gây nên nơi người ta. Và ngay trong hôn nhân, cũng vẫn phải giữ ý ngay thẳng để cho tất cả mọi việc vợ chồng làm cho nhau được nên cao thượng bởi ý chí hoàn toàn thanh cao, liêm khiết.

Lòng khiết tịnh là cõi lòng không muốn nhận một vui thú nào ngoài hôn nhân, là điều Thiên Chúa cho phép. Ngoài đó ra, đừng nghĩ đến dù chỉ một ý tưởng khoái lạc, cố ý và đồng tình.

Bậc thứ nhất của đức ấy là : con hãy giữ mình khỏi mọi khoái lạc bị cấm, hoặc vì không được phép dùng ngoài hôn nhân, hoặc ngay trong hôn nhân song vì chúng nghịch với luật hôn nhân.

Bậc thứ hai : được chừng nào hay chừng nấy, phải bớt những vui thú vô ích và dư thừa tuy là được phép.

Bậc thứ ba : Đừng để lòng dính bén vấn vương những vui thú và khoái lạc phải dùng hay buộc dùng, vì dù có phải dùng những sự vui thú cần thiết, nghĩa là thuộc về cứu cánh và thể chế của phép hôn phối, tuy vậy không nên để lòng ta, trí ta quyến luyến những sự đó.

Ngoài ra, mỗi người đều rất cần đến nhân đức thanh khiết ấy. Người góa bụa cần có một đức thanh khiết đầy nghị lực, không những để khinh rể những điều nguy hiểm hiện tại hay tương lai, mà còn để xua đuổi những tưởng tượng sẽ bày vẽ lại trong trí các khoái lạc đã được phép dùng xưa trong hôn nhân ; lúc này người ta dễ mềm lòng trước cám dỗ. Thánh Ao-gu-ti-nô ngưỡng mộ đức trong sạch của A-ly-piô thân mến của Ngài đã biết hoàn toàn quên bỏ và khinh chê các thú vui xác thịt, mà chàng đã đôi lần hưởng dùng trong thời thanh xuân. Mà thật, khi quả cây còn nguyên vẹn, có thể giữ chúng trong đám rơm, trong cát hay ủ trong lá. Nhưng khi đã ăn dở, không thể giữ chúng lại được, cùng lắm có thể đem ngâm đường và mật làm mứt. Đức thanh khiết cũng thế, khi chưa bị tổn thương hay đụng chạm tới, có thể gìn giữ bằng nhiều cách : song một khi đã bị đụng chạm, không gì có thể giữ nó được nữa, trừ ra bởi một đời đạo đức hoàn hảo, là mật và đường của tâm hồn như tôi thường nói.

Những người trinh khiết cần có một đức thanh khiết cực độ thanh cao và tế nhị, để tiễu trừ khỏi lòng họ mọi ý nghĩ hiếu kỳ, và tuyệt đối khinh miệt mọi thứ khoái lạc nhơ nhuốc mà nói thật chẳng đáng người ta thèm muốn, vì loài trâu ngựa mới dầm mình trong đó. Vậy, những tâm hồn thanh sạch hãy cận thận đừng bao giờ đâm nghi hoặc đức thanh sạch là điều tuyệt hảo vô song hơn tất cả những gì không đi đôi với nó. Thánh cả Hiê-rô-ni-mô nói : Kẻ nghịch đem hết lực lượng thúc bách những người trinh khiết ước ao nếm khoái lạc, bằng cách phô bày vẻ thú vị và tươi đẹp nhiều hơn là thật. Cái đó thường làm cho họ xao xuyến nhiều, vì cái họ không biết đến, họ lại cho là êm đẹp ; như con bướm đêm, nhìn thấy ánh đèn, bay xà đến lượn quanh để xem thử ngọn lửa có êm dịu đẹp đẽ không. Rồi bị tính hiếu kỳ thúc đẩy, nó cứ bay lượn luôn không yên cho đến lúc thử nhào vào và chết luôn. Các thanh niên thường cũng dễ bị choáng mắt đâm dại dột ưa thích những thú vui nhục dục, đến nỗi sau khi đã tưởng nghĩ về đó vì tò mò, họ buông mình sống truỵ lạc và liều mình hư mất đời đời. Thật là dại hơn con bướm ! Con bướm có lý một phần nào mà tưởng ngọn lửa là thú vui, vì lửa đẹp thật. Còn những kẻ kia đã biết điều họ tìm kiếm là bất chính hết sức, mà vẫn cứ yêu chuộng các khoái lạc dại dột và thô bỉ ấy.

Còn về những người có đôi bạn, đức thanh khiết quả thực là điều tối cần cho họ (tuy người thường không cho là thế !). Không phải trong đời họ phải hoàn toàn kiêng cữ những vui thú xác thịt, song biết cầm mình trong các sự ấy. Đới với tôi, giới luật nầy : “Dầu có tức giận, song đừng phạm tội” (Eph 4, 26), khó hơn giới luật : “Đừng nóng giận”, vì tránh không nóng giận thì dễ hơn là điều hoà cơn nóng giận. Cũng vậy, bỏ hẳn mọi khoái lạc xác thịt dễ hơn là giữ điều độ. Đã hẳn sự được phép dùng hôn nhân có một sức riêng để dập tắt lửa dục vọng, nhưng tính yếu đuối của những người dùng thường làm cho họ dễ dàng vượt quá mức được phép mà đi đến phóng túng, không còn sử dụng mà lạm dụng. Biết bao người giàu không bao giờ bố thí, chẳng phải vì họ nghèo song vì họ hà tiện thì cũng thấy nhiều người sống trong hôn nhân đi quá trớn vì vô tiết độ và dâm dật, mặc dù việc họ làm là chính đáng. Dục tình của họ như một ngọn lửa cháy lan đây đó mà không dừng lại một chỗ nào cả. Dùng thuốc mạnh luôn có nguy hiểm, hoặc uống nhiều quá độ cần thiết hoặc không dọn thuốc cận thận, thay vì chữa nó lại gây tai hại lớn. Hôn phối được chúc lành và một phần nào được chỉ định để làm lắng dịu dục tình, đã hẳn như thế nó là một phương thuốc hay, nhưng thuốc mạnh, và như vậy đầy nguy hiểm nếu không biết dùng cách dè dặt.

Xin thêm rằng không kể những lúc bệnh tật lâu dài, trong đời sống còn có đủ thứ công việc thường làm vợ chồng phải sống xa nhau. Vì thế, người kết bạn cần có hai thứ thanh khiết để giữ tiết dục tuyệt đối khi họ phải xa cách nhau trong những trường hợp tôi vừa kể, và thanh khiết để có điều độ khi họ bình thường chung sống bên nhau. Thánh Ca-ta-ri-na thành Xiên-na nhìn thấy trong số các kẻ sa hỏa ngục, nhiều linh hồn bị hình khổ dữ dằn vì phạm đến sự thánh thiện của hôn nhân. Người nói : Họ bị phạt không phải vì tội họ lớn, tội sát nhân và lộng ngôn còn lớn hơn, nhưng nhất là vì họ phạm tội ấy mà không hối hận ăn năn, do đó cứ tiếp tục phạm mãi.

Xem đó, đủ biết đức thanh khiết cần cho mọi hạng người. Thánh Tông Đồ nói : “Anh em hãy sống hòa bình với mọi người, và sống thánh thiện, chẳng vậy không ai sẽ được thấy Thiên Chúa” (Hy-bá 12, 14). Sống thánh đây, theo giải thích của thánh Hiê-rô-ni-mô và Gio-an Kim Khẩu, thánh tông đồ có ý nói là sống thanh khiết. Vậy Philôtê, không ai được thấy Thiên Chúa nếu không có lòng khiết tịnh ; không ai ở trong lều Ngài, nếu lòng không tinh sạch. Như Chúa Cứu Thế phán “hạng chó má và dâm ô sẽ phải loại!” (Khải Huyền 22, 15), và “phúc cho kẻ có lòng thanh sạch vì họ sẽ thấy Thiên Chúa” (Mt 5, 8).

CHƯƠNG 13 - LỜI KHUYÊN BẢO GIÚP GIỮ ĐỨC THANH KHIẾT

Con hãy hết sức nhanh chóng bỏ đi, đừng mon men tới những điều dâm đãng, vì cái tội này hoạt động êm thắm : bằt đầu bằng những sơ suất nho nhỏ, nó tiến đến những tai họa tầy trời. Lánh trước vẫn dễ hơn chữa sau.

Thân xác con người giống như những tấm kính, không thể để chung với nhau mà mang đi vì sẽ vỡ. Giống như quả cây, dù còn nguyên vẹn, dù được tẩm ướp, nhưng vì va chạm nhau nên làm rập nát nhau. Ngay đến nước đựng trong bình trong mát, khi đã bị con vật nào đụng tới sẽ không còn giữ được thanh trong lâu ngày. Hỡi Philôtê, con đừng để cho ai bất nhã đụng chạm tới con, dù có ý đùa bỡn hay vì có cảm tình. Nếu có may mắn còn giữ được đức thanh khiết qua các cử chỉ vui đùa hơn là hiểm độc ấy, vẻ tươi mát và tinh ròng của đức thanh khiết chẳng khỏi bị thương tổn, hư hại. Mà để cho người ta đụng chạm cách bất chính, đó là đức thanh khiết đã hoàn toàn bị hư hỏng rồi.

Thanh khiết hệ tại tâm hồn như nguồn gốc, song liên quan đến thân xác như chất liệu. Vì thế người ta mất thanh khiết vừa bởi ngũ quan thân xác, cũng như bởi tư tưởng và ước muốn của tâm hồn. Nhìn, nghe, nói, ngửi, đụng chạm các vật bất chính đang khi lòng mình vui thú và hướng chiều, đó là dâm ô. Thánh Phaolô nói gọn gàng : “Chớ gì anh em đừng nói ngay cả chuyện dâm ô” (Eph 5, 3). Con ong không chỉ tránh đụng tới thịt rữa thối, mà còn trốn lánh và ghét cực độ những hôi thối bởi nó xong ra. Trong sách Nhã Ca thấy nói đến nàng Hôn thê để tay chảy ra chất mộc dược, là dầu ngừa sự hư nát ; môi viền lằn chỉ hồng đỏ, dấu hiệu sự nết na trong lời nói ; đôi mắt như mắt bồ câu vì đơn sơ trong sáng ; tai đeo những hoa tai vàng dấu hiệu sự tinh khiết; mũi để giữa những cây bách hương núi Li-ba-nô, là giống gỗ không bị mọt (Nhã Ca 4)[1]. Hồn sống đạo đức cũng phải như vậy : thanh tịnh, trong sạch, đoan trang nơi tay, nơi miệng lưỡi, tai, mắt và toàn thân.

Về điểm này, tôi cho con biết một câu mà giáo phụ Gio-an Ca-xi-a-nô thuật lại lời thánh cả Ba-si-li-ô nói về mình rằng : “Tôi không biết đàn bà, dầu vậy tôi đâu dám cho mình là thanh khiết”. Có bao nhiêu sự dâm dật, hư hỏng, thì đức thanh khiết có thể bị mất vì bấy nhiêu cách. Các sự dâm dật kia, tùy theo chúng lớn nhỏ mà làm suy nhược, tổn thương hay tuyệt diệt đức ấy. Có đôi sự quá thân mật riêng tư, những dục vọng bất cẩn, lố lăng và phóng đãng, tuy chưa đích thực vi phạm thanh khiết, song làm suy yếu, bạc nhược và mất vẻ trong sáng của nó. Có những sự suồng sã và dục tình khác, không những bất cẩn, còn xấu xa, không chỉ lố bịch song bất chính, không chỉ phóng đãng song dâm dật, do đó ít nhất đức thanh khiết cũng bị tổn thương ít nhiều. Tôi nói ít nhất, vì nếu các điều xấu xa dại dột dâm ô ấy kích thích xác thịt khoái lạc cực độ thì đức thanh khiết bị chết hẳn. Như thế, hoá ra đức thanh khiết lại bị tiêu hủy cách bất xứng, cách khốn nạn hơn là khi nó bị tan nát bởi tội thông dâm, hoặc ngay bởi ngoại tình và loạn dâm. Vì những loại nhơ nhuốc này chỉ là tội, còn các cái kia, như lời ông, Ter-tu-lia-nô nói trong sách bàn về sự Đoan trang, là những quái vật của tội ác xấu xa. Thánh Ba-xi-liô[2] khi nói câu trên kia là có ý chỉ về các ý tưởng xấu về nhục dục. Những ý tưởng này, dù không làm nhơ uế thân xác, song làm nhơ bẩn trái tim ; các linh hồn đại độ lại vô cùng trìu mến sự thanh khiết của tâm hồn.

Đừng bao giờ giao du thân mật với những người dâm đãng, nhất là họ lại vô liêm sỉ nữa, mà thường họ như thế. Như dê khi ngoặm đến trái hạnh đào ngon thì nó hoá nên đắng, thì các linh hồn ô uế và trái tim thối tha, khi tiếp chuyện ai bất cứ, người đồng phái hay khác phái, cũng làm hư hại đức liêm khiết của họ. Chúng có nọc độc trong mắt và trong hơi thở như loài rắn thần.

Trái lại, con hãy giao thiệp với người thanh khiết và đức độ. Hãy luôn nghĩ và đọc các sách thánh, vì lời Thiên Chúa thì thanh khiết và làm kẻ yêu chuộng nó cũng nên thanh khiết. Đa-vít đã sánh nó với hoàng ngọc là viên ngọc quý, có đặ́c tính làm giảm lửa của tà dục.

Con hãy luôn hầu cận bên Chúa Giêsu Kitô chịu đóng đanh, cách thiêng liêng bởi suy ngắm và cách thực sự bởi rước lễ. Người ta cho rằng người nào nằm trên cỏ có tên là “Chiên thanh bạch”[3], được nên khiết tịnh và liêm chính, thì khi trái tim con nghỉ nơi Chúa Giêsu, là Chiên thanh khiết, tinh tuyền thật, con sẽ thấy chẳng bao lâu linh hồn và trái tim con được tẩy trừ hết mọi tỳ ố dâm đãng.

------------

[1] Các tác giả đạo đức cắt nghĩa các câu Thánh Kinh cách bí mhiệm thiêng liêng rất xa với nghĩa đen của căn bản.

[2] Bỏ một câu không thích hợp.

[3] Đây là một tin tưởng thời xưa.

CHƯƠNG 14 - TINH THẦN NGHÈO KHÓ GIỮA GIÀU SANG

“Phúc cho kẻ có lòng khó nghèo, vì Nước Trời là của họ” (Mt 5, 3). Vậy thì khốn cho kẻ có óc giàu sang vì hỏa ngục ghê sợ là phần của họ. Kẻ có óc giàu sang là kẻ đem sự giàu sang vào trong óc mình, hay đặt tất cả trí óc mình vào sự giàu sang. Kẻ có lòng nghèo khó, là kẻ không để của cải vào trong đầu óc mình cũng như không đặt tất cả tâm trí mình trong của cải. Chim bói cá làm tổ to bằng quả lê, mà chỉ đục một cửa nhỏ nhìn lên trời ; chúng đặt tổ bên bờ biển, song tổ kín và chắc, sóng có đập, nước cũng không thể vào trong được, nên chúng ở giữa biển mà vẫn làm chủ được tình thế.

Hỡi Philôtê thân mến, trái tim con cũng phải như vậy, mở phía cõi trời và đóng kín không cho của cải và các sự mau qua lọt vào. Nếu con có của cải, làm sao cho lòng con không dính bén, và luôn vượt lên trên. Làm sao ở giữa của cải nó vẫn như không có gì và làm chủ trên của cải. Không, con đừng đặt tâm trí cao quí trong các vật hèn thế tục, đem nó vượt lên trên của cải, chứ không phải của cải trên nó.

Có thuốc độc thì khác bị ngộ độc. Các dược sĩ luôn có sẵn mọi thứ thuốc để dùng trong những trường hợp cần thiết, song không phải vì thế mà họ bị trúng độc, vì họ không có thuốc độc trong thân thể họ, nhưng để ngoài tủ hàng. Con cũng có thể có của cải, song đừng bị trúng độc vì nó : Đó là khi con có của cải trong nhà, hay trong túi, nhưng không để nó trong lòng. Giàu của cải song lòng nghèo dính bén : đó là vạn phúc cho người Kitô hữu, vì như thế, hưởng những tiện nghi do sự giàu có đem lại cho đời này, và cũng công trạng của đức nghèo khó cho đời sau.

Buồn thay, Philôtê, không có ai xưng mình hà tiện, ai cũng phủ nhận tính bần tiện và hèn hạ ấy. Song người ta tự bào chữa là phải lo trách nhiệm cho con cái, là đức khôn ngoan đòi phải dự trữ tiền của sẵn mà không bao giờ cho là quá đủ cả, luôn người ta thấy cần phải có thêm. Ngay cả người hà tiện nhất cũng không thú nhận mình hà tiện, trong thâm tâm họ tự nghĩ họ đâu có hà tiện. Hà tiện thật là một cơn sốt lạ kỳ, càng sốt nặng càng không cảm thấy gì nữa. Ông Maisen thấy lửa thánh bốc cháy trong bụi gai mà không thiêu bụi gai ra tro ; nhưng lửa đê hèn của tính hà tiện, trái lại, thiêu hủy hao mòn kẻ hà tiện song không bốc cháy lên. Ở giữa lửa cháy bỏng, họ lại khoe được mát mẻ êm ái nhất đời ; cái thèm khát vô độ của họ, họ cho là khát tự nhiên êm dịu.

