28. Huấn Ca

Huấn Ca:  01, 02, 03, 04, 05, 06, 07, 08, 09, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51 

I. TUYỂN TẬP CÁC CHÂM NGÔN (CHƯƠNG 1-41)

Chương 1

Nguồn gốc khôn ngoan

1 Tất cả sự khôn ngoan đều phát xuất từ Đức Chúa,

và khôn ngoan vẫn ở với Người đến muôn đời.

2 Cát biển, giọt mưa và tháng ngày của vĩnh cửu,

ai đếm được cho hết?

3 Trời cao, đất rộng, vực sâu và sự khôn ngoan, ai dò cho thấu?

4 Khôn ngoan đã được tác thành trước vạn vật,

sự hiểu biết anh minh đã có tự muôn đời.

6 Gốc rễ của khôn ngoan đã được mặc khải cho ai?

Và những công trình kỳ diệu của khôn ngoan, ai nào biết rõ?

8 Chỉ có một Đấng khôn ngoan rất đáng sợ,

ngự trên ngai của Người.

9 Đó chính là Đức Chúa.

Người đã tạo dựng, đã thấy, đã đếm

và làm cho khôn ngoan nổi bật

trên mọi công trình,

10 nơi mọi phàm nhân,

theo lòng quảng đại của Người,

và Người đã rộng ban khôn ngoan cho những ai yêu mến Người.

Lòng kính sợ Thiên Chúa

11 Kính sợ Đức Chúa đem lại vinh quang và tự hào

hân hoan và phấn khởi.

12 Kính sợ Đức Chúa khiến tâm hồn sung sướng,

cho con người được hoan hỷ mừng vui

và an khang trường thọ.

13 Ai kính sợ Đức Chúa sẽ thấy cuộc đời kết thúc tốt đẹp,

ngày lâm chung họ sẽ được hưởng phúc lành.

14 Bước đầu của khôn ngoan là kính sợ Đức Chúa,

ngay từ lúc thành hình trong lòng mẹ,

các tín hữu đã được ơn khôn ngoan.

15 Giữa nhân gian, khôn ngoan xây tổ làm nền móng vĩnh cửu,

và tin tưởng vào con cái loài người.

16 Sự viên mãn của khôn ngoan là kính sợ Đức Chúa.

Khôn ngoan lấy hoa trái của mình làm cho họ say sưa,

17 lấy bảo vật của mình chất đầy nhà cửa họ,

đem sản phẩm của mình đổ đầy kho lẫm.

18 Lòng kính sợ Đức Chúa là tuyệt đỉnh của khôn ngoan,

mang lại bình an và sức khoẻ dồi dào.

19 Đức Chúa đã thấy và đã đếm khôn ngoan,

Người đổ mưa am tường và hiểu biết của trí tuệ,

nâng cao vinh dự của những kẻ gắn bó với khôn ngoan.

20 Gốc rễ của khôn ngoan là kính sợ Đức Chúa,

cành lá của khôn ngoan là cuộc đời trường thọ.

Kiên nhẫn và tự chủ

22 Giận dữ vô lý không thể coi là phải lẽ được,

vì giận dữ kéo theo sự sụp đổ của con người.

23 Ai kiên trì chịu đựng một thời gian,

thì cuối cùng niềm vui sẽ bừng lên cho người ấy.

24 Ai làm thinh không nói một thời gian,

thì thiên hạ sẽ mở miệng khen là sáng suốt.

Khôn ngoan và ngay thẳng

25 Trong các kho tàng của khôn ngoan,

có nhiều ẩn dụ thâm thuý,

nhưng đối với người tội lỗi,

tôn thờ Thiên Chúa lại là điều ghê tởm.

26 Nếu con mộ mến khôn ngoan,

thì hãy tuân giữ các điều răn,

và Đức Chúa sẽ ban cho con ơn ấy.

27 Vì lòng kính sợ Đức Chúa là trường dạy khôn ngoan,

và điều Người ưa thích là tín thành và nhân hậu.

28 Đừng ngang bướng không kính sợ Đức Chúa,

cũng đừng đem lòng chim dạ cá mà đến với Người.

29 Đừng giả hình trước mặt người ta

và hãy giữ gìn trong lời ăn tiếng nói.

30 Đừng tự cao tự đại, kẻo ngã

mà chuốc lấy tủi hổ vào thân.

Đức Chúa sẽ phơi bày những bí ẩn của con,

và hạ bệ con giữa nơi công hội,

vì con không bước đi trên đường kính sợ Đức Chúa,

và lòng con đầy những mưu gian.

Chương 2

Kính sợ Đức Chúa trong thử thách gian truân

1 Con ơi, nếu con muốn dấn thân phụng sự Đức Chúa,

thì con hãy chuẩn bị tâm hồn để đón chịu thử thách.

2 Hãy giữ lòng cho ngay thẳng và cứ kiên trì,

đừng bấn loạn khi con gặp khốn khổ.

3 Hãy bám lấy Người chứ đừng lìa bỏ,

để cuối đời, con được cất nhắc lên.

4 Mọi chuyện xảy đến cho con, con hãy chấp nhận,

và trải qua bao thăng trầm, con hãy cứ kiên nhẫn.