Nếu con thấy mình thèm muốn và lo lắng xao xuyến cho có những của mà con không có, thì dù con có biện bạch là không muốn có của cải ấy cách bất công cũng bằng vô ích, con thật là kẻ hà tiện rồi. Kẻ thèm muốn và lo lắng bồn chồn được uống nước, thì dù chỉ muốn uống nước lã thôi họ cũng tỏ ra có cơn sốt trong người rồi.

Ôi Philôtê, tôi không biết : ước ao được cách công bình của cải mà người khác đang làm chủ có phải là ước ao ngay chính không ? vì với cái ước ao ấy, ta muốn lợi cho ta mà bất lợi cho người khác. Kẻ đang làm chủ của cách công bình lại chẳng có lý để giữ lấy nó hơn là ta để ước ao được nó cách công bình ư ? Tại sao ta lại muốn đem lòng ao ước của cải họ có để họ phải mất nó đi ? Cho dẫu cái ước muốn ấy không bất chính, thì nó cũng còn bác ái nữa ; vì ta không muốn kẻ khác ước mong được cái mà hiện thời ta muốn giữ lấy cách chính đáng. Đó là tội của A-kháp : muốn được vườn nho của Na-bô cách hợp lý, đang khi Na-bô muốn giữ lấy một cách còn hợp lẽ hơn nữa. A-kháp thèm muốn, nóng nảy bồn chồn, vì thế ông đã xúc phạm tới Thiên Chúa.

Philôtê thân mến, con hãy đợi khi người kia bắt đầu muốn bỏ hẵng ước ao của cải của họ. Lúc ấy, cái muốn bỏ của họ làm cho ước ao con không những ngay chính, mà còn bác ái. Phải, tôi nguyện chúc cho con luôn chăm lo tăng tài sản và của cải, miễn là đừng làm một cách bất công, nhưng cách êm ái và bác ái.

Nếu con quá quyến luyến những của con có, nếu con quá bận bịu vì đó, để lòng con vào đó, và trí luôn nghĩ về đó, và quá sợ hãi lo lắng mất của ấy, thì con hãy nghe tôi, con còn đang bị bệnh sốt : kẻ đang sốt hấp tấp uống nước người ta đưa với cái vẻ mà người khỏe mạnh không có. Trong một chuyện mà ta không mấy tha thiết, không thế có vui thích nhiều được. Nếu có khi nào con mất của, và con thấy lòng con âu sầu não nề, thì hỡi Philôtê, con hãy tin là con quyến luyến các của ấy lắm. Vì không có gì bộc lộ lòng ta quyến luyến của cải bị mất bằng sự buồn bã khi ta mất của ấy.

Vậy con đừng bao giờ cố tình ước ao của mà con không có. Cũng đừng quá trìu mến của cải mà con đang có. Đừng quá âu sầu vì mất của. Như thế con mới có thể tự nhận mình là người dù có giàu của cải song tinh thần vẫn nghèo khó, như vậy con mới có phúc, “vì Nước Trời là của con”.

CHƯƠNG 15 - CÁCH THỰC HÀNH ĐỨC KHÓ NGHÈO THỰC TẾ, DÙ SỐNG TRONG GIÀU SANG

Bức hoạ chân tướng của dân thành Nhã Điển (Hy Lạp) do nhà họa sĩ Pa-ra-xiô vẽ thật thần tình ! Bằng những nét tính tình tự nhiên, linh hoạt và thay đổi của họ, ông đã lột trần được chân tướng họ như sau : nóng giận, bất công, thay đổi, lịch thiệp, khoan hồng, thương xót, kiêu kỳ, vẻ vang, khiêm tốn, làm phách và nhát gan : tất cả ! Phần tôi, tôi cũng muốn đặt chung trong lòng con, Philôtê, sự giàu có với đức khó nghèo sự chăm lo với lòng khinh chê các của thế tạm.

Hãy lo sao cho của cải con sinh sôi nảy nở hơn người đời. Thử hỏi có phải những thợ làm vườn của vua chúa chẳng thường xuyên cần và tận tụy trồng trọt và sửa sang vườn cảnh mà họ có phận sự chăm nom cũng y như chúng thuộc về của họ sao ? Tại sao vậy ? Hẳn vì họ coi các vườn cảnh đó như những vườn cảnh của vua chúa mà họ muốn làm cho các ông ấy vui lòng bởi công việc mẫn cán của mình. Philôtê, đây cũng thế, các của cải ta không thuộc về ta, Thiên Chúa đã trao cho ta săn sóc, Ngài muốn ta làm chúng sinh lợi. Chăm nom săn sóc như thế ta làm hài lòng Ngài vì đã phục vụ chu đáo.

Nhưng phải săn sóc nhiều hơn và tử tế hơn các người đời săn sóc của cải họ. Họ chịu khó vì chỉ muốn mưu lợi cho chính họ, còn ta, ta làm là vì mến Chúa. Mà yêu mình là thứ tình hung bạo mạnh mẽ, xôn xao, nên sự săn sóc cho mình cũng đầy xao xuyến, lo lắng, bồn chồn, buồn sầu. Còn tình yêu Chúa thì êm ái, bình tĩnh, an hòa, nên lo lắng yêu Chúa cho dù là để toan tính về của cải thế tạm, cũng vẫn êm ái, đáng mến và tươi đẹp. Ta hãy biết săn sóc như thế khi coi sóc và ngay cả khi tăng gia các của cải thế tạm của ta, lúc gặp dịp chính đáng hay địa vị đòi hỏi. Vì Thiên Chúa muốn ta làm thế vì yêu mến Ngài.

Song coi chừng kẻo tính vị kỷ đánh lừa con. Nhiều khi nó trá hình đội lốt lòng mến Chúa khéo đến nỗi ta lầm. Muốn khỏi mắc lừa, và để sự săn sóc của cải không biến thành hà tiện, thì ngoài những điều nói ở chương trước, ta còn phải thực hành đức khó nghèo cụ thể, thực tế giữa các của cải Thiên Chúa đã ban cho.

Vậy con hãy vui lòng bỏ ra đôi phần của cải và đem cho kẻ nghèo. Cho người khác là làm mình nghèo đi. Cho bao nhiêu, nghèo đi bấy nhiêu. Thiên Chúa sẽ đền bù lại, không những ở đời sau, mà ngay ở̉ đời này, thành ra không có gì làm ta sung túc hơn là bố thí. Đang khi đợi Chúa đền bù, con cũng cứ nghèo đi cái đã. Ôi bố thí, thật là việc nghèo đi thánh thiện và giàu có thay !

Con hãy yêu kẻ nghèo và sự nghèo khó. Bởi lòng yêu ấy, con trở nên nghèo khó thật, vì như lời Kinh Thánh nói : “Ta nên giống cái ta yêu thích”. Tình yêu làm cho hai người yêu nhau nên bằng nhau. Thánh Phaolô viết : “Ai yếu đuối mà tôi chẳng nên yếu đuối như họ” (2Cr 12, 10). Ngài có thể nói : Ai nghèo khổ mà tôi chẳng nên nghèo khổ với họ ? Tình yêu biến Ngài giống kẻ ngài yêu. Nếu con yêu kẻ nghèo, con sẽ chia phần nghèo khổ thật sự với họ, nghèo như họ.

Nếu con yêu kẻ nghèo, con hãy đi lại với họ, vui thích thấy họ đến nhà con và con đến thăm họ. Hãy vui vẻ tiếp chuyện họ. Hãy vui lòng để họ ở gần con trong nhà thờ, ngoài phố hay nơi nào khác. Con hãy khó nghèo trong lời ăn tiếng nói với họ như bạn đồng số phận : Nhưng tay con hãy giàu có khi phân phát của cải cho họ.

Hỡi Philôtê, con muốn làm hơn nữa chăng ? Hãy đừng chỉ nghèo như kẻ nghèo, còn nghèo hơn kẻ nghèo. Làm sao ? “Đầy tớ hèn hơn chủ”. Nên con hãy làm tôi tớ người nghèo đi giúp bên giường họ, giúp khi ốm đau, tự tay giúp. Con làm bếp ch họ, và lấy chính tiền của con. Hãy giặt giúp, là ủi áo quần cho họ. Ôi Philôtê, giúp việc ấy thật huy hoàng hơn cả chức làm vua. Tôi không hết khâm phục lòng hăng hái thực hành điều này của thánh Lu-y, là một trong những vua lớn nhất dưới gầm trời này. Lớn trong đủ vẻ lớn lao. Đây : người đi giúp bàn ăn cho kẻ nghèo người nuôi hầu như mỗi ngày, người vời ba người nghèo đến ăn cùng mâm với người. Nhiều lần người ăn cháo họ ăn thừa với một tình yêu rõ rệt. Khi người thăm nhà thương - là điều người quen làm - người thường giúp kẻ mắc những bệnh tật nhờm tởm hơn cả như hủi, ung nhọt thối tha và các bệnh giống vậy. Khi làm, người để đầu trần, quỳ gối dưới đất, tôn kính Chúa Cứu Thế nơi họ. Người yêu quý họ hết tình như người mẹ yêu quý con. Thánh nữ Ê-li-da-bét, con vua Hung Gia Lợi, thường hay lui tới sống với kẻ nghèo. Đôi khi để giải trí, người bận áo như một người nghèo, ngay lúc ở giữa các bà lớn trong triều. Người nói : “Nếu tôi là người nghèo, tôi sẽ mặc như thế này”. Lạy Chúa tôi, thật vua ấy, bà hoàng ấy nghèo khó trong giàu sang và giàu sang trong nghèo khó.

“Phúc cho người nghèo khó như thế vì Nước Trời thuộc về họ”. “Ta đói, chúng con đã cho ăn ; giá lạnh đã cho mặc, các con hãy đến lãnh lấy Nước Trời đã sẵn dọn cho chúng con từ khi tạo lập thế giới”, đó là lời Vua các kẻ nghèo và Vua trên hết các Vua sẽ phán trong ngày phán xét sau hết.

Không ai tránh khỏi đôi khi mắc thiếu thốn, hay gặp những điều bất tiện : khách đến chơi nhà, ta muốn tiếp đãi tử tế, song không có những phương tiện lúc đó. Ta có áo đẹp cất một nơi, đang khi ở nơi khác ta cần đến để tiếp tân lại không có.

Có khi rượu để trữ trong kho bị hư hỏng, chỉ còn đặt rượu xấu không ra gì. Về đồng ruộng, chỉ có lều tranh, thiếu đủ mọi vật cần, không giường, chiếu, phòng bàn, người giúp đỡ. Dù giàu sang mấy, cũng thường có lúc ta thiếu vật này vật nọ. – Mà sống khó nghèo là vậy, là sống trong thiếu thốn. Philôtê, con hãy vui lòng về những bất tiện đó, hãy lãnh nhận và chịu đựng cách vui vẻ.

Khi những hoàn cảnh ngang trái xảy đến làm con nghèo túng nhiều hay ít : như bão tố, hỏa tai, nước lụt, hạn hán, trộm cướp, kiện cáo, ôi, đó thật là mùa thực hành đức khó khăn, khi biết nhẫn lãnh với lòng hiền hòa, những hao hụt tài sản, biết nhẫn nại, biết kiên trung thích ứng mình với hoàn cảnh nghèo túng mới ấy. Sách thánh kể : Ê-dau đến trước mặt cha, cánh tay vốn đầy lông lá, Gia-cóp là em cũng bắt chước (Sáng thế thư 27), song lông ấy không là lông thật, song là của bao tay, nên người ta có thể lột bộ lông giả ấy mà không làm đau đớn hay tróc thịt. Trái lại, lông tay của Ê-dau dính vào da, tự nhiên vốn vậy, ai nhổ hẳn làm cậu đau đớn lắm, và chắc cậu sẽ la ầm lên và có khi nổi giận đánh lại. Khi lòng ta dính bén của cải, nếu bão tố, trộm cướp, kẻ kiện tụng đến lấy một đôi phần đi, ta sẽ kêu rêu, sẽ bối rối, sẽ xao xuyến chừng nào ! Nhưng khi ta săn sóc của cải như Chúa muốn, chứ không để lòng dính bén, nếu có ai đến cướp lấy, ta sẽ không mất bình tĩnh và bằng yên. Người và vật khác nhau về bộ áo hoặc bộ lông : bộ lông của vật dính vào da, bộ áo của người chỉ khoác ngoài, người ta có thể mặc vào hay cởi ra tùy ý : của cải đối với ta cũng phải như vậy.

CHƯƠNG 16 - CÁCH SỐNG GIÀU TRONG TINH THẦN TUY NGHÈO VỀ CỦA CẢI

Philôtê thân mến, nếu con nghèo túng thật, thì con cần nghèo khó cả trong tinh thần. Phải biến tình cảnh bó buộc ấy nên một nhân đức, sử dụng viên ngọc khó nghèo quí báu ấy cho đáng với giá trị nó. Nó không chói sáng ở trần gian này ; dầu vậy, nó tuyệt đẹp tuyệt sang.

Hãy vui mừng, con không lẻ loi, Chúa Giêsu, Đức Mẹ, các Tông Đồ, bao thánh nam nữ đã sống nghèo khó. Dù có thể giàu, các đấng đã không muốn. Biết bao người sống ở đời mà đi ngược thói đời, đã hăm hở tìm kiếm sự nghèo khó thánh thiện trong các tu viện và nhà thương. Họ đã mất nhiều công để tìm kiếm, như thánh A-lệ-sĩ, thánh Pao-la, thánh Pao-li-nô, Ang-gê-la và bao vị khác. Còn con, Philôtê, con may mắn hơn, khó nghèo đã đến với con, con đã gặp mà không phải khó nhọc tìm kiếm. Con hãy ôm ẫm lấy như một người bạn chí thân của Chúa Giêsu Kitô, là Đấng sinh ra, sống và chết trong khó nghèo.

Philôtê, sự nghèo túng của con có hai lợi điểm : thứ nhất, cái khó nghèo đến với con không do con chọn, song do ý Chúa, ý muốn con không có can thiệp gì ở đây. Mà nhận lãnh do từ ý Chúa, là điều làm Ngài hết sức vui lòng, miễn là ta nhận lãnh cách vui lòng và vì mến yêu Thánh ý Ngài. Đâu ít có phần ta, đấy có Chúa nhiều hơn. Nhận lãnh hoàn toàn do từ ý Chúa, sự đau khổ của ta càng rất mực tinh tuyền.

Lợi điểm thứ hai của cái khó nghèo ấy : đó là một khó nghèo thực sự. Nghèo khó mà được khen ngợi, mơn trớn, quý trọng, giúp đỡ chạy chữa, thì như giàu có rồi, ít ra không còn hẳn là nghèo nữa. Nhưng nghèo khó mà bị khinh chê, bỏ rơi, xa tránh, và chê cười, mới thật là nghèo. Mà đó là sự nghèo khó của giáo hữu ngoài đời, vì họ không tự nguyện sống nghèo khó, song vì hoàn cảnh bó buộc, cho nên không ai chú trọng đến. Chính bởi không được ai chú trọng, nên sự nghèo khổ của họ nghèo hơn sự nghèo khó của các tu sĩ, dù nghèo khó này tuyệt hảo hơn và quý trọng hơn nhiều, nguyên vì lời khấn và ý hướng khi chọn lấy nó.

Philôtê thân mến, con đừng phàn nàn về nỗi khó nghèo con, vì người ta chỉ phàn nàn về cái làm ta bực mình. Mà nếu con bực tức vì nghèo khó, thế thì con không còn tinh thần nghèo khó nữa, trái lại, con giàu tinh thần quyến luyến của cải rồi.

Con đừng âu sầu thiểu não vì không được cứu giúp như con đáng, chính đây là tuyệt điểm của đức khó nghèo. Muốn nghèo khó, mà không chịu phiền lụy, thực là một tham vọng quá đáng, vì tức là vừa muốn được danh giá của sự khó nghèo, vừa muốn được cả tiện lợi của giàu có.

Con đừng xấu hổ vì nghèo, hay vì phải xin người ta bố thí. Hãy lãnh bố thí với khiêm nhường, và nếu bị từ chối, hãy hiền từ. Con hãy nhớ đến cuộc hành trình của Đức Mẹ sang Ai-cập để đem con Người đi lánh nạn : Người đã phải chịu bao khinh bỉ, nghèo túng và cơ cực. Nếu con sống như thế, con sẽ rất giàu trong cảnh khó nghèo của con.

CHƯƠNG 17 - TÌNH BẰNG HỮU TRƯỚC HẾT : TÌNH BÈ BẠN XẤU VÀ LỐ LĂNG

Trong các thị dục, tình yêu đứng đầu. Nó là chúa các tâm tình của trái tim. Nó lôi cuốn mọi cái khác về nó, làm cho ta nên giống cái nó yêu. Philôtê thân mến, con hãy ý tứ đừng để mình có tình yêu xấu, vì con sẽ thành xấu ngay. Mà tình bạn là tình yêu nguy hiểm nhất, vì các tình yêu khác có thể không cần tương giao, song tình bạn lại hoàn toàn xây trên nền ấy. Ta không thể nối tình bạn với một người mà không thông chia tính nết của họ.