5 Vì vàng phải được tôi luyện trong lửa,

còn những người sáng giá

thì phải được thử trong lò ô nhục.

6 Hãy tin vào Người, thì Người sẽ nâng đỡ con.

Đường con đi, hãy giữ cho ngay thẳng và trông cậy vào Người.

7 Hỡi ai kính sợ Đức Chúa,

hãy trông đợi lòng lân tuất của Người,

đừng lìa xa Người kẻo ngã.

8 Hỡi ai kính sợ Đức Chúa, hãy tin vào Người,

và các bạn sẽ không mất phần thưởng đâu.

9 Hỡi ai kính sợ Đức Chúa, hãy đợi trông ơn lành,

niềm vui không cùng và lòng thương xót.

10 Hãy nhìn lại các thế hệ ban đầu mà xem:

nào có ai tin vào Đức Chúa mà bị hổ thẹn bao giờ?

Hay có ai bền tâm kính sợ Người mà bị bỏ rơi?

Hoặc có ai kêu cầu Người mà bị Người khinh dể?

11 Vì Đức Chúa là Đấng nhân từ và hay thương xót:

Người thứ tha tội lỗi và cứu vớt trong lúc gian truân.

12 Khốn thay những tâm hồn hèn nhát, những bàn tay rã rời,

và người tội lỗi lập lờ nước đôi.

13 Khốn thay quả tim nao núng vì không tin tưởng:

chính vì vậy nó không được chở che.

14 Khốn cho các ngươi, những kẻ mất kiên nhẫn,

các ngươi sẽ làm gì khi Đức Chúa đến thăm?

15 Những ai kính sợ Đức Chúa

thì không ngang bướng bất tuân lời Người dạy,

và những ai kính mến Người

thì giữ vững đường lối của Người.

16 Những ai kính sợ Đức Chúa thì tìm điều Người ưa thích,

và những ai kính mến Người thì no thoả Lề Luật.

17 Những ai kính sợ Đức Chúa thì chuẩn bị tâm hồn,

và hạ mình xuống trước mặt Người.

18 Chúng ta hãy phó mình trong tay Đức Chúa,

chứ đừng phó mình trong tay phàm nhân,

bởi vì Người cao cả thế nào

thì cũng lân tuất như vậy.

Chương 3

Nghĩa vụ đối với cha mẹ

1 Hỡi các con, hãy nghe cha đây,

và làm thế nào để các con được cứu độ.

2 Đức Chúa làm cho người cha được vẻ vang vì con cái,

cho người mẹ thêm uy quyền đối với các con.

3 Ai thờ cha thì bù đắp lỗi lầm,

4 ai kính mẹ thì tích trữ kho báu.

5 Ai thờ cha sẽ được vui mừng vì con cái,

khi cầu nguyện, họ sẽ được lắng nghe.

6 Ai tôn vinh cha sẽ được trường thọ,

ai vâng lệnh Đức Chúa sẽ làm cho mẹ an lòng.

7 Người đó phục vụ các bậc sinh thành

như phục vụ chủ nhân.

8 Hãy thảo kính cha con bằng lời nói việc làm,

để nhờ người mà con được chúc phúc.

9 Vì phúc lành của người cha

làm cho cửa nhà con cái bền vững,

lời nguyền rủa của người mẹ

làm cho trốc rễ bật nền.

10 Chớ vênh vang khi cha con phải tủi nhục,

vì nỗi tủi nhục đó chẳng vinh dự gì cho con.

11 Quả thật, người ta chỉ được vẻ vang

lúc cha mình được tôn kính;

và con cái phải ô nhục khi mẹ mình bị khinh chê.

12 Con ơi, hãy săn sóc cha con, khi người đến tuổi già;

bao lâu người còn sống, chớ làm người buồn tủi.

13 Người có lú lẫn, con cũng phải cảm thông,

chớ cậy mình sung sức mà khinh dể người.

14 Vì lòng hiếu nghĩa đối với cha sẽ không bị quên lãng,

và sẽ đền bù tội lỗi cho con.

15 Thiên Chúa sẽ nhớ đến con, ngày con gặp khốn khó,

và các tội con sẽ biến tan

như sương muối biến tan lúc đẹp trời.

16 Ai bỏ rơi cha mình thì khác nào kẻ lộng ngôn,

ai chọc giận mẹ mình, sẽ bị Đức Chúa nguyền rủa.

Khiêm tốn

17 Con ơi, hãy hoàn thành việc của con một cách nhũn nhặn,

thì con sẽ được mến yêu hơn người hào phóng.

18 Càng làm lớn, con càng phải tự hạ,

như thế, con sẽ được đẹp lòng Đức Chúa.

20 Vì quyền năng Đức Chúa thì lớn lao:

Người được tôn vinh nơi các kẻ khiêm nhường.

21 Đừng tìm những điều khó quá đối với con,

những điều vượt sức con, con đừng xét tới.

22 Những gì đã ấn định cho con, con hãy suy cho kỹ,

cần chi phải hiếu kỳ!