Không phải bất cứ tình yêu nào cũng là tình bạn, vì : 1) ta có thể yêu mà không được yêu lại : lúc ấy chỉ có tình yêu mà không có tình bạn. Tình bạn là một tình tương giao, nếu khác thì không phải nó. 2) Và không chỉ tương giao mà còn cần cả hai bên biết tình yêu mến của họ đối với nhau. Và nếu họ không biết, thì chỉ có tình yêu mà không có tình bạn. 3) Với cái này, giữa hai người còn phải có trao đổi thông công là nền tảng của tình bạn.

Dựa theo sự trao đổi khác nhau mà tình bạn thành khác nhau. Trao đổi khác nhau là tại các điều tốt xấu họ trao đổi cho nhau. Nếu các cái này giả và hão huyền, tình bạn sẽ giả và hão huyền. Nếu chúng chân thật, tình bạn sẽ chân thật. Chúng càng tốt hảo, tình bạn càng tốt đẹp. Như mật lấy ở những nụ hoa tươi đẹp nhất, là mật ong hảo hạng, thì tình yêu căn cứ trên sự trao đổi các điều tốt đẹp nhất, là tình yêu tuyệt hảo nhất. Như ở xứ Hê-ra-clê miền Pông-tô (Héraclée de Pont) có thứ mật độc, kẻ ăn nó sẽ bị điên, vì mật đó lấy nơi cây phụ tử mọc nhan nhản trong xứ đó, tình bạn dựa trên sự trao đổi của giả trá và xấu xa, cũng thành giả dối và xấu xa.

Trao đổi khoái lạc nhục thể là bản năng thô lỗ và lôi cuốn tàn bạo, không đáng mang tên tình bạn, khi nó chỉ là câu chuyện của trâu ngựa làm. Nếu trong hôn nhân người ta không san sẻ cho nhau gì hơn, ở đó cũng chẳng có tình bạn. Nhưng thường ngoài cái đó, còn có san sẻ cuộc sống, trao đổi các tài khéo, các của cải, tình âu yếm và sự trung tín sắt son, nên tình bạn trong hôn nhân là tình bạn chân thật và thánh thiện.

Tình bạn dựa vào sự trao đổi các vui thú giác quan thì hoàn toàn thô bỉ, bất xứng với tên nó. Cả đến tình bạn căn cứ vào các tính lố lăng, hão huyền vì chúng thuộc phạm vi giác quan. Tôi gọi là vui thú giác quan những cái liên quan trực tiếp và trước tiên tới các ngũ quan, như thú nhìn sắc đẹp, nghe giọng ca du dương, vuốt ve sờ mó … và các cái giống vậy. Tôi gọi là tính cách lố lăng một đôi cái xảo kế, cáo khéo léo mà các kẻ nhẹ dạ cho là đức tính hay hoàn thiện hoàn mỹ. Hãy nghe đa số các thanh nam thanh nữ, phụ nữ và đám tuổi trẻ nói chuyện mà xem, họ không nói đùa đâu, đây : Chàng này rất đức độ, anh có nhiều đức tính, nào là nhảy giỏi, biết chơi đủ mọi môn, biết ăn mặc, hát hay, khéo tán tỉnh và đẹp trai. Còn có khi những tụi bịp bợm coi là có nhiều đức tính nhất kẻ nào quấy đảo nhất trong bọn. Mà tất cả những cái đó có liên quan với ngũ quan cho nên những tình bè bạn do đó phải gọi là xác thịt, lố lăng, hão huyền, nên gọi là trò bỡn cợt hơn là tình bè bạn. Thường đó là tình bè bạn của đám thanh niên, chú trọng đến bộ râu mép, làn tóc, liếc mắt, áo quần, làm điệu, chuyện nhăng nhện, đó là những lứa bè bạn của tuổi mới biết yêu, mà chưa có nhân đức già giặn, phán đoán chưa chín chắn. Cho nên, tình bè bạn đó chỉ tạm bợ mau qua, sẽ tan đi như tuyết dưới ánh mặt trời.

CHƯƠNG 18 - ÁI TÌNH LÃNG MẠN

Khi tình bè bạn ấy xảy ra giữa hai người khác phái, không có ý đưa đến hôn nhân, tình bạn ấy gọi là ái tình lãng mạn. Vì chỉ là một thứ tình bạn nửa chừng hay đúng hơn một thứ tình bạn mơ hồ, mang tính cách tạm bợ và khiếm khuyết, nên không thể đội tên là tình bằng hữu hay tình yêu.

Nhưng trong đó đôi trái tim nam nữ lại gắn bó, ràng buộc nhau trong những tình cảm hão huyền và điên dại, đưa nhau sống những phút liên lạc bỡn cợt và vui thú đớn hèn mà tôi nói trên kia. Và tuy ái tình ngớ ngẩn ấy thường xô đẩy vào hố bùn lầy nhục dục và dâm dật xấu xa, dù đó không phải là ý định đầu tiên của họ, nếu không thì đã chẳng còn là ái tình lãng mạn, song là dâm ô trắng trợn rồi. Nhiều khi, hàng năm qua đi mà không xảy ra điều gì nghịch đức thanh khiết trực tiếp nơi thân xác họ, song họ để trái tim say sưa trong những câu thề nguyền, ước vọng, những lời than thở nỉ non, ve vãn, hoặc những trò lăng nhăng hão huyền khác với nhiều chủ đích khác nhau.

Có người chỉ vì muốn thỏa mãn nhu cầu tình cảm của mình, khi chiều theo xu hướng yêu đương tự nhiên của con tim. Để chọn lựa mối tình, họ chỉ biết nghe theo sở thích và bản năng, nên khi gặp một người họ thích, thì không xét tư cách hay hạnh kiểm, họ nhào vào mối tình lãng mạn để mắc màng lưới khốn nạn mà sau họ khó mà gỡ ra nổi. Có kẻ lại chơi với tình ái chỉ cốt để khoe khoang kiêu hãnh : Chiếm đoạt trái tim người khác là một vinh dự lớn lắm. Với ý định kiêu kỳ như thế, họ sẽ mò mẫn quyến rũ những nơi thanh lịch, cao quý khó khăn và danh tiếng. Kẻ khác lại bị lôi cuốn vừa bởi khuynh hướng yêu đương tự nhiên vừa bởi khoe khoang. Lòng họ thèm muốn chuyện yêu đương nhưng cũng không muốn bỏ mất phần kiêu hãnh.

Các thứ tình tứ đó đều xấu, dại dột và hão huyền. Xấu, nhất là khi chúng kết thúc trong tội nhục dục, và vì nó cướp tình yêu, tức là cướp trái tim khỏi Thiên Chúa, khỏi chồng hoặc vợ là người có quyền được hưởng tình yêu ấy. Dại dột, vì chúng không có nền tảng, không có lý do. Hão huyền, vì không đem lại mối lợi nào danh dự hay thỏa thích. Trái lại, chúng làm phí thì giờ, phương hại đến danh dự, không đem lại thú vui nào ngoài cái xôn xao lo cầu cạnh và hy vọng mà không biết cái mình hy vọng, cái mình cầu cạnh là gì.

Đối với những kẻ đớn hèn ấy, không biết tại sao họ vẫn tưởng có cái gì đáng ao ước lắm trong những tang chứng biểu lộ tình bè bạn, họ cũng không biết nói đó là cái gì. Do đó, ước muốn của họ càng ngày càng thêm thúc bách lòng họ ngổn ngang trăm mối nghi ngờ, ghen tuông, xao xuyến. Về vấn đề này, thánh Grê-gô-riô Na-diăng viết những câu bất hủ để răn dạy những phụ nữ nhẹ dạ. Đây là một đoạn ngắn ngài nói riêng cho phụ nữ, song cũng có ích cho đàn ông : “Sắc đẹp của con là để cho mình chồng con. Nếu lại có ý để cho người khác, như căng lưới đánh bẫy một đàn chim, thì sẽ ra sao ? Người biết thưởng thức sắc đẹp chắc sẽ được con ưa thích. Con sẽ liếc mắt để đáp cái liếc của họ, nhìn họ đáp lại cái nhìn của họ. Sau đó, bỗng dưng một đôi nụ cười và buông vài lời yêu đương lúc đầu. Nhưng chẳng bao lâu quen tính rồi người ta sẽ đi đến những cử chỉ mơn trớn tỏ tường. Nhưng hỡi miệng lưỡi tôi, thôi đừng nói điều sẽ sảy ra sau đó nữa ! Song cho tôi nói điều chân thật này : Không có gì mà hạng nam nữ trẻ tuổi nói và làm với nhau trong những lần vui đùa ấy mà không đưa đến nguy hiểm. Tất cả trò chơi của ái tình lãng mạn đó nương vào nhau, lôi cuốn nhau, như miếng sắt bị nam châm hút sẽ lôi cuốn theo nó các miếng sắt khác”.

Quả thật vị Giám mục lừng danh ấy nói chí lý lắm ! Con định làm gì ? Ban bố tình yêu ? Không đâu : Không ai cố ý cho tình yêu mà không muốn được yêu lại. Kẻ ấy bị mắc vào tròng rồi. Thứ cỏ Approxis thoạt khi thấy nhọn lửa là nó liền bốc cháy : trái tim ta cũng vậy. Chợt thấy linh hồn nào cháy tình yêu ta, trái tim ta cũng liền bén tình yêu lại. Có người sẽ nói : tôi muốn bắt tình, song không muốn đi xa. Ôi, bạn nhầm to ! lửa tình ấy mạnh mẽ và xâm lăng hơn là bạn tưởng. Bạn tưởng chỉ có một đốm lửa, bạn sẽ ngạc nhiên khi thấy trong khoảnh khắc nó bùng lan cả trái tim, đốt tan ra tro mọi quyết định, ra mây khói tất cả thanh danh bạn. Đấng khôn ngoan kêu lên : “Ai còn thương đến kẻ dụ rắn lúc nó bị rắn cắn ?” (Sách Huấn Ca : 12,13). Như Ngài, tôi sẽ kêu lên : Hỡi kẻ dại dột ! các ngươi tưởng mê hoặc được tình yêu rồi có thể điều khiển nó theo ý thích ? Chơi với nó, nó sẽ cắn các ngươi chết. Các ngươi muốn biết người đời sẽ nói sao không ? Họ sẽ cười ngươi, vì đã muốn mê hoặc tình yêu, và đã quá ngây thơ cả tin khi rước rắn vào nhà, nó đã làm bạn mất cả linh hồn lẫn danh giá. “

Lạy Chúa ! sao có thể mù quáng đến nỗi dám liều phần quí nhất của tâm hồn ta trước những bảo đảm mong manh như thế ? Phải, hỡi Philôtê, Thiên Chúa chỉ chuộng con người là vì tâm hồn, chuộng hồn vì ý chí, và chuộng ý chí vì tình yêu. Than ôi, chúng ta chưa cho tới độ phải yêu : tôi có ý nói còn xa lắm, ta mới yêu Chúa cho đủ. Ấy thế, đã khốn nạn như vậy mà ta còn phí phạm tình yêu trong những chuyện điên dại, vô ích và phù phiếm như thể chúng ta có quá nhiều ! Ôi vị Thiên Chúa cao cả kia, Đấng muốn dành cho mình Ngài tình yêu của hồn chúng ta để đáp lại ơn tạo thành, gìn giữ và cứu chuộc, Ngài sẽ đòi ta trả lẽ gắt gao về các trò chơi tình ái điên cuồng kia. Nếu Ngài sẽ xét xử nghiêm nhặt về các lời nói vô ích, Ngài sẽ xét xử sao về các tình ái vô lối, mất thời giờ, dại dột và tai hại ?

Cây bồ đào rất hại cho vườn nho và đồng lúa nơi trồng nó vì nó to lớn, nó sẽ hút hết mầu đất, làm các cây khác hết đất sống. Cành lá của nó rậm rạp làm thành bóng rợp lớn, và tai hại sau cùng là nó lôi cuốn các người qua đường, ai cũng muốn hái đôi quả, vì thế dẫm nát mọi cây cỏ chung quanh. Tình ái lãng mạn cũng phá hại hồn như thế : nó sẽ xâm chiếm hồn, cuốn hút mạnh mẽ các tâm tình của linh hồn đến nỗi hồn tê liệt không làm việc lành nào nữa. Cành lá của nó, nghĩa là những cuộc trò chuyện đùa bỡn, tán tỉnh thường xảy ra làm hư phí mọi thời giờ rảnh rang. Sau hết, chúng lại lôi kéo đến biết bao cám dỗ, chia trí, nghi ngờ và mọi xôn xao khác, thành thử trái tim như bị dẫm nát và hư hỏng. Tựu chung, các tình tứ lãng mạn ấy tận diệt tình yêu thiêng liêng còn phá tan lòng kính sợ Thiên Chúa, làm nao núng tinh thần, suy giảm thanh danh, tắt một lời : đó là trò đùa của nơi ăn chơi song là ôn dịch của tâm hồn.

CHƯƠNG 19 - TÌNH BẠN CHÂN CHÍNH

Hỡi Philôtê, con hãy yêu mỗi người với một tình bác ái. Nhưng chỉ nên kết bạn với người có thể thông giao với con về các câu chuyện nhân đức. Càng đem các nhân đức cao đẹp hơn bao nhiêu vào việc giao dịch ấy, tình bạn của con càng hoàn hảo. Nếu giao dịch trong các chuyện văn chương, khoa học, đã hẳn tình bạn cũng đã đáng khen, càng đáng khen hơn nếu là trong các chuyện nhân đức, như đức khôn ngoan, tiết độ, dũng cảm và công bình. Còn nếu thông giao với nhau về đức bác ái, sự đạo đức và thánh thiện thì thật tình bạn của con vô cùng quí báu ! Nó tuyệt hảo vì nó từ Thiên Chúa đến, vì nó quy về Thiên Chúa, vì giây liên kết nó là Thiên Chúa, và cuối cùng vì nó sẽ tồn tại đời đời trong Ngài. Ôi, đẹp thay khi người ta yêu nhau dưới đất như yêu ở trên trời, tập yêu quý nhau ở đời này như sau ta sẽ yêu nhau muôn kiếp ở đời sau. Ở đây tôi không nói về đức bác ái thông thường mà ta phải có với mọi người, nhưng về tình bằng hữu thiêng liêng, trong đó hai hay ba tâm hồn thông truyền cho nhau lòng đạo đức, tình quý mến thiêng liêng, và trở nên đồng tâm nhất trí với nhau. Những tâm hồn phúc lộc ấy có lý để hát câu : “Ôi hạnh phúc và êm đềm thay khi anh em được chung sống bên nhau” (Ca vịnh 132, 1). Phải, dầu thơm êm dịu của đời đạo đức sẽ từ lòng người này chảy sang lòng người kia luôn luôn, nên có thể nói : Thiên Chúa đã đổ rưới phúc lành và sự sống trên tình bạn đó cho đến muôn đời.

Theo thiển ý tôi, các tình bạn khác chỉ như bóng chập chờn so sánh với tình bạn này, các giây nối kết của chúng chỉ là sợi giây thủy tinh, so với giây đạo đức bằng vàng nguyên này. Con đừng có tình bạn nào khác, nghĩa là các tình bè bạn mà con tự tìm kiếm lấy. Đàng khác, cũng không nên khinh hay bỏ các tình bạn mà thiên nhiên hay bổn phận đòi con phải giữ : như đối với họ hàng, các kẻ thân thuộc, các ân nhân, láng giềng hay kẻ khác nữa. Tôi chỉ có ý ngăn về các tình bạn con tự tìm kiếm lấy thôi. Có khi nhiều người sẽ nói với con : không nên có lòng quý mến hay bằng hữu riêng tư gì cả, nó làm bận tâm chia trí và sinh ghen tương. Họ đã khuyên lầm. Vì họ đã xem trong sách của nhiều thánh và tác giả đạo đức, nói về tình bạn riêng tư và tình quý mến ngoại luật làm hại vô kể cho các tu sĩ, rồi họ tưởng về mọi người đều cũng thế cả. Song câu chuyện đâu có đơn giản thế. Trong một tu viện có kỷ cương, mọi người đều một chí hướng nhắm tới sự thánh thiện, nên chẳng cần phải có những sự trao đổi riêng tư kia với nhau, sợ khi tìm tư riêng cho mình trong cái chung cho mọi người, người ta sẽ từ riêng tư đâm ra riêng rẽ. Nhưng đối với những người sống giữa thế gian, mà muốn sống đời nhân đức cần phải liên kết với nhau trong tình bạn thánh thiện siêu phàm, nhờ đó, kích thích nhau, giúp nhau, đem nhau tới sự lành. Người đi đường bằng không cần đưa tay đỡ nhau, kẻ đi đường gồ ghề, trơn trợt phải nâng đỡ nhau để đi cho vững. Những người sống trong dòng tu cũng vậy, không cần bạn hữu riêng tư, còn kẻ ngoài đời lại cần, để giúp đỡ nhau trong bao đoạn đường nguy hiểm phải qua. Ở đời, không phải mọi người cùng hướng theo một đích, cùng có một tinh thần. Vậy phải kéo riêng nhau một vài người mà kết tình bạn với nhau. Cái riêng tư ấy thành riêng rẽ, nhưng riêng rẽ thánh thiện, không gây chia rẽ, có chia rẽ chăng là giữa sự thiện và sự ác, giữa chiên với dê, giữa ong mật và ong bầu : chia rẽ ấy cần thiết !