23 Đừng dây mình vào những việc quá sức con,

vì những điều con trông thấy

đã vượt quá trí hiểu của loài người.

24 Nhiều người mắc sai lầm vì ý kiến riêng của họ,

ý nghĩ xấu làm cho suy nghĩ của họ đảo điên.

Kiêu ngạo

26 Kẻ lòng chai dạ đá cuối đời sẽ gặp bất hạnh,

người thích nguy hiểm sẽ phải chết vì hiểm nguy.

27 Kẻ lòng chai dạ đá sẽ bị ngàn nỗi ưu phiền đè nặng,

người tội lỗi cứ chồng chất tội này lên tội kia.

28 Kẻ kiêu ngạo lâm cảnh khốn cùng thì vô phương cứu chữa,

vì sự xấu xa đã ăn sâu mọc rễ trong nó.

29 Người sáng trí để tâm nghiên cứu các ẩn dụ,

kẻ khôn ngoan ao ước có tai thính để nghe.

Bác ái đối với người nghèo

30 Nước dập tắt lửa hồng, bố thí đền bù tội lỗi.

31 Ai đền ơn đáp nghĩa là biết lo xa,

lúc sa cơ, người ấy sẽ tìm được nơi nương tựa.

Chương 4

1 Con ơi,

đừng tước đoạt miếng cơm manh áo của người nghèo,

đừng để kẻ khốn cùng luống công chờ đợi.

2 Đừng làm cho kẻ đói phải buồn tủi,

đừng chọc tức ai khi họ phải ngặt nghèo.

3 Một tâm hồn đang bực bội, con đừng làm khổ thêm,

đừng bắt kẻ túng thiếu đợi lâu mới được con giúp đỡ.

4 Kẻ khốn khổ nài xin, con đừng từ chối,

gặp người nghèo, con đừng ngoảnh mặt đi.

5 Đừng làm ngơ không nhìn đến kẻ thiếu thốn,

kẻo nên cớ cho người ta nguyền rủa con.

6 Ai cay đắng trong lòng mà nguyền rủa con,

thì Đấng tạo thành ra nó sẽ nghe lời nó thỉnh nguyện.

7 Hãy làm cho công hội mến thương con,

và tỏ lòng kính trọng người làm lớn.

8 Hãy lắng nghe kẻ nghèo, và nhã nhặn chào lại họ.

9 Hãy giải thoát người bị áp bức khỏi tay phường áp bức,

đừng hèn nhát khi con phải xét xử.

10 Đối với trẻ mồ côi, con hãy xử như một người cha,

và với mẹ của chúng, hãy xử như một người chồng;

được vậy, con sẽ nên như người con của Đấng Tối Cao,

và Người sẽ thương con hơn cả mẹ của con nữa.

Khôn ngoan là nhà giáo dục

11 Khôn ngoan làm cho con cái mình nên cao trọng,

và săn sóc những ai kiếm tìm mình.

12 Ai yêu khôn ngoan là yêu sự sống,

ai sớm tìm kiếm khôn ngoan sẽ tràn trề hoan lạc.

13 Người nắm được khôn ngoan

sẽ được vinh quang làm gia nghiệp,

đi tới đâu, họ cũng được Đức Chúa ban phúc lành.

14 Ai phụng sự khôn ngoan thì cũng phụng thờ Đấng Thánh,

và ai yêu mến khôn ngoan thì được Đức Chúa mến yêu.

15 Người nghe theo khôn ngoan, thì xét xử chư dân,

ai gắn bó với khôn ngoan sẽ định cư yên hàn.

16 Ai tin tưởng vào khôn ngoan,

sẽ được khôn ngoan làm gia nghiệp

và dòng dõi họ cũng sẽ được thừa hưởng.

17 Vì ban đầu, khôn ngoan sẽ đồng hành với họ

qua nẻo đường quanh co,

giáng xuống trên họ hãi hùng run rẩy,

và dùng kỷ luật của mình mà tôi luyện

bao lâu chưa tin tưởng họ được;

rồi lại thử thách họ qua những phán quyết của mình.

18 Sau đó, khôn ngoan sẽ trở lại với họ trên con đường thẳng,

khiến họ được mừng vui,

và khôn ngoan mặc khải cho họ những bí nhiệm của mình.

19 Nếu người ấy lầm lạc thì khôn ngoan sẽ bỏ rơi họ,

và để mặc cho họ sụp đổ.

E lệ và cả nể

20 Hãy để ý tới thời cuộc và lo tránh điều xấu,

và đừng chuốc lấy nhục vào thân.

21 Vì có cái nhục đưa đến tội lỗi,

và cũng có cái nhục là vinh quang và ân sủng.

22 Đừng vị nể ai đến phải thiệt thân,

cũng đừng vì bị nhục mà để cho mình sụp đổ.

23 Đừng ngại lên tiếng khi cần thiết,

24 vì nhờ lời nói mà người ta biết được ai khôn ngoan,

do phát biểu mà biết được trình độ học vấn.

25 Đừng nói trái sự thật,

và phải biết xấu hổ vì sự thiếu học của con.

26 Đừng hổ thẹn xưng thú tội lỗi mình,

đừng ngăn chặn dòng sông đang chảy.

27 Đừng cúi rạp trước kẻ ngu đần,

cũng đừng thiên vị người quyền thế.

28 Dù phải chết, con hãy phấn đấu cho sự thật,

và Đức Chúa là Thiên Chúa sẽ bênh vực con.

29 Đừng ăn càn nói bậy,

chớ nhu nhược trễ nải trong công việc của con.

30 Đừng như sư tử trong gia đình,

mà lại nhút nhát giữa gia nhân.

31 Đừng xoè tay ra nhận, rồi nắm lại khi phải cho đi.

Chương 5

Giàu sang và tự đắc

1 Đừng cậy vào tài sản của con, và đừng nói: "Tôi có đủ cả rồi! "

2 Đừng chiều theo ước muốn và sức lực của con,

mà thoả mãn những đam mê của lòng mình.

3 Đừng nói: "Ai làm gì được tôi? "

Vì Đức Chúa là Đấng công minh sẽ trừng phạt.

4 Đừng nói: "Tôi đã phạm tội nhưng nào có sao? "

Bởi vì Đức Chúa nhẫn nại đó!

5 Đừng ỷ được tha thứ mà khinh nhờn,

rồi cứ chồng chất tội này lên tội khác.

6 Đừng nói: "Người rất mực cảm thương,

tôi có phạm tội nhiều, Người cũng tha thứ cả! "

Vì Người thương xót, Người cũng nổi lôi đình,

và cơn lôi đình của Người ập xuống quân tội lỗi.

7 Đừng trì hoãn, hãy trở về với Đức Chúa đi;

đừng lần lữa hết ngày này qua ngày khác,

vì thình lình Đức Chúa sẽ nổi cơn thịnh nộ,

và trong thời trừng phạt, con sẽ phải tiêu vong.

8 Đừng cậy dựa vào của cải bất chính,

vì điều đó chẳng ích gì cho con ngày con gặp bất hạnh.

Cương quyết và tự chủ

9 Đừng có gió nào cũng theo, đường nào cũng bước,

như một tên tội lỗi lật lọng.

10 Hãy giữ vững xác tín của mình,

và lời con phải trước sau như một.

11 Hãy mau mắn nghe,

nhưng thong thả rồi hãy trả lời.

12 Nếu biết thì trả lời cho người ta,

bằng không, thì hãy đặt tay lên miệng.

13 Vinh hay nhục đều ở lời nói cả,

và cái lưỡi chính là mối hoạ cho con người.

14 Đừng để bị mang tiếng là người bép xép,

cũng đừng ăn nói quanh co.

Vì nếu ăn trộm là điều nhục nhã,

thì nói lời hai ý càng đáng lên án gắt gao.

15 Trong mọi chuyện lớn nhỏ, đừng tỏ ra vô ý thức;

đang là bạn, chớ trở nên thù.

Chương 6

1 Quả vậy, bị mang tiếng thì thật là nhục nhã và ô danh,

cũng như mắc tội hay nói lời hai ý.

2 Đừng dương dương tự đắc khi con quyết định điều gì,

kẻo con bị nát thân như bò tót.

3 Kẻo lá cành của con, con ngốn sạch,

hoa trái của con, con phá hết,

và con sẽ chỉ còn như một khúc củi khô.

4 Một con người xấu xa làm băng hoại chính mình,

tự biến thành trò cười cho kẻ thù nghịch.

Tình bạn

5 Ăn nói dịu dàng thì tăng thêm bạn hữu,

phát biểu dễ thương thì tăng thêm lời thân ái.

6 Ước chi có nhiều người sống hoà nhã với con;

nhưng cố vấn cho con, thì trong muôn ngàn chỉ nên chọn một.

7 Nếu con muốn làm bạn với ai thì hãy thử người ấy trước,

nhưng đừng vội tin tưởng ngay.

8 Vì có kẻ chỉ là bạn nhất thời,

ngày con gặp nạn, nó chẳng còn là bạn nữa.

9 Có người là bạn lại trở nên thù,

và tiết lộ chuyện cãi nhau, khiến con phải xấu hổ.

10 Có người là bạn khi đồng hành với con,

nhưng ngày con gặp nạn, nó chẳng còn là bạn nữa.

11 Khi con gặp may, thì nó chẳng khác nào chính con:

gia nhân con, nó tự do sai bảo.

12 Nhưng lúc con sa cơ, nó liền chống lại và lánh mặt con luôn.

13 Với quân thù, con hãy tránh xa,

còn với bè bạn, con phải coi chừng.

14 Người bạn trung thành là một nơi nương tựa vững chắc,

ai gặp được người bạn như thế, là gặp được kho tàng.

15 Không gì đổi lấy được một người bạn trung thành,

và giá trị của người bạn ấy, không cân nào lường được.

16 Người bạn trung thành là phương thuốc xoa dịu cuộc đời,

những ai kính sợ Đức Chúa sẽ gặp được người như vậy.

17 Người kính sợ Đức Chúa thì điều khiển được tình bạn của mình

vì bản thân mình thế nào, thì cận thân mình cũng thế.