Đã đành, không ai chối Chúa Giêsu yêu thương đặc biệt thánh Gio-an, ông La-da-rô, bà Mát-ta, và Ma-đa-lê-na, như Phúc Âm làm chứng. Thánh Phê-rô yêu riêng thánh Mát-cô và thánh Pê-trô-nil-la, như thánh Phaolô yêu quý thánh Ti-mô-tê và Tê-kla. Thánh Grê-gô-riô Na-diăng đã nhiều lần khoe mối tình bạn hiếm có giữa ngài với thánh cả Ba-si-liô như sau : “Giữa hai chúng tôi, là hai người song chỉ còn một linh hồn. Nếu không nên tin thuyết mọi sự ở trong nhau, ít ra cũng nên tin chúng tôi ở trong nhau, và cả hai ở trong mỗi người. Cả hai cùng một chí hướng : rèn luyện nhân đức và đem các dự định của đời chúng tôi hướng theo những phần thưởng đời sau. Như thế, chúng tôi như đã ra khỏi trần gian trước khi chết”. Thánh Ao-gu-ti-nô cho biết thánh Am-brô-xiô yêu quý một mình thánh Mo-ni-ca vì các nhân đức hiếm có ngài thấy trong thánh nữ, và phần thánh nữ đáp lại cũng quý mến ngài như thiên thần Thiên Chúa.

Trong một chuyện quá rõ rệt như thế, tôi còn nói thì là bậy. Thánh Giê-rô-ni-mô, Ao-gu-ti-nô, Grê-gô-riô, Bê-na-đô và tất cả các đấng đầy tớ lớn nhất của Chúa đều đã có tình bạn đặc biệt mà không phương hại đến sự hoàn thiện của các ngài. Khi trách sự phóng đãng của người ngoại giáo, thánh Phaolô đã gọi là những kẻ vô tâm vô tình (2Tm 3,3), nghĩa là không có tình bằng hữu gì cả. Và thánh Tô-ma-sô, cũng như mọi triết gia danh tiếng khác, công nhận tình bằng hữu là một nhân đức. Đó là ngài nói về tình bằng hữu tự riêng theo ngài, tình bằng hữu hoàn hảo không thể bao quát nhiều người được. Vậy sự hoàn thiện không ở tại không có tình bạn nào, song nếu có thì phải là tình bạn tốt và thánh thiện.

CHƯƠNG 20 - TÌNH BẠN TỐT XẤU KHÁC NHAU CHỖ NÀO ?

Hỡi Philôtê, hãy nghe lời căn dặn quan trọng này. Mật của xứ Hê-ra-clê rất độc, song lại giống thứ mật rất bổ sức kia, nên nếu uống nhầm thứ này với thứ kia thì nguy to hay uống chung nhau cũng vậy, vì cái tốt cũng không ngăn cản được cái độc làm hại. Phải thận trọng lắm để khỏi bị lầm trong các tình bạn của mình, nhất là khi giữa hai người khác phái nhau dù với lý do nào đi nữa, vì thường thường Satan hay lừa gạt kẻ có tình bạn ấy. Bắt đầu, tình bạn rất nhân đức, nhưng nếu không hết sức khôn ngoan, tình yêu lãng mạn sẽ len lỏi vào, rồi đến tình yêu dâm đãng, rồi tình yêu nhục dục. Ngay trong tình yêu thiêng liêng cũng còn có nguy hiểm, nếu người ta không rất thận trọng. Đã hẳn, ở đây khó bị lầm lẫn, vì sự trong trắng của nó làm cho dễ nhận thấy các vết nhơ mà Satan muốn trộn lẫn vào. Vì thế, khi Satan can dự vào, nó sẽ hành động cách khôn khéo để gắng cho xen vào đó những ô uế cách kín đáo khó nhận thấy.

Con sẽ phân biệt tình bạn phàm tục với tình bạn thánh thiện như người ta phân biệt mật ong của xứ Hê-ra-clê với mật tốt kia. Mật của xứ Hê-ra-clê thơm ngọt hơn mật thường, nhờ chất cây phụ tử làm nó thêm dịu ngọt. Tình bạn phàm tục bình thường được biểu lộ ra bằng nhiều lời êm tai, những tiếng say mê và ca ngợi sắc đẹp, duyên dáng và những đức tính, thể xác. Còn tình bạn thiêng liêng chỉ biết nói lời đơn sơ, ngay thật, chỉ biết khen nhân đức và ơn sủng của Thiên Chúa, là nền tảng độc nhất xây dựng tình bạn ấy. Uống mật của xứ Hê-ra-clê vào, sẽ cảm thấy choáng váng ; tình bạn giả hiệu cũng gây choáng váng, bước đi loạng choạng trong đàng khiết tịnh và đạo đức, đưa đến những liếc nhìn kích thích, nhõng nhẽo thái quá đến vuốt ve dâm đãng, những than thở bất chính, những than trách đau đớn vì không được yêu rồi đến những điệu bộ kiểu cách, những lẳng lơ, những hôn hít và những thân mật suồng sã khác là những triệu chứng chắc chắn không thể ngờ vực sự suy sụp sắp tới của lòng liêm khiết. Còn trong tình bạn thánh thiện, đôi mắt luôn đơn sơ và đoan trang, chỉ có mơn trớn trong sạch và ngay thật, chỉ có than thở về trời cao, chỉ có thân mật về tinh thần, chỉ than vãn vì thấy Chúa không được yêu mến : đó là dấu không thể lầm của tính liêm khiết. Mật của xứ Hê-ra-clê làm quáng mắt, tình bạn phàm tục làm mờ trí phê phán thành thử kẻ mắc trong đó tưởng làm phải đang khi họ làm trái, và họ cho các cớ, các câu chữa lỗi, các lời nói của họ đều là những lý do chân chính. Họ sợ ánh sáng, thích bóng tối. Còn tình bạn thánh thiện có đôi mắt sáng, nó không giấu giếm song sẵn lòng ra trước mặt mọi người lương thiện. Sau hết, mật xứ Hê-ra-clê gây vị đắng trong miệng, các tình bạn giả dối cũng kết thúc bằng những lời, những đòi hỏi xác thịt : nếu bị từ chối, thì sẽ là những lời sỉ nhục, vu khống, bịp bợm, những sầu muộn, xấu hổ và ghen tương, nhiều khi đưa đến mê mẫn đần độn làm những việc cuồng loạn. Còn tình bạn tinh khiết luôn luôn lương thiện, luôn lịch sự và đáng yêu, và chỉ càng ngày thêm kết hiệp hoàn hảo hơn, trong sạch hơn giữa hai tâm hồn : Thật đây là hình ảnh linh động của tình bằng hữu phúc lộc của thần thánh trên trời.

Thánh Grê-gô-riô Na-diăng nói : “Con công khi xòe đuôi làm điệu, nó kêu lên để kích thích con cái nghe tiếng nó làm chuyện xấu xa”. Khi thấy một người làm điệu, chưng diện đến tán tỉnh, thì thầm bên tai phụ nữ hay thanh nữ mà không chủ ý đến hôn nhân chân chính, thì hẳn chỉ để dụ dỗ họ tới dâm đãng. Người đàn bà tiết hạnh sẽ bịt tai để khỏi nghe tiếng kêu của con công ấy, tiếng nói đường mật của kẻ quyến rũ xảo quyệt. Nếu nàng để tai nghe, than ôi ! thật là điềm gỡ báo trước một trái tim hư hỏng.

Những thanh niên làm điệu, nét mặt kiểu cách, giở trò mơn trớn, hay nói những lời mà họ không muốn cha mẹ vợ chồng, hay cha giải tội bắt gặp nghe thấy, tỏ ra họ tính chuyện khác chuyện danh dự và lương tâm. Khi thấy thiên thần trong hình dáng một người, Đức Mẹ đâm bối rối vì thấy mình có một mình và người kia lại tặng Người những lời khen thái quá tuy rất thánh thiện. Ôi lạy Chúa Cứu Thế, đức trong sạch e sợ cả một thiên thần trong hình người thế, còn sự ô uế tại sao không e sợ một người, dù mặc lốt thiên thần đi nữa khi kẻ ấy khen lao mình bằng những lời dâm dật và phàm tục?

Song dùng phương thuốc nào chống lại cái nòi giống các tình ái rồ dại, trăng hoa và dâm đãng kia ? Thoạt tiên vừa chợt linh cảm thấy sự ấy, con hãy bỏ hẳn đi. Với lòng đắng cay chê ghét cái giả trá ấy, con hãy chạy đến bên thánh giá Đấng Cứu Thế, lấy vòng gai của Ngài mà bao bọc trái tim con để những loại chồn cáo ấy không đến gần được. Hãy giữ mình đừng dây dưa chút nào với kẻ thù, đừng nói : “tôi nghe song không làm cái nó nói. Tôi chỉ để tai nghe mà lòng không chiều theo”. Ôi, Philôtê, vì Chúa, con hãy nghiêm nhặt trong những dịp này, vì trái tim và lỗ tai hai cái ấy thông thương với nhau. Một ngọn thác đang đổ sườn núi, có ai ngăn cản được ? Đây cũng vậy, tình yêu đã vào lỗ tai khó mà ngăn cản nó khỏi lọt xuống trái tim[1]. Trái tim ta hô hấp bởi lỗi tai, và thở hít các ý tưởng bởi cái lưỡi thích nói, thì nó cũng thở hít bằng cai tai thích nghe các ý nghĩ của kẻ khác. Vậy ta hãy bảo vệ tai ta khỏi các thứ khí của lời nói càn dở, nếu không trái tim ta sẽ bị nhiễm độc. Đừng nghe lời đề nghị gì hết, dù với cớ nào đi nữa. Chỉ trong trường hợp này, cư xử như vậy được mà không sợ bất lịch sự hay quê mùa.

Con hãy nhớ, con đã hiến trái tim con cho Thiên Chúa, và con đã hiến trọn tình yêu làm của tế lễ cho Ngài, lấy lại một mảnh nào, cũng sẽ là phạm thánh. Con hãy hiến dâng lại trái tim con cho Ngài bằng những điều dốc quyết và cam kết, để trong đó con được bao bọc như con nai trong thành lũy. Con hãy kêu cầu Chúa, Ngài sẽ đến cứu giúp và tình yêu Ngài sẽ bảo vệ tình yêu của con, hầu nó chỉ còn sống vì một mình Ngài.

Nếu con đã bị vướng mắc trong lưới tình ái càn dở ấy, quả thật là khó gỡ lắm ! Con hãy đặt mình trước Nhan thánh Uy linh Thiên Chúa, hãy nhật biết tất cả sự lớn lao của nỗi khốn nạn, nỗi yếu đuối và lo lắng của con. Rồi gắng hết sức hết lòng, ghét cay đắng các tình ái đã khởi nhóm, hãy từ bỏ lời con đã tuyên bố hão huyền, khước từ tất cả mọi điều người ta hứa hẹn với một ý chí cương quyết tuyệt đối, con quyết định không bao giờ còn trở lại các trò chơi, chuyện vãn trăng hoa kia.

Nếu con có thể lánh xa những người bạn kia, tôi rất vô cùng tán thành, vì kẻ bị rắn cắn không thể dễ dàng khỏi bệnh khi trước mặt mình có những kẻ cũng đã bị thương tích như mình, thì người bị nọc độc ái tình cũng khó khỏi bệnh, bao lâu họ còn gần kẻ cũng bị một nọc độc như họ. Đổi chỗ ở giúp rất nhiều cho việc làm dịu những nóng nảy, bồn chồn xao xuyến của đau khổ hay của ái tình. Thánh Am-brô-xiô trong cuốn thứ hai bàn về đức sám hối, nói đến một chàng thanh niên, sau một cuộc du hành trở về, đã bỏ hẳn mọi tình ái lăng loàn của anh ta trước kia. Anh đã thay đổi đến nỗi, khi gặp anh, cô thiếu nữ phải lòng anh đã ngạc nhiên nói : “Anh quên em rồi à ? Em đây mà !”, chàng trả lời : “Phải, bây giờ tôi không còn là tôi nữa”. Xa cách đã đem lại cho anh sự thay đổi có phúc ấy. Thánh Ao-gu-ti-nô kể lại : để khuây khỏa nỗi sầu vì bạn tạ thế, người đi khỏi thành Ta-giét (Tageste) nơi người bạn chết để đi đến Cac-ta-giơ (Carthage).

Nếu không đi xa được, làm sao ? Phải tuyệt đối cắt đứt mọi buổi chuyện trò tư riêng, bí mật, những con mắt tình tứ, nụ cười ý nghĩa, nói chung, mọi sự thông giao, bắt mối, có thể nuôi cái lửa mờ ám, hôi hám ấy. Nếu cùng lắm bị bó buộc phải nói đôi khi với kẻ kia, trong dịp ấy hãy tuyên bố bằng một lời cự tuyệt mạnh mẽ, ngắn và nghiêm nghị sự phân chia đôi ngả vĩnh viễn. Tôi kêu to cho mọi kẻ rơi vào cảm bẫy của ái tình lăng loàn ấy nghe : “Cắt đi, chặt đi, đập tan đi !” đừng có dại mà tháo gỡ từ từ mà thôi, phải xé ngay. Không chỉ gỡ mối liên lạc, nhưng phải chặt đứt, những giây rằng buộc ấy chẳng đáng giá gì. Không nên gượng nhẹ trong cái ái tình ngược với tình yêu Chúa như thế.

Song, sau khi đã chặt đứt mọi giây nô lệ khốn nạn ấy, sẽ còn vương vấn trong tôi đôi tâm tình, còn hằn nơi chân tôi những vết xiềng xích xưa, nghĩa là nơi tình cảm tôi. Philôtê ơi, những cái đó không đáng sợ gì nếu con đã thật tình ghét cay ghét đắng cái tai nạn kia. Lúc ấy, con chẳng bị xao xuyến gì ngoài ra thấy hồn mình kinh tởm cái tình ái khốn kiếp kia và mọi sự thuộc về nó. Và con sẽ thong dong thoát khỏi mọi luyến ái vật con đã thải bỏ, bây giờ chỉ còn có tình mến Chúa rất trong sạch thôi. Nhưng giả sử con còn giữ đôi xu hướng xấu, con hãy tạo cho hồn con một chốn tĩnh mịch tinh thần như tôi đã chỉ dạy trên kia : được chừng nào hay chừng nấy, con hãy đem trí con muôn ngàn lần lui vào ẩn trong đó, đem hết tình mà từ bỏ mọi xu hướng đi. Hãy đọc sách đạo đức nhiều hơn. Xưng tội siêng hơn thường và rước lễ. Hãy khiêm nhường và đơn sơ phơi bày mọi xúc xiểm, mọi cám dỗ về điều ấy với cha linh hướng nếu có thể được, hoặc ít ra với linh hồn khôn ngoan và thân tín nào đó. Con hãy vững tin Chúa sẽ giải cứu con khỏi mọi tình dục miễn con trung thành tiếp tục làm các việc ấy.

Con sẽ nói : “Dứt bỏ một tình bạn cách tàn nhẫn như thế chẳng phải là vô ơn bạc nghĩa ư ?”. Ôi ! vô ơn bạc nghĩa ấy thật có phúc vì nó làm ta đẹp lòng Thiên Chúa ! Không Philôtê ơi, vì Chúa, như thế không thể là một bạc tình bạc nghĩa được, trái lại, một ơn lành con làm cho người yêu con, vì khi cắt đứt các dây ràng buộc con, con cũng chặt đứt cho họ, vì là dây ràng buộc chung cả hai. Dù hiện thời họ chưa thấy hạnh phúc, chầy kíp họ sẽ nhận thấy và lúc ấy sẽ cùng với con ca lên lời tạ ơn : “Lạy Chúa, Chúa đã cắt dây ràng buộc con, con hiến tế lên Chúa lễ vật ngợi khen và con kêu cầu danh thánh Chúa” (Ca vịnh 115, 16).

-------------------

[1] Bỏ một câu không hợp thời.

CHƯƠNG 22 - VÀI ĐIỀU KHUYÊN DẶN THÊM

Tình bạn đòi phải có một mối thông giao sâu đậm giữa hai người, nếu không, tình bạn không thể phát sinh và tồn tại. Vì thế, thường thấy đi đôi với sự thông giao ấy, nhiều thứ thông giao khác thầm lén vào hồn rất khó nhận thấy qua các lần trao đổi những tâm tình yêu mến, xu hướng và cảm tưởng cho nhau. Cái đó xảy ra nhất là khi kẻ ta yêu là người ta rất quý trọng. Lúc đó lòng ta mở đón tình thân hữu của người đó đến nỗi cùng với tình ấy các xu hướng, các cảm nghĩ của họ hoặc tốt, hoặc xấu cũng chuyển sang ta dễ dàng. Loại ong sản xuất ra mật Hê-ra-clê đã hẳn là chỉ hút mật của hoa, song khi chúng hút ở cây phụ tử thì cùng với chất mật chúng cũng hút luôn mà không để ý cả chất độc của cây ấy.