Học tập khôn ngoan

18 Con ơi, từ thiếu thời, hãy hấp thụ giáo huấn,

thì tới khi tóc bạc, con sẽ được khôn ngoan.

19 Như người cày và kẻ gieo, con hãy vun trồng khôn ngoan,

và đợi chờ hoa thơm trái tốt của đức ấy;

vì con phải khó nhọc vun trồng một thời gian thôi,

rồi chẳng bao lâu sẽ được ăn hoa trái.

20 Giáo huấn quả thật là gay go đối với những kẻ vô học,

và kẻ vô tâm vô trí thì không kiên trì trong việc thụ giáo.

21 Giáo huấn, như đá tảng thử sức, đè nặng trên người ấy,

rồi chẳng mấy chốc nó sẽ vứt bỏ đi.

22 Quả thật, khôn ngoan xứng với tên mình:

không phải nhiều người biết rõ đâu!

23 Con ơi, hãy lắng nghe và đón nhận điều ta dạy bảo,

và đừng vứt bỏ ý kiến của ta.

24 Hãy đưa chân cho khôn ngoan xích lại,

và cúi đầu cho khôn ngoan đặt dây cương.

25 Hãy ghé vai mang lấy,

và đừng bất mãn vì bị khôn ngoan ràng buộc.

26 Với tất cả tâm tình, hãy trau dồi khôn ngoan,

và đường lối của khôn ngoan, hãy gắng công tuân giữ.

27 Cứ theo dõi và kiếm tìm,

thì khôn ngoan sẽ tỏ mình ra cho con biết,

và một khi đã nắm được rồi, con chớ buông ra.

28 Vì cuối cùng, khôn ngoan sẽ cho con được nghỉ ngơi yên hàn,

và sẽ trở thành niềm hoan lạc của con.

29 Xiềng xích của khôn ngoan sẽ là nơi nương tựa vững chắc,

và dây cương của khôn ngoan

sẽ như trang phục huy hoàng của con.

30 Ách của khôn ngoan là đồ trang sức bằng vàng,

và dây buộc của khôn ngoan là dải điều quý giá.

31 Con sẽ mặc lấy khôn ngoan như áo choàng rực rỡ,

đội lên đầu như triều thiên biểu lộ niềm vui.

32 Con ơi, nếu muốn, con sẽ là người có học,

nếu để tâm, con sẽ thành người khôn khéo.

33 Nếu thích nghe, con sẽ học được nhiều,

nếu biết lắng tai để ý, con sẽ trở nên khôn.

34 Hãy có mặt khi các bậc lão thành hội họp,

thấy vị nào khôn ngoan, hãy hết lòng gắn bó.

35 Mọi lời lẽ về Thiên Chúa, con hãy thích nghe,

những châm ngôn ý nhị, con đừng bỏ uổng.

36 Thấy người học thức uyên thâm, con hãy năng lui tới,

chân đi mòn ngưỡng cửa nhà họ.

37 Hãy suy gẫm các mệnh lệnh Đức Chúa đã truyền,

các điều răn của Người, hãy luôn luôn để ý.

Chính Người làm cho tâm hồn con kiên vững,

và cho con được khôn ngoan như lòng sở nguyện.

Chương 7

Một số lời khuyên

1 Đừng làm điều xấu, thì cái xấu sẽ không thắng được con.

2 Điều bất công, con hãy xa tránh, thì nó sẽ lánh xa con.

3 Con ơi, đừng gieo trên những luống bất công,

kẻo phải gặt bất công gấp bảy lần.

4 Đừng xin Đức Chúa cho con quyền cao,

cũng đừng xin vua cho con chức trọng.

5 Đừng tưởng mình là công chính trước mặt Đức Chúa,

cũng đừng ra vẻ khôn ngoan bên cạnh đức vua.

6 Đừng tìm cách để được làm thẩm phán,

nếu con không có khả năng nhổ rễ bất công;

kẻo rồi vì nể mặt kẻ quyền thế,

mà con làm tổn thương đức liêm khiết của con.

7 Đừng làm thiệt hại cho dân chúng trong thành,

cũng đừng khúm núm trước đám đông.

8 Đừng để tội nào trói buộc con đến hai lần,

vì một lần thôi cũng đủ để bị phạt.

9 Đừng nói: "Thiên Chúa Tối Cao

sẽ nhìn vào số lượng lớn lễ phẩm tôi dâng,

nên khi tôi mang tới, Người sẽ chấp nhận."

10 Con đừng nhút nhát khi cầu nguyện,

và đừng coi thường việc làm phúc bố thí.

11 Đừng cười nhạo ai đang cay đắng trong lòng,

vì có Đấng vừa hạ xuống vừa cất nhắc lên.

12 Đừng dùng lời gian dối mà hại anh em,

đối với một người bạn cũng không nên làm như thế.

13 Đừng chủ ý bịa đặt điều gian dối nào,

vì cứ như thế sẽ chẳng đưa tới gì tốt đẹp.

14 Giữa đông đảo các bậc lão thành, con chớ ba hoa,

và khi cầu nguyện thì đừng lải nhải.

15 Đừng chán ghét những công việc vất vả nhọc nhằn,

cũng như việc đồng áng Đấng Tối Cao đã định.

16 Đừng nhập bọn với phường tội lỗi,

hãy nhớ rằng cơn thịnh nộ không chậm trễ đâu!

17 Hãy khiêm nhường hạ mình xuống,

vì lửa và giòi bọ là hình phạt dành cho kẻ vô đạo.

18 Đừng đem bạn hữu đổi lấy lợi lộc,

cũng đừng đổi người anh em chân chính lấy vàng Ô-phia.

19 Đừng rời bỏ người vợ khôn ngoan đức hạnh,

vì duyên dáng của nàng quý hơn cả vàng nữa.

20 Đừng ngược đãi người ở biết làm việc hết mình,

cũng như người làm công biết xả thân.

21 Hãy hết lòng yêu thương người ở nào sáng trí,

và đừng từ chối không cho nó tự do.

Con cái

22 Con có súc vật ư? Hãy săn sóc chúng.

Nếu chúng làm lợi cho con, thì giữ chúng lại.

23 Có con cái ư? Hãy giáo dục

và uốn nắn chúng ngay từ thuở còn thơ.

24 Có con gái ư? Hãy lo giữ gìn tấm thân của chúng,

nhưng đừng ra mặt vui vẻ xuề xoà.

25 Gả chồng cho con gái, là con đã làm xong một việc lớn,

nhưng phải gả cho người thông minh.

26 Con có người vợ hợp với con ư? Thì chớ ruồng bỏ,

nhưng đừng tin tưởng người vợ con không thích.

Cha mẹ

27 Cha con, con hãy hết lòng tôn kính,

và đừng quên ơn mẹ đã mang nặng đẻ đau.

28 Hãy luôn nhớ công ơn dưỡng dục sinh thành,

công ơn ấy, con sẽ lấy chi đáp đền cho cân xứng?

Các tư tế

29 Hãy hết lòng kính tôn Đức Chúa

và kính trọng các tư tế của Người.

30 Hãy hết sức yêu mến Đấng tạo thành nên con,

đừng bỏ rơi các thừa tác viên của Người.

31 Hãy kính sợ Đức Chúa và tôn trọng vị tư tế,

hãy trao cho ngài phần thuộc về ngài, như luật truyền cho con:

của đầu mùa, của lễ tạ tội, bả vai phải biếu,

rồi của lễ thánh hoá và phần tinh hoa trích từ của thánh.

Những kẻ nghèo và người đau khổ

32 Hãy rộng tay cứu giúp người nghèo khó,

để con được hưởng trọn vẹn phúc lành.

33 Hãy làm ơn cho mọi người còn sống,

ngay cả với người đã chết, cũng đừng từ chối làm ơn.

34 Đừng ngoảnh mặt không nhìn những ai đang than khóc,

với những người sầu khổ, con hãy biết chia buồn.

35 Đừng ngại thăm nom người đau ốm,

vì nhờ những việc như thế mà con sẽ được mến yêu.

36 Trong mọi lời ăn tiếng nói,

hãy nghĩ đến đời con chung cuộc thế nào,

thì mãi mãi con sẽ không phạm tội.

Chương 8

Thận trọng thì suy đi nghĩ lại

1 Con đừng chống chọi với người quyền thế, kẻo rơi vào tay họ.

2 Đừng tranh chấp với người giàu,

kẻo họ lấy thế mạnh mà chống lại con;

vì vàng bạc làm cho bao người hư hỏng

và lòng dạ vua chúa ngả nghiêng.

3 Đừng chống chọi với kẻ lắm mồm,

cũng đừng chất củi thêm vào lửa.

4 Đừng đùa giỡn với kẻ vô giáo dục,

kẻo tổ tiên con bị khinh chê.

5 Một người đã biết hối lỗi, con đừng la rầy,

hãy nhớ rằng tất cả chúng ta đều đáng phạt.

6 Đừng khinh dể người đã cao niên,

vì đến lượt chúng ta rồi cũng già hết cả.

7 Khi có người nào chết, con chớ vui mừng,

hãy nhớ rằng tất cả chúng ta đều phải chết.

Truyền thống

8 Chớ khinh thường chuyện các bậc khôn ngoan kể lại,

hãy nghiền ngẫm phương ngôn của các ngài;

vì nhờ học với các ngài mà con có được kiến thức,

và biết cách phục vụ các bậc quyền cao.

9 Đừng bỏ qua chuyện các vị cao niên kể lại,

vì chính các ngài đã học hỏi nơi tổ tiên mình;

nhờ học với các ngài mà con có được sự hiểu biết,

và khi cần, con biết đưa ra câu trả lời thích hợp.

Cẩn thận

10 Đừng khơi dậy lửa đam mê của người tội lỗi,

kẻo chính con bị đốt cháy trong ngọn lửa của y.

11 Con chớ đương đầu với kẻ vũ phu,

kẻo nó nên như cái bẫy cho con lỡ lời.

12 Đừng cho kẻ mạnh thế hơn con vay mượn,

cho họ mượn là kể như mất đứt rồi.

13 Đừng đứng ra bảo đảm điều gì vượt quá sức con,

nếu đã bảo đảm, thì lo mà thanh toán.