Vậy ở đây Philôtê, ta phải thực hành lời Chúa Cứu Chuộc thường nói như tổ tiên ta dạy : “Hãy là những người đổi bạc và đúc tiền sành sỏi”, nghĩa là đừng nhầm bạc giả với bạc thật, vàng xấu với vàng tốt, phân biệt cái quý khỏi cái tầm thường. Phải ! chẳng có ai mà không có khuyết điểm. Nhưng tại sao ta lại nhận bừa bãi các thói xấu, các khiếm khuyết của bạn ta cùng với tình bạn của họ ? Đã hẳn, phải yêu họ dù họ còn khuyết điểm, nhưng đâu có phải là yêu và nhận lấy khiếm khuyết của họ ? Tình bạn cần trao đổi cho nhau sự tốt, chứ không phải sự xấu. Cũng như kẻ xúc cát sỏi ở sông Tagiê biết chọn lấy vàng, còn vứt sỏi cát lại trên bờ ; người có tình bằng hữu cũng phải loại các khuyết điểm, đừng để lọt vào hồn mình. Thánh Grê-go-riô Na-diăng có ghi lại : nhiều người yêu kính và khâm phục thánh Ba-xi-liô cũng đâm bắt chước cả những khuyết điểm bên ngoài của thánh nhân : cách nói chậm, cái vẻ xa vắng và trầm ngâm suy tư, cách để râu, cách đi đứng.

Chúng ta thấy có những người vợ, chồng, con cái, bạn hữu, vì quý trọng nhau quá sức, nên nhiễm phải không biết vì bắt chước hay vì nhún nhường, muôn vàn những cái tính khí xấu lặt vặt, bởi liên lạc với nhau. Điều này không nên, vì mỗi người đã có khá nhiều khuynh hướng xấu rồi, không dại gì lại đèo thêm của người khác. Tình bạn không bao giờ đòi phải làm thế đã đành, trái lại còn buộc ta giúp nhau tránh thoát muôn các thứ khiếm khuyết. Dĩ nhiên ta phải chịu đựng cách hiền từ các khiếm khuyết nơi người bạn, nhưng không phải là nuôi dưỡng, huống hồ chuyển các cái ấy sang cho mình.

Đây tôi chỉ nói đến các khuyết điểm. Còn về tội, không được nuôi dưỡng cũng như chịu đựng ở nơi bạn mình. Thấy bạn hư mất mà không cứu vớt, thấy bạn chết vì ung nhọt mà không dám dùng dao sửa lỗi mà mổ xẻ cho họ khỏi thì thật là tình bạn yếu ớt hay độc ác ! Tình bạn chân chính, sống động, không thể tồn tại trong tội lỗi. Người ta nói con kỳ nhông khi nằm vào lửa thì rập tắt ngay lửa, tội lỗi nằm trong tình bạn rập tắt tình bạn. Nếu là tội nhất thời, tình bạn giúp nó qua đi bằng cách sửa lỗi. Nhưng nếu nó lưu lại ở lỳ đó tình bạn sẽ chết theo, vì tình bạn chỉ tồn tại trong nhân đức. Huống hồ người ta lại phạm tội vì tình bạn ! Bạn sẽ là thù nếu muốn kéo ta đến tội ; nó đáng mất tình bạn, nếu muốn làm hư mất bạn mình. Một trong những dấu chắc chắn nhất của tình bạn giả trá là kết thân với người xấu nết, xấu về loại tội gì mặt ý. Nếu kẻ ta mến mà xấu nết, tình bạn ta chắc cũng đồi bại : vì nếu tình bạn không nhắm đến nhân đức, dĩ nhiên nó sẽ nhắm đến cái phóng túng, cái dâm đãng.

Thương hội do các nhà buôn lập nên để mưu lợi tức thế tạm cho nhau, chỉ cho ta một hình ảnh xa mờ về tình bằng hữu ; ở đây đâu có phải vì quý mến nhau mà chỉ vì muốn kiếm lợi.

Sau cùng, hai lời Chúa sau đây sẽ là hai cột trụ để chống đỡ đời sống Kitô giáo. Một là lời của đấng khôn ngoan : “Ai kính sợ Thiên Chúa, sẽ được một tình bạn chân thật” (Huấn Ca 6, 17). Lời kia của thánh Gia-cô-bê : “Bầu bạn với thế gian là thù nghịch với Thiên Chúa”. (4.4)

CHƯƠNG 23 - CÁC VIỆC PHẠT XÁC BÊN NGOÀI

Những nhà vạn vật học quả quyết : nếu viết chữ trên hạt hạnh nhân còn nguyên vẹn rồi đem bọc vỏ lại cho kỹ lưỡng đem trồng lại, say này các quả cây hạnh đào đều mang những chữ ấy hết. Theo đó, Philôtê, tôi không thể tán thành phương pháp của những người muốn cải thiện người ta, lại bắt đầu từ bên ngoài, từ cử chỉ bộ điệu, áo quần, tóc tai.

Theo thiển kiến tôi, phải bắt đầu từ bên trong. Thiên Chúa phán : “Hãy ăn năn trở lại cùng ta hết lòng”, “Con ơi ! hãy dâng lòng con cho ta”. Vì tấm lòng là nguồn các hành động. Hành động sao, tấm lòng là vậy ! Bạn Tình thánh mời linh hồn : “Hãy đặt ta như con dấu trên trái tim con, và trên cánh tay con” (Nhã ca 8, 6). Thật thế ! Vì ai có Chúa Giêsu Kitô trong lòng, tức cũng có Ngài trong các hành động bên ngoài. Bởi vậy Philôtê thân mến, trước hết mọi sự tôi muốn ghi khắc trên trái tim con câu thánh này : “Vạn tuế Chúa Giêsu !” Như thế tôi yên tâm, vì đời sống của con sau đó, do từ con tim phát sinh ra, như cây hạnh đào do hạt hạnh nhân, sẽ phát sinh mọi hoạt động như hoa quả của nó, tất cả đều được khắc cái chữ có phúc ấy. Như Chúa Giêsu sống trong trái tim con, Ngài cũng sẽ sống trong mọi hành vi cử chỉ : sẽ hiện ra trong mắt con, nơi miệng, nơi tay, ngay cả trong làn tóc. Lúc ấy con có thể nói như thánh Phaolô : “Tôi sống, song không còn phải tôi, Chúa Giêsu Kitô sống nơi tôi” (Galát 2,20). Nói tóm : chiếm được trái tim là chiếm được cả người. Song trái tim là nơi ta bắt đầu việc cải tổ con người, đòi ta huấn luyện nó để nó biết điều khiển cách cư xử và cử chỉ bên ngoài, ngõ hầu người ta nhìn thấy ở đó không chỉ sự thánh đức, mà còn cả sự khôn ngoan và xử sự ý tứ nữa. Vì đó tôi muốn giúp đôi điều căn dặn.

Nếu có thể ăn chay được, hãy chay lòng vài ngày ngoài các lần chay Hội Thánh buộc. Vì ngoài hiệu quả thường thức là thảnh thơi lòng trí dẹp xác thịt, thực hành nhân đức và được phần thưởng lớn lao hơn trên trời, chay lòng còn có lợi ích lớn này là cho phép sửa trị tính ham ăn uống và bắt dục tình và thân xác lệ thuộc luật tinh thần. Dù ta không ăn chay nhiều, kẻ nghịch vẫn sợ ta hơn, vì nó thấy ta biết ăn chay. Xưa các tín hữu giữ chay vào những ngày thứ tư, thứ sáu và thứ bảy. Con cũng hãy dùng những ngày đó mà ăn chay, được bao nhiêu là tùy lòng đạo đức của con và do phán đoán của cha linh hướng sẽ chỉ dạy.

Tôi muốn nói với con lời của thánh Hiê-rô-ni-mô nói cho bà Lê-ta : “Ăn chay lâu dài và quá độ là điều tôi không ưng, nhất là nếu người ấy còn trẻ tuổi. Theo kinh nghiệm tôi nhận thấy con lừa con mà đói mệt dọc đường, sẽ tìm cách đi chệch đường” : nghĩa là khi còn trẻ mà đã yếu ớt vì chay giới quá độ, thường lại đổi tính thành quá nuông chiều xác thịt. Có hai trường hợp con hươu chạy không mau : khi quá no bụng hay quá gầy đói. Ta dễ bị các cám dỗ tấn công khi xác ta được nuôi dưỡng quá đầy đủ hoặc khi nó quá kiệt quệ : lý do cái trên là thân xác đâm ra chướng kỳ xấc xược vì được chiều chuộng ; lý do cái dưới là thân xác đâm ra bải hoải bất lực vì quá bị bạc đãi. Nó quá béo, ta không mang nổi, nó quá gầy, nó không mang nổi ta. Thiếu điều độ trong việc ăn chay, đánh tội áo nhặm và phạt xác làm cho những năm tốt đẹp nhất của đời nhiều người đâm ra vô dụng, không phục vụ được đức bác ái. Chính thánh Bê-na-đô ở trường hợp đó Ngài hối hận vì đã quá dùng sự hãm mình phạt xác khổ hạnh. Ngược đãi thân xác ban đầu chừng nào, sẽ bị bó buộc chiều chuộng nó sau này chừng ấy. Nếu vậy dung hòa cách đối đãi cho vừa phải mà đều đều và thích hợp với nghĩa vụ và công việc của địa vị họ lại chẳng hay hơn sao ?

Chay lòng và làm việc có sức trị dẹp và trấn áp xác thịt. Nếu công việc con làm là cần thiết hay làm sáng danh Thiên Chúa nhiều, thì tôi thích con chịu những khó nhọc do việc làm ấy gây ra hơn là ăn chay. Đó là ý Hội Thánh : Người miễn chuẩn khỏi ăn chay dù là chay buộc cho những ai làm các việc ích lợi để phục vụ Thiên Chúa và đồng loại. Người này khó nhọc vì ăn chay, người khác khó nhọc vì phục vụ bệnh nhân, viếng thăm tù nhân, giải tội, giảng, trợ giúp kẻ khốn khó, cầu nguyện và các công việc giống vậy. Cái khó nhọc này còn hơn cái khó nhọc kia, vì không kể nó cũng hãm dẹp xác thịt nó còn phát sinh các hoa quả đáng ước ao hơn. Đàng khác, chung chung ta nên giữ sức khỏe thể xác dồi dào hơn là tiêu hủy nó quá độ, vì ta có thể hủy sức khỏe khi ta muốn, nhưng không thể bồi đắp lại luôn bất cứ lúc nào ta muốn được.

Vậy theo ý tôi, ta phải tôn trọng lời Chúa Giêsu Cứu Thế phán với các môn đệ : “Chúng con hãy ăn lương thực người ta dọn cho” (Luca 10, 8). Tôi thiết nghĩ, khi ăn uống cái gì người ta dọn cho mình, ăn cách làm sao, dù ngon miệng hay không, mình không kén chọn gì cả : thì đó là một nhân đức lớn hơn là luôn ta chọn lấy món dở nhất. Dù cách sau này có vẻ kham khổ hơn, song cách trước cho nhiều dịp nhẫn nhịn hơn, bởi vì không những ta từ bỏ sở thích mà còn cả sự kén chọn. Mà để ý riêng mình uốn theo sở thích người khác và tùy theo may rủi, không phải là khổ hạnh nhỏ đâu. Thêm vào đó, thứ hãm xác ấy lại thầm kín, không làm phiền ai và đặc biệt hợp cho đời sống xã giao ! Bỏ miếng thịt này để chọn miếng khác, cái gì cũng thò đũa vào mà thử, chê món này chưa đúng vị, món kia không đẹp mắt, mỗi món là mỗi làm khó dễ : những kiểu đó cho thấy một con người yểu điệu và nghiêng chiều về chuyện ăn uống. Tôi thích thánh Bê-na-đô khi Ngài uống lầm dầu thay vì nước hay rượu hơn là nếu ngài cố tình uống nước hòa chất đắng, vì như thế là dấu ngài không nghĩ gì đến cái ngài uống. Hoàn toàn lãnh đạm với đồ ăn thức uống của ta, đó là đã thực hành hoàn hảo lời Chúa : “Hãy ăn các lương thực người ta dọn ra cho các con”. Tuy vậy, có luật trừ : thịt, thường hại sức khỏe hoặc làm nặng tâm trí. Những người dùng thịt hầm và dặm nhiều gia vị, hầm với rượu hay bị chứng đó. Cũng trừ vài trường hợp, khi cần bồi bổ sức khỏe để có thể đảm đương một công việc làm sáng danh Thiên Chúa. Sống thanh đạm đều đặn, chừng mực vẫn hơn những trai giới quá khắc khổ mà chỉ làm đôi lần, và giữa những lần đó lại xen lẫn những sự thả lỏng quá trớn.

Đánh tội, nếu dùng có chừng mực, có đặc tính đặc biệt lay tỉnh lòng ham muốn sống đạo đức. Áo gai nhặm trấn áp thân xác, nhưng bình thường những ai sống trong hôn nhân hay thể chất mảnh dẻ không khuyên dùng, cũng như người chịu nhiều nỗi thống khổ lớn khác rồi. Đã đành trong những ngày dành riêng hơn để sám hối đền tội, ta có thể dùng sau khi đã lãnh ý cha linh hướng có tính thận trọng.

Tùy theo sức lực mỗi người, mỗi đêm nên ngủ đủ giờ để ngày có thể tỉnh táo mà làm việc. Kinh Thánh, bởi trăm nghìn cách, cũng như gương sáng của các thánh, và lý lẽ tự nhiên cho thấy buổi sáng là lúc tốt nhất và phong phú sinh lực nhất trong cả ngày. Đàng khác, vì Chúa Giêsu được mệnh danh là Mặt Trời Bình Minh và Đức Mẹ là buổi Rạng Đông, nên tôi tưởng gắng đi ngủ sớm buổi tối là việc công đức, hầu có thể dậy sớm ngày mai. Buổi sớm là trời êm đẹp, yên lặng và ít bận rộn nhất. Chim chóc cũng mời đón ra chỗi dậy sớm và ca ngợi Thiên Chúa. Như thế dậy sớm vừa lợi cho sức khỏe, vừa giúp sự thánh thiện.

Ba-la-am cưỡi lừa đi tìm gặp Ba-lác, nhưng vì ông không có chủ ý tốt, nên thiên thần đón ở đường, cầm gươm dọa giết. Lừa trông thấy thiên thần, ngừng lại ba bốn lần, có điệu bất kham. Ba-la-am đánh lừa dữ dội cho nó tiến bước, đến lần thứ ba con lừa nằm khụy xuống, nhưng bởi một phép lạ đã nói lên tiếng rằng : “Tôi làm gì mà ông đánh tôi ba lần thế ?”. Mắt của Ba-la-am được mở ra, ông thấy thiên thần, và nghe tiếng người nói : “Tại sao đánh lừa ? Nếu nó không lùi bước trước mặt ta, thì ngươi đã bị tay ta giết mà tha nó rồi”. Lúc ấy ông Ba-la-am nói : “Lạy ông, tôi có tội, vì tôi không biết người đón tôi ở đường” (Dân số 22, 12 và tiếp). Con thấy chưa, Philôtê, Ba-la-am là nguyên nhân tội ác, thế mà ông ta lại đánh đập con lừa đáng thương kia khụy xuống. Đời ta cũng thường xảy ra như vậy. Người vợ kia, thấy chồng hay con ốm, thì ăn chay, mặc áo gai nhặm, đánh tội như Đa-vít đã làm trong trường hợp tương tự. Buồn thay, bạn ơi, bạn đánh đập con lừa, bạn hành hạ thân xác bạn, nó chẳng làm gì để bạn đau buồn cũng như để bạn bị Chúa tuốt gươm thịnh nộ. Tốt hơn hãy sửa tấm lòng quá chiều chồng, thờ chồng đi đã, tấm lòng nuông chiều thả lỏng con cái phạm muôn nghìn nết xấu, làm nó đâm kiêu ngạo, khoe khoang, tham danh vọng.

gười khác thấy mình hay sa phạm nặng nề trong tội dâm dục : sự cắn rứt rúc rỉa trong lương tâm như lưỡi gươm nhọn đâm xé lòng bắt họ kính sợ Thiên Chúa. Rồi, hồi tâm lại, người đó tự nói : À, xác thịt phản trắc, thân thể bất trung, mày đã phản bội ta ! “Thế là họ hung hăng làm dữ thân xác, ăn chay quá độ, đánh tội vô chừng, mặc áo nhặm liên lỉ ! Hỡi linh hồn đáng thương, nếu xác thịt ngươi có thể nói được như lừa của Ba-la-am, hẳn nó sẽ nói : “Quân khốn khiếp, sao mày đánh ta ?” Hỡi hồn tôi, chính mày mới đáng bị Chúa báo thù, chính mày là can phạm. Tại sao mày dẫn tao đến các cuộc chuyện trò xấu xa ? Tại sao mày dùng mắt, tay, môi tao vào việc dâm đãng ? Tại sao mày khuấy khuất tao bằng bao tưởng tượng nhơ uế ? Hãy có những ý nghĩ tốt, thì tao sẽ không có những cử động xấu. Hãy đi lại với người liêm chính, tao sẽ không bao giờ bị xao động bởi dục tình. Than ôi ! chính mày ném tao vào lửa mà lại muốn tao không bị cháy ư ? Mày đem khói lửa ném vào mắt tao mà lại muốn chúng không cháy lên ư ? Trong các trường hợp ấy, Thiên Chúa nói với bạn : “Hãy đánh, hãy đập, hãy chém, hãy vò nát tim các ngươi trước hết, ta thịnh nộ là thịnh nộ chúng”. Đã hẳn, muốn khỏi ngứa không chỉ tắm rửa, nhưng nhất là lọc máu và bồi bổ gan ; để chữa các nết xấu cũng vậy, đã hẳn là phải hãm mình phạt xác, nhưng tối cần là phải tẩy luyện các tâm tình ta và tăng cường trái tim ta. Vậy, trong mọi sự ở mọi nơi, chỉ nên dùng các khổ hạnh thể xác sau khi lãnh ý của vị hướng dẫn.