14 Đừng tranh kiện với quan toà,

toà sẽ vì danh dự của ông mà xử cho ông thắng.

15 Đừng đồng hành với quân bạt mạng, kẻo nó ăn hiếp con;

vì chính nó chỉ làm theo sở thích:

sự điên rồ của nó làm cho cả hai phải tiêu vong.

16 Đừng đánh nhau với kẻ hung dữ,

cũng đừng đi qua nơi vắng vẻ với y;

vì y coi chuyện đổ máu như không vậy,

và y sẽ tấn công con nơi chẳng có ai cứu giúp.

17 Đừng bàn hỏi người ngu, vì nó không giữ kín được.

18 Trước mặt người lạ, chớ làm điều phải giữ kín,

vì con chẳng biết chuyện gì sẽ xảy ra.

19 Đừng tâm sự với bất cứ người nào,

đừng tưởng làm như vậy là người ta thích.

Chương 9

Đàn bà con gái

1 Đừng ghen với người vợ mà con đang ôm ấp,

kẻo con dạy cho nàng nghĩ xấu về con.

2 Đừng phó mặc hồn con cho một người đàn bà,

kẻo bị nó đè đầu đè cổ.

3 Đừng đón đường một gái làng chơi,

kẻo con rơi vào bẫy của nó.

4 Đừng đi lại với một ả đào,

kẻo con mắc phải mưu mô của nó.

5 Đừng chòng chọc nhìn nàng trinh nữ,

kẻo con sa ngã mà bị phạt với nàng.

6 Đừng trao thân cho đĩ điếm,

kẻo con phải khuynh gia bại sản.

7 Ngoài đường phố, mắt đừng láo liên,

trong ngõ hẻm, chớ có la cà.

8 Hãy tránh đừng nhìn người phụ nữ nhan sắc,

cũng đừng ngắm nghía một giai nhân xa lạ.

Vì sắc đẹp đàn bà mà bao kẻ đảo điên,

cũng vì thế mà ái tình bừng lên như lửa.

9 Chớ ngồi bên người phụ nữ có chồng,

đừng uống rượu với nàng trong các bữa tiệc,

kẻo vì nàng mà lòng con nghiêng ngửa,

và tâm thần chao đảo tiêu vong.

Đối xử với người ta

10 Đừng bỏ rơi người bạn cố tri:

người mới đâu có giá bằng người cũ.

Rượu mới thế nào, thì bạn mới cũng vậy;

để lâu rồi uống, mới thấy ngon.

11 Chớ ghen với người tội lỗi được vinh dự,

vì con chẳng biết hậu vận nó thế nào.

12 Đừng vui niềm vui của quân vô đạo;

hãy nhớ rằng: chúng sẽ phải đền tội trước khi xuống âm ty.

13 Hãy đứng xa người nắm quyền sinh sát,

thì con sẽ không còn cảm thấy sợ tử thần.

Nếu đến gần nó, thì đừng bất cẩn,

kẻo nó lại cướp mất mạng con.

Hãy nhớ rằng con đang bước qua giữa bao cạm bẫy,

và đi lại trên tường thành đầy lỗ châu mai.

14 Hãy giao tiếp với người chung quanh khi có thể,

và năng bàn hỏi với người khôn ngoan.

15 Hãy tìm người hiểu biết mà trò chuyện,

và mọi điều con nói phải quy về Luật của Đấng Tối Cao.

16 Đồng bàn với con phải là những người công chính,

và lòng kính sợ Đức Chúa sẽ là niềm hãnh diện của con.

17 Một tác phẩm được ca tụng là nhờ tay nghệ sĩ,

ai lãnh đạo dân thì phải khôn ngoan trong lời ăn tiếng nói.

18 Kẻ lắm mồm lắm miệng, trong thành ai cũng ngán cũng sợ,

người nói năng láu táu, ai cũng ghét cũng chê.

Chương 10

Việc cai trị

1 Thủ lãnh khôn ngoan thì giáo dục dân mình,

và uy thế của người thông minh thật là vững chắc.

2 Thủ lãnh dân thế nào,

các viên chức thừa hành cũng thế,

người đứng đầu một thành làm sao,

toàn thể dân cư cũng vậy.

3 Một ông vua dốt nát làm cho dân nước phải suy vong,

một thành hưng thịnh

là nhờ trí thông minh của các nhà cầm quyền.

4 Quyền bính trên địa cầu nằm trong tay Đức Chúa,

khi đến thời đến buổi, Người sẽ cho xuất hiện kẻ hiền tài.

5 Sự nghiệp của con người nằm trong tay Đức Chúa,

vì chính Người làm cho kẻ sĩ được nở mặt nở mày.

Chống tính kiêu ngạo

6 Khi gặp những chuyện bất công,

con đừng oán hờn người thân cận,

cũng đừng làm bất cứ điều gì trong cơn giận dữ.

7 Đức Chúa và người phàm đều chê ghét tính kiêu căng,

đều coi gian tà là khả ố.

8 Quyền bá chủ chuyển từ dân này sang dân nọ,

do bất công, bạo lực và tiền tài.