CHƯƠNG 24 - TRÒ CHUYỆN VÀ CÔ TỊCH

Tìm dịp bắt chuyện hay trốn tránh đều là hai thái cực đối với đời đạo đức của người sống giữa thế gian. Trốn tránh là vì khinh thị người đồng loại và tìm tòi là do tại ăn không ngồi rồi và vô dụng. Phải yêu người như mình. Để tỏ ra ta yêu họ, không được trốn tránh họ. Và để tỏ ra ta yêu ta, ta phải ở lại trong mình. Mà người ta chỉ ở với mình khi ở một mình. Thánh Bê-na-đô nói : “Hãy nghĩ đến mình, rồi đến kẻ khác”. Vậy, nếu không có gì thúc bách tiếp chuyện hay đón khách tại nhà, con hãy ở một mình và trò chuyện với lòng mình. Nhưng nếu cần phải tiếp chuyện, hay vì lý do chính đáng nào con phải đi nói chuyện, hãy vì Chúa mà đi, Philôtê ; và con hãy đối xử với nguời đồng loại cách tử tế và niềm nở.

Người ta gọi là trò chuyện xấu những trò chuyện vì ý xấu, hoặc kẻ dự vào là những kẻ xấu nết, phóng túng, bừa bãi. Phải tránh những cuộc trò chuyện ấy như ong mật tránh đám ong bầu và ruồi trâu. Kẻ bị chó dại cắn, nước bọt, hơi thở và mồ hôi họ đều có nộc độc, nguy hiểm cách riêng đối với trẻ con và người thể chất yếu ớt ; kẻ xấu nết càn dỡ cũng vậy, ai đi lại với họ chỉ gặp nguy hại, cách riêng những người đạo còn non yếu, mỏng manh.

Có những trò chuyện vô ích, song phải dùng khi giải trí, để giúp khuây khỏa sau những việc nghiêm trang. Cũng không nên quá mức trong chỗ này, chỉ nên dành cho chúng những giờ phút buổi giải trí thôi.

Các trò chuyện khác có mục đích lương thiện, như thăm viếng nhau và đôi cuộc hội họp để chúc mừng người ta, cũng không nên thực hành các điều này cách mê man cuồng nhiệt, đàng khác đừng bất lịch sự đến nỗi khinh rể chúng. Vậy hãy khiêm tốn nết na làm bổn phận ấy, hầu tránh khỏi sự quê kệch lẫn nhẹ dạ.

Còn các trò chuyện hữu ích, như giữa những người đạo đức, lành thánh với nhau, thì Philôtê, gặp được các cuộc trò chuyện như thế luôn thật là một lợi ích lớn lao cho con. Gốc nho trồng giữa các cây dầu ô-liu trổ sinh các trùm nho sai quả và có mùi dầu ô-liu thơm tho ; linh hồn sống ở giữa những người nhân đức chắc sẽ hưởng lây các nhân đức của họ. Tự mình ong đất không làm ra mật, song chúng giúp cho ong mật làm ; để tập cho ta có lòng đạo đức, nói chuyện với các linh hồn đạo đức là một lợi ích lớn lao.

Bất cứ trò chuyện thế nào, lòng ngay thật, đơn sơ hiền lành và khiêm tốn luôn được ưa chuộng. Có những người không làm một cử chỉ, điệu bộ nào mà không cầu kỳ kiểu cách làm cho ai nấy đều ngán. Cũng như kẻ đi dạo mà cứ đếm từng bước, kẻ mở miệng là hát, ai mà chẳng bực mình ; thì kẻ điệu bộ kiểu cách, lúc nào cũng khuôn sáo, làm cho cuộc nói chuyện đâm tẻ nhạt. Những hạng người đó không nhiều thì ít vẫn thường hợm mình luôn. Bình thường trong câu chuyện phải có sự vui tươi ôn hòa. Thánh Rô-mu-al-đô và Antôn được người đời ca tụng hết sức vì nét mặt và lời nói các ngài luôn đượm vẻ vui tươi, hoan hỉ và lịch sự, mặc dù các ngài sống vô cùng khổ hạnh. “Hãy vui với kẻ vui”, đó là lời thánh Phaolô nói (Roma 12, 15). Tôi nhắc lại một lời nữa của Ngài : “Hãy luôn hoan hỉ song ở trong Chúa chúng ta. Chớ gì sự khiêm tốn[1] của anh em tỏ bày ra trước mọi người” (Philíp 4, 4). Để vui trong Chúa, thì muốn vui về điều gì tùy ý song phải là điều mang tính chất lương chính. Nói thế, vì có những chuyện thong dong tùy ý mà không lương chính. Sau đó, muốn tỏ ra khiêm tốn, con đừng có chướng kỳ ngạo nghễ, là điều luôn luôn đáng trách. Hạ bệ người này, bêu xấu người kia, châm chích kẻ khác, làm cực một kẻ khờ dại : toàn là những trò đùa bỡn vui cười dại dột và ngạo ngược.

Ngoài sự tĩnh mịch tâm trí là nơi con có thể lui vào sống với Chúa ngay giữa mọi câu chuyện náo nhiệt như đã chỉ dạy trên kia, con cũng phải luôn yêu thích sự tĩnh mịch thực sự bên ngoài. Không phải bảo con đi vào sa mạc như thánh nữ Ma-ria Ai-cập, thánh Phao-lô, thánh An-tôn, Ác-sê-niô và các đấng thánh ẩn tu khác, nhưng đôi lần đi vào phòng riêng của con, trong vườn hay nơi nào khác tùy thích. Ở đó con có thể đem trí về lại trong lòng mình và nuôi dưỡng tâm hồn bằng đôi ba điều suy ngắm hay ý tưởng tốt lành thánh thiện, hoặc bằng đôi đoạn sách đạo đức, bắt chước thánh Giám Mục thành Na-diăng như ngài viết về mình : “Tôi một mình thả bộ lúc hoàng hôn và để dòng thời gian trôi lặng lẽ trên bãi biển.

ôi có thói quen dùng cách đó để giải trí và làm khuây khỏa những điều buồn bực thường ngày”. Sau đó ngài nói đến các cảm nghĩ thánh thiện do cảnh ấy gợi lên trong lòng ngài, như trên kia đã ghi lại (Phần II Chương 13). Thánh Ao-gu-ti-nô thuật lại về thánh Am-brô-siô rằng : nhiều lần vào phòng ngài (vì ngài không cấm cửa ai hết), Ao-gu-ti-nô thấy ngài đang đọc sách, sau khi đợi ít phút không dám khuấy động, Ao-gu-ti-nô lặng lẽ quay ra vì nghĩ : Vị Chủ chiên chỉ có chút ít giờ này là rảnh rang để bồi dưỡng và bồi đắp tinh thần sau bao công việc bận rộn nên không dám làm ngài mất thì giờ.

Phúc âm cũng chép lại : sau khi nghe các tông đồ kể lại cho Chúa Giêsu việc giảng dạy và các công việc các vị làm, Chúa nói : “Chúng con hãy vào nơi thanh vắng mà nghỉ ngơi một chút” (Marcô 6, 31).

---------------

[1] Chữ “khiêm tốn” ở đây tác giả cố ý dùng thật ra không đúng nghĩa, phải dịch : lòng tốt.

CHƯƠNG 25 - CÁCH ĂN MẶC

Thánh Phao-lô muốn rằng các phụ nữ đạo đức phải ăn mặc tử tế, trang phục kín đáo và nết na. Về phần các ông cũng phải nói tương tự như vậy. Ăn mặc và trang sức có thích đáng hay không là tùy ở hình thức và sự sạch sẽ của nó. Về sự sạch sẽ, quần áo ta thường phải luôn tinh sạch, ta đừng để bao giờ có vết nhơ hay ô uế gì trên áo. Sạch sẽ bên ngoài tiêu biểu một phần nào sự liêm khiết bên trong. Chính Thiên Chúa cũng đòi các người đến gần bàn thờ và lo việc phụng thờ phải sạch sẽ tươm tất.

Về phẩm chất và hình thức áo xống, muốn thanh lịch trong điều này, phải xét các trường hợp về thời gian cơ hội tuổi tác, chức bậc, và hạng người giao du với mình. Thường người ta chưng diện hơn vào những ngày lễ, và tùy lễ lớn hay lễ nhỏ. Thời buổi ăn chay đền tội, như mùa chay cả, ăn mặc phải đơn giản. Dịp cưới hỏi, người ta mặc áo dự dự đám cưới gặp hoàn cảnh ma chay, lại mang áo tang. Bên các vua chúa, ăn mặc sang làm tăng giá trị của chức vị ta, cạnh kẻ thân thuộc, áo xống lại phải nhũn nhặn. Đàn bà có chồng phải trang điểm vì chồng, như chồng ước mong. Nhưng nếu chồng xa vắng, mà vẫn trau truốt, người ta sẽ tự hỏi để cho ai nhìn ? Đối với thanh nữ, có quyền trang sức nhiều hơn vì các cô còn có tự do ước muốn mua lòng nhiều người, để chỉ kén lấy một trong hôn nhân. Các quả phụ muốn tái giá mà trang điểm cũng không phải là xấu thói, miễn đừng ra vẻ diêm dúa, nhất là đã là mẹ gia đình, sống trong buồn nhớ của bậc quả phụ, tâm thần phải chín chắn và cương nghị lắm rồi chứ. Còn các quả phụ thật, không chỉ cô đơn trong thân xác mà trong tâm hồn, chẳng đồ trang sức nào hợp cho họ, ngoài sự khiêm nhu, đoan trang và đạo đức. Vì nếu họ muốn bắn sẻ ái tình với người khác, họ hết là quả phụ, vì nếu không muốn gửi gắm tình yêu cho ai nữa thì chưng diện làm gì ? Ai không muốn có khách hàng, phải tháo biển quảng cáo đi. Người đời chê cười những ai đã quá lứa mà muốn làm đỏm, người đời chỉ tha phép cho bọn trẻ thôi.

Philôtê, con hãy ở sạch. Đừng để cái gì trên mình lôi thôi, lếch thếch. Đến với người ta để chuyện trò mà ăn mặc luộm thuộm là khinh bỉ họ. Nhưng cũng lo tránh những cái cầu kỳ, xa hoa, kiểu cách và diêm dúa. Con hãy tùy tiện giữ sự đơn sơ và nhũn nhặn là nữ trang quý nhất cho sắc đẹp, đồng thời lại làm lu mờ các nét xấu xí. Thánh Phê-rô khuyên bảo cách riêng những thiếu phụ trẻ đừng quá uốn tóc quăn, tóc lượn. Người đàn ông mà chỉ thích chải chuốt thường bị coi là yểu điệu như đàn bà. Còn đàn bà làm đỏm bị coi kém tiết hạnh : nếu may ra có chút tiết hạnh, chắc nó bị chìm nghỉm dưới bao thứ lằng nhằng ấy. Các người đó nói : họ không nghĩ đó là điều xấu, nhưng tôi vặn lại như đã vặn một lần trên kia : ma quỷ nó thì lại luôn nghĩ xấu ! Phần tôi, tôi muốn người đạo đức là người ăn mặc thanh lịch hơn hết trong chúng bạn, song lại ít hào nhoáng và diêm dúa hơn cả. Như có nói trong sách Cách ngôn, tôi cũng ước nguyện : họ đầy duyên dáng, phong nhã và tề chỉnh. Thánh Lu-y nói gọn trong một câu : ăn măc sao cho xứng bậc mình, để cho người khôn ngoan và tử tế không thể nói : “Bạn diện quá !” hoặc ngược lại, đám người trẻ cũng không nói được : “Bạn lôi thôi quá !”. Nhưng trong trường hợp đám người trẻ không muốn ăn mặc chỉ để cho lịch sự mà thôi, thì ta nên nghe theo ý người khôn ngoan.

CHƯƠNG 26 - CÁCH NÓI CHUYỆN

Khám lưỡi, bác sĩ sẽ biết ta mắc bệnh hay sức khỏe. Lời nói biểu lộ các đức tính tâm hồn. Chúa Cứu Thế phán : “Tùy theo lời nói của ngươi mà ngươi được công chính hay bị kết án” (Mathêu 12, 37). Đau đâu ta hay sờ lên chỗ đó, yêu thích gì, ta cũng hay nói về sự ấy.

Nếu con yêu Chúa, hỡi Philôtê, con sẽ năng nói về Chúa trong câu chuyện thường ngày với các người trong nhà, bạn hữu, láng giềng. Thật thế, vì “miệng người công chính giảng sự khôn ngoan và lưỡi người nói lời chính trực”. (Cách ngôn 36, 30). Như ong chỉ dùng vòi bé nhỏ của chúng để rỉ ra mật chứ không làm gì khác, thì miệng con cũng vậy, phải luôn thơm ngọt tình Thiên Chúa, và không còn gì dịu ngọt hơn là cảm thấy môi miệng con luôn tràn những lời ngợi khen chúc tụng danh thánh Ngài. Người ta kể : thánh Fan-xi-cô khi đọc danh thánh Chúa, thì liếm môi chép miệng như muốn nếm sự ngọt ngào nhất trần gian vậy !

Nói về Chúa, con phải nói cách xứng đáng với Chúa, nghĩa là cách kín cẩn và sốt sắng. Không phải làm bộ ta đây, hoặc dạy đời, song trong hiền từ, bác ái và khiêm nhường, theo sức hiểu biết của mình và giống như sách Nhã Ca nói về Hiền thê Chúa nhả từng giọt mật thơm ngon của lòng đạo đức và các sự trên trời, lúc vào tai người này, lúc vào tai người khác, đang khi đó trong lòng con âm thầm cầu xin Chúa làm cho sương trời ấy thấm vào lòng kẻ nghe con.

Nhất là phải làm công việc cao cả ấy cách êm ái, dịu dàng, không theo cách sửa dạy, những gợi ý, như mời gọi. Ai mà không bỡ ngỡ khi thấy lời đề nghị khả ái dịu dàng một điều tốt lành lại có thể có mãnh lực cuốn hút lòng người ta đến thế được ?

Đừng bao giờ nói về Chúa hay về đạo đức cách chiếu lệ, làm cho rồi, nhưng luôn phải nói cách chú ý và sốt sắng. Điều tôi nói đây là cốt đả phá thói khoe khoang lạ đời nơi một số người tự cho mình là đạo đức, nên lúc nào cũng mở miệng nói những lời đạo đức, thiêng liêng, ngon lành lắm, song tuyệt nhiên chẳng nghĩ mình đã nói gì. Khi nói xong, họ tưởng mình đã nên như lời mình vừa nói. Thật ra, đâu có thế !

CHƯƠNG 27 - LƯƠNG CHÍNH TRONG LỜI NÓI, VÀ TÔN TRỌNG NGƯỜI KHÁC

Thánh Gia-cô-bê : “Nếu ai không lỗi trong lời nói, đó là người hoàn thiện” (3, 2). Con hãy cận thận giữ mình đừng buông lời bất nhã, dù con không có ý xấu, kẻ nghe cũng có thể bị ảnh hưởng xấu nào đó. Lời bất nhã rơi vào lòng kẻ yếu đuối loang ra như giọt dầu trên chiếc khăn vải, đôi khi nó lũng đoạn tâm hồn đến nỗi gây nên muôn nghìn ý tưởng và cám dỗ dâm dật.

Như thuốc độc qua miệng vào làm hại trong cơ thể, thì thuốc độc giết hại linh hồn qua tai lọt vào. Lưỡi nói lời độc là lưỡi sát nhân, dù may mắn nọc độc nó tiết ra không gây ác quả, vì tâm hồn người nghe có sẵn chất khử độc, thì cũng không phải bản chất nó không giết người đâu. Mà xin đừng nói là họ không nghĩ đến sự đó, vì Chúa Giêsu, Đấng biết thấu mọi tư tưởng, đã nói : “Miệng dào ra những điều ứa đầy lòng” (Matt 12, 34). Nếu người không nghĩ là xấu, thì thằng quỷ xảo quyệt nó nghĩ, lăm le rình lợi dụng những lời xấu nết để phá hủy lòng người. Tương truyền rằng : ai ăn cỏ, cỏ thiên thần, thì hơi thở luôn thơm tho dễ chịu. Kẻ có lòng lương chính, khiết tịnh, là nhân đức của thiên thần luôn nói lời thanh sạch, lịch sự, liêm chính. Thánh Tông Đồ (Phaolô) muốn ta đừng nói điều mất nết, các điều bất chính, ngài còn cho hay rằng : “không gì phá hoại phong hóa bằng các lời xấu xa” (1Corintô 15, 33).

Nếu những lời bất lương kia lại nói cách thầm lén, kiểu cách, tinh vi, chúng càng độc dữ. Vì lưỡi dao càng nhọn sắc càng đâm thấu tim gan, thì lời càng sắc bén, càng thấu đến linh hồn. Kẻ tưởng mình nói những lời như thế trong khi đàm đạo, là văn vẻ hoa bướm, hóa ra họ chẳng hiểu đàm đạo nhằm mục đích gì. Đàm đạo phải giống như một bầy ong tụ hội để làm mật qua các câu chuyện thanh lịch, đạo đức, chứ đâu phải một lũ ong vò vẽ xúm lại để rúc rỉa đồ thối tha ! Nếu có kẻ ngu xuẩn nào nói với con những lời bất nhã, con quay đi chỗ khác hoặc cách nào khác khôn ngoan tùy xử sự, để cho chúng biết những lời ấy đau tai lắm.

Thích châm biến là thói xấu nhất trong mọi thói xấu mà một trí óc có thể có. THIÊN CHÚA ghét cay đắng nết xấu ấy, xưa ngài đã ra nhiều hình phạt lạ kỳ. Không có gì nghịch đức bác ái, và phản lòng đạo đức bằng khinh bỉ, chê bai người đồng loại. Chê bai, cười nhạo luôn là bởi khinh bỉ, vì thế, nó là một tội rất lớn đến nỗi các đấng tiến sĩ có lý mà nói : Nhạo báng là điều xúc phạm lớn nhất, người ta có thể làm cho đồng loại bởi lời nói. Vì trong các xúc phạm khác còn có đôi chút tôn trọng kẻ bị xúc phạm, còn nhạo báng hoàn toàn chỉ còn có khinh khi miệt thị.

Còn những câu nói chơi trong lúc vui vẻ đùa bỡn, nó thuộc về một đức tính người Hy-Lạp gọi là “hoan hỉ”, còn ta có thể gọi là ăn nói có duyên.

Nói chơi là cách giải trí lương thiện, hòa nhã tươi vui về những trường hợp ngây ngô, dớ dẩn mà con người khiếm khuyết ai lại chẳng bị. Song cần phải giữ cho đừng từ vui cười tử tế đâm ra phỉ báng. Phỉ báng là làm cho cười vì khinh bỉ, miệt thị kẻ khác, còn nói đùa, khôi hài là làm cho cười cách đơn sơ vô tội trong tình thân thiện, bởi đôi câu nói ngộ nghĩnh khéo léo. Khi các tu sĩ muốn nói với người về những chuyện cao hơn sau bữa ăn, thánh LU-Y nói : “Bây giờ không phải là giờ lý luận, song giờ giải trí qua câu nói vui đùa hay hài hước. Ai có gì nói cứ việc nói cách tử tế”. Người nói thế là có ý biệt đãi hàng quí phái đang hầu quanh người, mong được nhà Vua để ý. Nhưng, Philôtê, ta làm thế nào để qua thời giờ giải trí, mà vẫn giữ được cuộc đời bởi lòng đạo đức.

CHƯƠNG 28 - ĐOÁN XÉT LIỀU

Chúa Cứu Thế phán : “đừng đoán xét kẻo mình bị đoán xét, đừng kết án kẻo chính mình bị kết án” (Luca 6, 3). Thánh Tông Đồ nói : “Đừng đoán xét quá sớm, đợi Chúa đến ; Ngài sẽ bộc lộ bí mật của bóng tối và phơi trần mọi mưu tính của lòng người” (1Cor 4, 5). Ôi lạy Chúa ! Các đoán xét liều lĩnh làm phật ý Chúa dường nào ! Đoán xét của con cái loài người liều lĩnh vì họ không phải là thẩm phán của nhau. Khi đoán xét, họ đoạt quyền Chúa. Đoán xét ấy liều lĩnh tại vì : tội là do chủ ý và quyết định của lương tâm, mà chính cái đó lại hoàn toàn bí mật đối với ta. Liều lĩnh còn tại vì mỗi người trong ta cứ xét xử chính mình cũng đủ rồi, không cần phải đem thân đi đoán xét hộ ai. Để khỏi bị xét xử, thì đừng đoán xét kẻ khác và đồng thời phải tự xét xử mình, vì nếu Chúa Ki-tô cấm ta làm cái trên, Thánh Tông Đồ dạy ta làm cái dưới qua lời nầy : “Nếu ta tự xét xử mình, ta sẽ khỏi bị xét xử” (1Cor 11, 31). Nhưng, lạy Chúa, chúng con… làm trái ngược hẳn : cái gì cấm, chúng con làm, cứ xét đoán người khác bất luận về chuyện gì, còn cái chuyện phải làm, tức là phải xét xử về chính mình, chúng con lại không làm.

Muốn sửa chữa thói xét đoán liều ấy phải tìm nguyên do của chúng :

1) Có những tâm hồn sẵn bản tính gay gắt, chua cay khó chịu, họ biến thành chua cay gay gắt tất cả cái gì đến với họ, như lời tiên tri nói : “Họ biến lời phê phán thành mật đắng, khi đoán xét đồng loại bao giờ cũng hà khắc và thẳng nhặt” (A-môt 6, 13). Những người này cần một vị lương y thiêng liêng lành nghề ra tay cứu vớt, vì tính gay gắt kia là do bản tính nên khó trị ; vẫn biết tự nó không phải là tội, ít ra chỉ là khiếm khuyết, tuy vậy nó rất tai hại vì đem vào đặt ngự trị trong hồn cái thói đoán xét dông dài và nói hành.

2) Có kẻ đoán xét dông dài, không vì khó tính, song vì kiêu ngạo, họ tự nghĩ : càng hạ giá kẻ khác, họ càng nâng cao danh giá họ lên. Đầu óc kiêu căng và tự phụ ấy chỉ biết khen mình và cao tiếng ca ngợi mình đến nỗi nhìn mọi sự khác bằng nửa con mắt hệt như ông Pha-ri-sêu hợm mình kia trong Phúc Âm : “Tôi không phải như kẻ khác đâu !”.

3) Đôi người khác không đến nỗi kiêu ngạo rõ rệt như thế, mà chỉ có khoái trá đôi chút khi thấy sự xấu kẻ khác, để thưởng thức về mình và cho người khác nhè nhẹ thưởng thức cái tốt mà họ tự cho là mình có. Cái tự đắc nầy rất kín đáo và khó nhận thấy, đến nỗi ai không tinh mắt không khám phá ra được, và ngay chính đương sự là nạn nhân cũng không nhìn nhận được nó dù ta chỉ cho thấy.

4) Còn kẻ khác, muốn tự bào chữa tha thứ và làm dịu đi những cắn rứt của lương tâm, đâm đoán xét dễ dàng kẻ khác là xấu nết ngay trong điều mà chính họ phạm, hay điều xấu to lớn nào khác. Họ tưởng con số đông các phạm nhân sẽ làm cho tội họ bớt đáng trách.

5) Nhiều kẻ sẵn sàng đoán xét liều chỉ vì thích đàm đạo, thích triết lý dông dài trên phong hóa và tâm tính người đời như thao trường để luyện trí. Nếu chẳng may họ nói trúng, ôi thôi, họ càng say sưa bạo dạn khó mà ai gạt đi được.

6) Có kẻ xét đoán vì tư dục : họ xét là tốt cái họ thích, là xấu cái họ ghét, trừ ra đôi trường hợp kỳ lạ, nhưng có thật, vì quá yêu thích mà xét đoán sai lạc về cái họ yêu. Đó là hậu quả kỳ dị thật song bắt nguồn từ một tình yêu vẩn đục, khiếm khuyết, lộn xộn và bệnh hoạn, đó là lòng ghen tương. Đối với tính xấu này ai cũng biết, một cái nhìn, một nụ cười cỏn con vô tội cũng bị kết án là bội tín, ngoại tình.

7) Cuối cùng, tính hay sợ, tính tham vọng và các yếu đuối khác của tâm trí cũng góp phần không nhỏ vào việc phát sinh nghi ngờ và đoán xét dông dài.

Dùng phương thuốc nào đây ? Kẻ uống cỏ “Ô-phi-u-da” của Á-rập (cỏ này văn hào Pli-nô nói đến), đâm qua mắt, thấy toàn rắn rết và các vật ghê sợ khắp nơi. Kẻ no đầy kêu ngạo, ghen tị, ham hố, giận ghét, chẳng có gì mà họ chẳng cho là xấu và đáng trách. Các kẻ trên muốn khỏi bệnh phải uống rượu cây thốt nốt, các kẻ dưới, tôi sẽ nói với họ : “Bạn uống nhiều rượu thánh đức bác ái chừng nào càng hay chừng ấy, nó sẽ giải chất độc đã khiến bạn đưa ra những phán đoán cong quẹo đó”. Đức bác ái sợ gặp phải sự xấu, huống hồ lại đem thân đi chuốc nó vào mình ! Khi gặp, nó quay mặt đi và che đậy. Hơn thế nó nhắm mắt để khỏi thấy khi nghe có dấu hiệu báo tin. Rồi nó tin tưởng trong một tâm tình đơn sơ tốt lành rằng : đó không phải là sự xấu, nhưng chỉ là bóng dáng hay ảo ảnh của sự xấu. Nếu nó bị bó buộc phải công nhận đó là sự xấu, nó sẽ quay mặt đi và gắng quên. Đức bác ái là linh dược chữa mọi sự dữ, cách riêng cái tật xấu đoán xét liều này. Trước mắt kẻ bị chứng vàng da, mọi vật đều hóa màu vàng. Người ta đồn rằng : chữa bệnh này phải cho con bệnh mang chất Thổ hoàng liên dưới chân[1]. Tội đoán xét dông dài là bệnh vàng da thiêng liêng làm cho người mắc bệnh thấy gì cũng xấu. Nếu họ muốn lành phải đắp thuốc, không ở trên mắt, hay trí khôn, song ở trong tâm tình là chân của linh hồn. Nếu tâm tình con dịu hiền, phê phán của con cũng hiền từ. Nếu tâm tình con đầy bác ái, phán đoán của con cũng vậy. Tôi nêu ra ba tích rất đáng phục, I-da-ac (Isaac) đã nói rằng : Rê-bếch-ca là em họ. A-bi-mê-lếch thấy ông vuốt ve mơn trớn nàng cách âu yếm, liền chợt nghĩ : nàng là vợ của ông. Một con mắt độc ác có lẽ đã nghĩ ngay : nàng là gái chơi, còn nếu là em họ, thì lại là kẻ loạn luân. Nhưng A-bi-mê-lếch đã có một tư tưởng bác ái trước sự kiện trên. Phi-lô-tê, ta phải luôn cư xử theo gương ấy : xét đoán tốt cho người khác chừng nào hay chừng ấy. Nếu một hành động có một trăm khía cạnh, phải nhìn khía cạnh tốt nhất. Đức Mẹ có mang, Thánh Giu-se thấy rõ ràng. Song mặt khác, người biết Đức Mẹ rất thánh, rất trong sạch như Thiên Thần, không bao giờ người lại có thể nghĩ rằng : Đức Mẹ đã thụ thai ngoài con đường bộn phận. Thành ra người đã để cho Thiên Chúa xét xử lấy, còn người thì bỏ đi. Dù tất cả vẻ bên ngoài đều như thúc đẩy người nghĩ trái về Đức Trinh Nữ, người vẫn không muốn đoán xét Đức Trinh Nữ như thế. Tại sao ? Vì người là công chính, như Thánh Thần Thiên Chúa nói. Người công chính, khi không thể bào chữa cho việc làm cũng như chủ ý của kẻ mà mình biết là người liêm chính, thì không hề đoán xét, song gạt ý nghĩ ấy đi, và để Thiên Chúa xét xử. Còn Chúa Cứu Thế, khi bị đóng đinh, dù không thể bào chữa cái tội của kẻ làm khốn Ngài, ít ra Ngài giảm bớt ác tính của nó đi lấy cớ là chúng không biết.

Khi ta không thể bênh chữa cho tội, ít ra hãy làm nó thành đáng thương, tìm cho nó một duyên cớ nghe được, chẳng hạn : vì không biết hay vì yếu đuối.

Như vậy không bao giờ được đoán xét người ta ư ? Không bao giờ ! Mình Thiên Chúa mới là Đấng xét xử kẻ tội lỗi thôi, Phi-lô-Tê ! Đã hẳn Ngài nhờ tiếng nói của các vị thẩm phán để cho ta nghe phán quyết của Ngài, họ chỉ là dụng cụ, là phương tiện trung gian, là phát ngôn viên, họ chỉ tuyên bố điều họ đã học được nơi Ngài, rồi truyền ra. Nếu họ làm khác, nghe theo tình dục của họ, lúc ấy chính họ xét xử, và do đó, họ cũng bị xét xử. Vì cấm người thế gian không được xét xử ai với tư cách họ là người thế gian thôi !

Nhìn và biết một điều gì, chưa gọi là đoán xét. Vì muốn đoán xét, như Thánh Kinh nói, đòi phải có một khó khăn, khúc mắt to hay nhỏ, thật hay như là thật, mà cần phải phanh phui ra. Cho nên Thánh Kinh nói : “Ai không tin đã bị xét xử rồi” (Gioan 3, 18), vì không còn ngờ vực gì về sự họ sẽ bị trầm luân. Nhưng, ngờ vực về người ta có phải tội không ? Không, vì không cấm ngờ vực, nhưng cấm xét đoán. Tuy vậy, không được phép ngờ vực hay nghi ngờ trừ phi có những lý do, những chứng cớ xác đáng hết sức ép ta phải ngờ vực. Ngoài ra, các ngờ vực, nghi hoặc sẽ thành liều lĩnh. Nếu có con mắt người xấu bụng nào thấy Gia-cóp hôn Ra-ken gần bên giếng hoặc thấy Rê-bếch-ca nhận vòng và hoa tai từ tay Ê-liê-dêu là khách lạ trong vùng, chắc họ đã̃ nghĩ xấu về hai trường hợp ngay lành trong sạch đó, đã hẳn là vô cớ, vô bằng. Vì, khi một hành động tự nó dửng dưng vô can mà ta rút ra một kết luận xấu, đó là một đoán xét dông dài vậy, trừ phi nhiều hoàn cảnh khác nhau ép ta lý luận như thế. Cũng là xét đoán dông dài khi ta kết luận từ một hành vi để khiển trách con người. Nhưng, về điều này tôi sẽ nói sau đây rõ hơn.

Sau cùng, những ai chăm lo đến lương tâm mình thường chẳng mắc vào việc xét đoán dông dài, như ong thấy sương mù hay mây đen liền lui vào tổ để làm mật : các cảm nghĩ của linh hồn đạo đức không hướng đến các vấn đề mờ tối hay những hành động uẩn khúc của đồng loại, trái lại, để tránh gặp chúng, các cảm nghĩ kia như tụ tập vào trong lòng để sinh ra các quyết định tốt mà sửa chính mình.

Thích xét về đời kẻ khác, đó là dấu một linh hồn vô dụng. Tôi không cố ý nó đến những ai có trách nhiệm trên kẻ khác, trong gia đình cũng như ngoài xã hội, vì họ phải đem trí xem xét và coi sóc lương tâm kẻ khác. Họ hãy làm bổn phận với tất cả tình thương, xong việc, họ đừng quan tâm đến đó nữa, song chỉ còn lo cho mình.

--------------

[1] Một thứ cây thuốc theo tin tưởng bình dân thời đó.

Xét đoán liều sinh lo lắng, khinh bỉ đồng loại, kiêu ngạo và tự mãn về mình, và trăm ngàn hậu quả khốc hại khác, trong số đó, tật nói hành đứng hàng đầu, như ôn dịch trong các dịp đàm đạo. Ôi chớ chi tôi lấy được một miếng than hồng của bàn thờ để tẩy uế lưỡi người ta, như Thiên Thần Xêraphim đã tẩy uế miệng tiêng tri I-da-ia (Isaia) vậy (Isaia 6, 6-7). Ai cất được tội nói hành khỏi thế gian, sẽ cất được một phần lớn các tội lỗi của họ.

Ai làm mất tiếng tốt của kẻ khác cách bất công, không kể có tội, còn phải đền bù, tùy thứ loại của nó mà đền khác nhau. Không ai có thể vào Thiên Đàng mà còn giữ của kẻ khác, mà trong các của cải bề ngoài, danh thơm là của quí nhất. Nói hành là một thứ sát nhân, vì ta có ba sự sống :

Sự sống thiêng liêng là ơn nghĩa Thiên Chúa.

Sự sống thể xác mà hồn là căn nguyên.

Đời sống xã hội mà danh tiếng là huyết mạch.

Tội làm mất sự sống thứ nhất, chết làm mất cái thứ hai, nói hành làm mất cái thứ ba. Thường thường kẻ nói hành khi hoa môi múa mỏ, sát hại ba mạng sống : nó giết hồn mình và hồn kẻ nghe nó cách thiêng liêng, và hủy đời sống xã hội của kẻ nói hành. Như thánh Bê-na-đô nói : Kẻ nói và nghe nói hành, trong mình đều có ma quỉ : kẻ nói có trên lưỡi như lưỡi rắn. Kẻ nghe có nơi tai. Đa-vít nói về kẻ nói hành : “Chúng mài lưỡi nhọn như lưỡi rắn” (Ca vịnh 139, 4). Mà con rắn, theo nhận xét của A-rít-tốt có lưỡi chẻ làm hai và nhọn. Lưỡi kẻ nói hành y như thế, mỗi lần vận dụng lưỡi là vừa cắn vừa tiêm độc vào tai kẻ nghe và vào danh thơm kẻ bị nói hành.

Phi-lô-tê, con rất yêu cầu, tôi tha thiết cầu mong con đừng bao giờ nói xấu ai cả, trực tiếp hay gián tiếp cũng vậy. Giữ mình đừng gán cho người khác những tội ác, những lỗi lầm giả, hoặc bới móc những lỗi kín, phóng đại những lỗi đã hiển nhiên, cắt nghĩa xấu một việc tốt, chối sự tốt mà còn biết người ta có, hay che lấp cách tinh quái sự tốt ấy hoặc làm giảm giá trị đi bởi đôi lời nói nọ kia : bằng tất cả những cách ấy, con xúc phạm nặng nề tới Thiên Chúa. Nhưng, nhất là khi cáo gian hay chối sự thật làm cho người ta bị hại, vì ở đây có hai tội : vừa nói dối, vừa làm hại người ta.

Có kẻ khi muốn nói hành, đã khôn khéo tuyên bố danh dự trước, hoặc nói những lời có vẻ tử tế, hay đượm hài hước : đó là kẻ nói hành tinh quái và độc dữ nhất. Chúng nói : “Tôi tuyên bố rằng tôi quí mến người ấy, đàng khác, đó là một con người lịch thiệp. Tuy vậy phải nói thật, hắn đã bậy bạ khi làm chuyện đồi bại kia… Còn cô kia là con nhà đạo đức tử tế, song cô ta bị yếu đuối, sơ hở…”, và các điều khéo nói, đón trước rào sau như vậy. Con đã thấy cái lèo lá ở đó chưa ? Kẻ bắn cung, trước hết kèo cái tên về mình cho hết sức, nhưng cốt để bắn đi mạnh hơn. Những kẻ nói trên kia, có vẻ rút lời nói xấu về mình, nhưng mục đích là để bắn đi mạnh mẽ, làm cho cắm sâu vào lòng kẻ nghe hơn. Nói hành dưới hình thức hài hước thì ác hiểm hơn hết, vì như thuốc độc tự nó không mạnh, trái lại rất chậm nên dễ khử trừ, song nếu uống với rượu thì vô phương cứu chữa. Nói hành cũng vậy, mình nó sẽ trượt tai này sang tai kia, như người ta thường nói, nhưng nếu được dặm thêm vào đôi ba câu bông đùa, tinh quái, nó sẽ bám chắc vào trí người nghe. Đa-vít nói : “Những kẻ ấy có nọc rắn độc dưới làn môi” (Ca vịnh 139, 4). Rắn độc cắn, bắt đầu ta như không cảm thấy gì, nọc nó chỉ làm cho ta ngứa và gãi bằng thích, do đó quả tim và ruột gan ta càng thấm chất độc, và sau đó vô phương chạy chữa.

Con đừng nói : “Người nầy say sưa rượu chè”, dù con nhìn thấy rõ ràng họ đang say sưa đi nữa ; hay : “Người kia ngoại tình”, vì con đã bắt chợt quả tang họ phạm tội ; hoặc : “Người nọ loạn luân”, vì con đã thấy họ phạm lỗi ấy : chỉ vì một hành động chưa đủ để tặng họ danh từ ấy. Mặt trời ngưng lại một lần cho ông Gio-duệ thắng trận (Sách Gio-duệ 10-13), và một lần khác sầm tối lúc Chúa Cứu Thế tắt hơi, không ai lại vì đó mà nói mặt trời bất động hay tối đen ! Ông Noe say rượu một lần, ông Lót một lần khác, đèo thêm vào đó một tội loạn luân, nhưng đâu có phải hai ông là kẻ nghiện rượu, hay ông thứ hai có tật loạn luân. Phêrô không là tên khát máu vì đã một lần làm đổ máu (khi chém đứt tai tên đầy tớ), hay ông là kẻ lộng ngôn chỉ vì đã nói phạm một lần (khi chối Chúa). Để đội tên một tính xấu hay một nhân đức, phải đã có tập quán và làm liên tục. Cho nên gọi một người là nóng nảy hay là đứa trộm cướp, vì ta thấy họ nóng giận hay ăn cắp một lần : đó là nói ngoa.

Dù một người đã có nết xấu lâu, ta cũng liều mình nói ngoa khi gọi họ là kẻ xấu nết. Ông Simong “hủi” gọi Ma-đa-lê-na là gái tội lỗi, vì trước kia cô như thế. Nhưng ông đã nói sai, vì cô không còn thế nữa, trái lại, là người sám hối thánh thiện. Vì thế Chúa Giêsu đã bênh vực cô. Người Pha-ri-sêu ngạo nghễ kia coi người thu thếu là kẻ đại bợm, hoặc ít nhất, kẻ bất công, ngoại tình, cưỡng đoạt, nhưng hắn lầm to, vì ông này được nên công chính ngay sau đó. (Luca 7, 36-50 và 18, 9-14). Vì lòng nhân từ của Thiên Chúa lớn lao, đến nỗi chỉ một giây phút đủ để xin ơn và được ngay, thì ta làm sao dám quyết đoán chắc chắn rằng : người tội lỗi hôm qua, hôm nay vẫn thế ? Ngày hôm qua không có phép xử đoán ngày hôm nay, và hôm nay về ngày hôm qua. Chỉ có ngày sau cùng sẽ xét đoán về tất cả. Như thế không bao giờ được nói người ta độc ác mà không nguy hiểm là nói sai. Ta chỉ có thể nói nếu có bổn phận là họ đã làm một hành động xấu nào, đã sống trong tội thời gian nào, hay hiện thời đang làm điều ác. Nhưng không được kết luận từ ngày hôm qua, về ngày hôm nay, cũng như từ ngày hôm nay về ngày hôm qua, huống chi là về ngày mai.

Dù phải rất dè giữ cho khỏi nói hành người đồng loại, song cũng còn phải giữ kẻo lại thái quá trong vấn đề đó, như có vài người vì tránh nói hành lại ca tụng, nói tốt về các tính hư nết xấu. Nếu có ai nói hành, con đừng bào chữa cho họ là ngay thẳng và thành thật. Nếu người nào rõ ràng có tính hão huyền đừng bảo họ là hào hoa đại độ. Các điều quá thân mật nguy hiểm đừng cho là đơn sơ vô tội. Sự bất tuân phục, đừng cho là nhiệt thành, và che đậy tính kiêu ngoạo dưới danh từ cương trực, hay mệnh danh sự dâm đãng là tình bè bạn. Đừng, Phi-lô-tê, đừng nghĩ là trốn tránh tật nói hành bằng cách ủng hộ các tật xấu khác. Trái lại, cái xấu phải nói là xấu, cái gì đáng trách phải trách mắng. Hành động như thế là tôn vinh Thiên Chúa, nhưng với những điều kiện sau đây :

Để khiển trách thói xấu kẻ khác, cần phải nhắm lợi ích của kẻ ấy hay của kẻ ta đang nói với. Trước mặt các thiếu nữ mà tả những chuyện ái ân kín đáo của người này người nọ, những chuyện hiển nhiên là nguy hiểm ; hoặc cách sống buông tuồng của người này kẻ khác, trong lời nói hay bằng thái độ cử chỉ dâm đãng : nếu tôi không trách ngay cuộc nói chuyện xấu ấy mà lại có ý miễn chấp, thì các tâm hồn no trẻ đang nghe kia sẽ nắm cơ hội để buông theo. Lợi ích của họ đòi tôi phải khiển trách thẳng thắn những chuyện ấy ngay lúc đó, trừ phi tôi có thể dành lại dịp khác nói tiện hơn, và ít tai hại cho kẻ mà ta nói đến.

Ngoài điều kiện trên, còn phải là người có phận sự phải nói về vấn đề ấy nữa, như khi tôi là đầu trong cuộc hội họp ấy, mà nếu tôi không khiển trách, thì ra vẻ tôi tán thành tính xấu. Còn nếu tôi là một người bề dưới, tôi không có phận sự răn trách như thế. Nhất là tôi phải hết sức đúng trong lời nói để không một câu nào thừa. Chẳng hạn, tôi trách sự quá thân mật giữa thanh nam và thanh nữ kia, vì suồng sã và nguy hiểm, thì tôi phải cân nhắc cho đúng, đừng phóng đại thêm mảy may nào. Nếu chỉ có bóng dáng nhỏ mọn bên ngoài thôi, tôi sẽ nói chừng đó. Nếu là một sự dại dột thôi, tôi sẽ không nói thêm. Nếu chẳng có dáng tội lỗi cũng chẳng có gì dại dột thật mà chỉ tổ làm dịp cho vài đầu óc độc ác lấy cớ nói hành, thì tôi sẽ không nói gì hết. Khi nói về người đồng loại, cái lưỡi ở trong miệng cũng như dao mổ trong tay nhà giải phẩu, muốn cắt giữa hai đường gân vậy. Phải nhắm sao cho vừa đúng, để khỏi nói thừa nói thiếu. Và sau cùng, khi răn trách thói xấu, ta phải gắng kiêng nể người có tính xấu ấy được chừng nào hay chừng ấy.

Đã hẳn về các kẻ tội lỗi công khai, chán chường, ô nhục, ta có thể nói tự do, miễn là với tinh thần bác ái và thương cảm, không kiêu hãnh và tự đắc, hay để thích thú vì sự xấu của kẻ khác. Có tâm địa này, thực là dấu hiệu một tấm lòng đê tiện, tồi tàn. Tôi chừa ra các kẻ nghịch công khai của Thiên Chúa và Hội Thánh : Những kẻ nầy, phải mạt sát chúng chừng nào hay chừng nấy. Đó là những bè rối ly khai và các lãnh tụ của họ. Báo động có chó sói ở giữa đàn chiên hay bất cứ ở đâu, đó là bác ái vậy.(1)

Người ta thường tự tiện phê bình, đoán xét các bậc vua chúa và nói xấu mọi quốc gia tùy theo tâm tình họ thuận hay nghịch đối với các vị ấy, phần con, Phi-lô-tê, đừng rơi vào lỗi ấy, ngoài sự xúc phạm Thiên Chúa, con còn có thể gây muôn ngàn mối bất hòa.

Khi con nghe ai nói hành, hãy nghi vấn về lời cáo ấy, nếu có thể làm được cách chính đáng, nếu không, hãy bênh vực chủ ý người bị cáo. Nếu trường hợp sau nầy cũng không được nốt, con hãy tỏ lòng thương cảm họ, hãy gạt câu chuyện qua bên, trong khi đó con nhớ và nhắc bạn bè nhớ rằng : người không sai lỗi là nhờ ơn Chúa. Con hãy khéo đưa kẻ nói hành nghĩ đến bản thân hắn. Hãy nói vài điều tốt mà con biết về người nói hành.

--------------

[1] Với tinh thần cởi mở và thông cảm ở thời đại của Công Đồng Vaticanô II này chắ́c tác giả sẽ dùng câu nói nhẹ nhàng và dễ nghe, thấm tình huynh đệ hơn là tinh thần chống Lạc Giáo thời đó.

CHƯƠNG 30 - ĐÔI ĐIỀU CĂN DẶN THÊM VỀ LỜI NÓI

Lời nói phải êm đềm, thẳng thắn, thật thà, ôn tồn, đơn sơ và trung tín. Đừng hai lòng, xảo trá và lừa lọc. Đã hẳn không phải luôn luôn nói tất cả mọi sự thật, nhưng không được bao giờ nói sai sự thật. Con hãy quen không bao giờ cố tình nói sai sự thật, dù để bào chữa, dù cớ gì khác, vì nhớ rằng : Thiên Chúa là Thiên Chúa sự thật. Nếu nhỡ miệng nói dối mà có thể chữa ngay, nhờ sự cắt nghĩa hay sửa lại, con hãy chữa. Để chữa lỗi, một tiếng cáo lỗi chân thành thì đẹp đẽ và có thế lực hơn là nói dối biết bao.

Dẫu đôi khi, người ta có thể nói loanh quanh khéo léo mà che bớt hay giấu sự thật đi cách kín đáo và khôn ngoan, nhưng chỉ được dùng cách ấy trong chuyện quan hệ khi vinh dự và công việc Chúa đòi hỏi rõ ràng. Ngoài ra, các kiểu nói mánh khóe đều nguy hiểm, như lời Thánh Kinh nói : Chúa Thánh Thần không ngự trong tấm lòng xảo trá và nước đôi. Chẳng có sự tinh khôn nào tốt và đáng chuộng bằng sự đơn sơ. Khôn khéo phàm trần và mánh lới xác thịt là của con cái thế gian, con cái Thiên Chúa bước đi ngay thẳng và lòng không khúc khuỷu. Đấng khôn ngoan nói : “Ai bước đi đơn sơ, bước đi trong bằng an”. Nói dối, hai lòng và giả bộ tỏ ra một tinh thần yếu nhược và ti tiện.

Thánh Au-gu-ti-nô viết trong tập thứ tư của cuốn “Tự Thuật” rằng : linh hồn mình và linh hồn bạn đã kết hợp thành một, nên sau khi bạn quá cố, đời sống này trước mắt ngài chỉ còn là đáng ghét, vì ngài không muốn sống một nửa như thế, song đàng khác, cũng vì thế mà ngài sợ rủi mình chết, thì bạn sẽ phải chết hẳn cả. Những lời này ngài nhận thấy có vẻ giả tạo và kiểu cách quá nên ngài sửa lại trong cuốn “Cải Chính” của ngài và mệnh danh cho các lời đó là dớ dẩn. Con thấy đó, Phi-lô-tê, linh hồn cao đẹp thánh thiện ấy cũng yếu mềm trước tâm tình khách sáo giả tạo đó !

Đức trung tín, sự ngay thẳng và thật thà trong lời nói thật là vẻ hòa mỹ của đời sống người tín hữu. “Con dốc lòng : sẽ coi chừng bước đi để khỏi phạm tội nơi miệng lưỡi… Ôi Chúa ! xin hãy canh gác miệng con ; hãy đóng chốt lưỡi con lại…”. Đó là lời cầu của vua Đavít. (Ca vịnh 38, 2)

Vua Lu-y căn dặn chớ nên phản đối ai trừ phi đó là một chuyện tội hay có hại lớn nếu ta im lặng. Mục đích là tránh mọi cãi cọ và đấu khẩu. Khi cần phải nói ngược lại ai, hay nói nghịch ý kiến ai, ta nên hiền từ và khéo xử để khỏi áp bức tâm trí người kia, vì gay gắt đả kích điều nọ điều kia cái đó chẳng lợi gì cho ai cả.

Nói ít như các bậc Quân tử thời xưa khuyên dặn, không cố ý bảo phải nói ít lời, nhưng đừng nói những lời vô ích. Vì trong vấn đề ăn nói, không chú tâm về lượng cho bằng phẩm. Và tôi thiết nghĩ nên tránh hai cực đoan :

1) Quá trịnh trọng và quá nghiêm nghị, từ chối không chịu góp phần vào chuyện, như thế tỏ vẻ thiếu tin cậy hay khinh miệt. Còn nói huyên thuyên không ngớt miệng, không để cho người khác nói thì cũng là nhẹ dạ, nhẹ lòng.

2) Thánh Lu-y cho rằng khi hội họp với nhau mà hai ba người thầm thì riêng rẽ, nhất là lúc ngồi chung bàn ăn, là điều không tốt. Như thế làm cho người ta nghi mình nói xấu kẻ khác. Ngài nói : “Kẻ ngồi cùng bàn ăn, nếu có điều gì vui cười hãy nói cho mọi người nghe. Nếu có chuyện cẩn mật, thì im lặng đừng nói”.

CHƯƠNG 31 - VỀ TIÊU KHIỂN, GIẢI TRÍ ; TRƯỚC HẾT : NHỮNG CÁI ĐƯỢC PHÉP VÀ ĐÁNG KHEN

Tâm trí và thân thể ta đôi khi cũng cần phải nghỉ ngơi giải trí. Ca-xia-nô có kể : Một hôm, một người săn bắn gặp thánh Gioan sử gia và thấy ngài đang vuốt ve một con chim đa đa đậu trên nắm tay. Người đi săn hỏi tại sao ngài là một người cao trọng mà lại giết thì giờ cách hèn hạ thế kia. Thánh Gioan hỏi : “Tại sao ông không cầm cung cứ giương sẵn mãi ?”. Người đi săn đáp : “Sợ cánh cung cong mãi đến lúc cần bắn thì không còn đủ sức mạnh nữa”. Thánh Tông Đồ nói : “Ấy đó, ông đừng bỡ ngỡ khi thấy tôi lơi trí khôn để giải trí một chút, ngõ hầu sau đó tôi có sức hơn mà chiêm ngắm”.

Hẳn là một nết xấu khi quá nghiêm nhặt và mọi rợ đến nỗi không muốn dùng hay cho kẻ khác dùng đôi chút giải trí.

Hóng mát, dạo chơi, chuyện trò vui vẻ, dạo đàn, ca hát, săn bắn : đều là những giải trí lành mạnh. Để dùng cho đúng cách, chỉ cần ý tứ, khôn ngoan thường là đủ : nghĩa là biết xếp đặt thứ tự, thời giờ, nơi chỗ và chừng mực cho từng việc.

Những trò chơi có giải thưởng tài tình và khéo léo thể xác hay tinh thần, như đánh cầu, chơi bóng, chơi về đánh b