9 Làm sao tro bụi lại dám kiêu căng,

vì ngay khi còn sống, nó đã bị xổ ruột?

10 Cơn bệnh kéo dài, giễu cợt cả thầy thuốc,

kẻ nay xưng hùng xưng bá, mai đã theo tử thần.

11 Khi chết, gia tài người ta thừa hưởng

là côn trùng, sâu bọ và rắn rết.

12 Con người bắt đầu kiêu căng khi lìa xa Đức Chúa,

khi lòng nó lìa xa Đấng Tạo Thành.

13 Vì đầu mối của kiêu căng là tội lỗi,

và kẻ quen thói kiêu căng thì rắc gieo ghê tởm;

vì thế Đức Chúa đã gửi đến những gian truân,

và tiêu diệt chúng hoàn toàn.

14 Đức Chúa hạ bệ những ai quyền thế,

và đặt kẻ hiền lành ngồi lên thay.

15 Đức Chúa đã bứng rễ các dân ngoại,

và đem trồng vào đó kẻ khiêm nhường.

16 Lãnh thổ của chư dân, Đức Chúa đã đảo lộn,

và phá huỷ đến tận nền trái đất.

17 Người đã loại chúng ra khỏi cõi đời và huỷ diệt chúng,

đã xoá sạch chúng khỏi ký ức người đời.

18 Con người được dựng nên không phải để kiêu ngạo,

con cái của đàn bà được sinh ra không phải để giận dữ.

Những người đáng trọng

19 Nòi giống nào đáng trọng?

Thưa nòi giống con người.

Nòi giống nào đáng trọng?

Thưa những người kính sợ Đức Chúa.

Nòi giống nào đáng khinh?

Thưa nòi giống con người.

Nòi giống nào đáng khinh?

Thưa những kẻ vi phạm các điều răn.

20 Thủ lãnh thì đáng trọng giữa anh em,

còn những ai kính sợ Đức Chúa

thì đáng trọng trước mặt Người.

22 Kẻ giàu, người sang cũng như kẻ nghèo:

niềm hãnh diện của tất cả là kính sợ Đức Chúa.

23 Khinh dể một người nghèo thông minh là không phải lẽ,

tôn vinh một người tội lỗi là điều chẳng nên.

24 Người làm lớn, nhà lãnh đạo, vị nắm quyền đều được tôn vinh,

nhưng không ai trong các vị đó lớn hơn người kính sợ Đức Chúa.

25 Nô bộc mà khôn ngoan thì được cả người tự do (cũng) phục vụ,

người hiểu biết thì không lẩm bẩm kêu ca.

Đức khiêm nhường và lòng chân thật

26 Đừng khôn xảo, khi làm công việc của con,

cũng đừng sĩ diện, khi con phải nghèo túng.

27 Làm việc và được đầy đủ dư dật,

thì vẫn hơn lang thang khoác lác mà đói ăn.

28 Con ơi, hãy tự hào một cách khiêm tốn,

và tự trọng đúng với giá trị của con.

29 Người phạm tội hại đến bản thân,

ai bảo nó là công chính được?

Nào ai tôn trọng được kẻ khinh chính mình?

30 Kẻ nghèo được tôn trọng là nhờ sự hiểu biết,

người giàu được tôn trọng là vì tài sản của họ.

31 Còn nghèo mà đã được trọng,

thì khi giàu sẽ được trọng biết bao?

Đang giàu mà đã bị khinh,

thì khi nghèo còn bị khinh biết mấy?

Chương 11

Đừng xem mặt bắt hình dong

1 Người hèn mọn mà khôn ngoan vẫn có thể ngẩng đầu,

và được ngồi giữa những người làm lớn.

2 Đừng khen một người đàn ông vì người ấy đẹp,

và đừng gớm ghét ai vì vẻ bên ngoài.

3 Trong các loài có cánh, ong là bé hơn cả,

thế mà nó làm ra chất ngọt hảo hạng.

4 Chớ khoe khoang vì bộ áo bên ngoài,

cũng đừng tự cao trong ngày được vinh dự.

Công trình của Đức Chúa thật lạ lùng,

nhưng vẫn là bí ẩn đối với phàm nhân.

5 Nhiều bậc đế vương phải ngồi xuống đất,

còn kẻ không ai ngờ lại được mang vương miện.

6 Lắm người quyền thế bị nhục nhã ê chề,

và nhiều kẻ cao sang bị nộp vào tay người khác.

Cân nhắc và đắn đo

7 Chưa tra xét thì đừng buộc tội,

suy nghĩ trước rồi hãy trách móc sau.

8 Chớ trả lời khi chưa nghe rõ,

người ta đang nói thì chớ ngắt lời.

9 Về chuyện không can gì tới con, con đừng cãi cọ,

chớ dây mình vào cuộc tranh chấp của quân tội lỗi.

10 Con ơi, chớ lo toan nhiều công việc,

có tăng thêm nhiều vẫn chẳng được yên;

có hối hả mấy cũng chẳng tới đâu,

có chạy đàng nào cũng không thoát nổi.

11 Có người càng vất vả, nhọc nhằn và hấp tấp,

thì lại càng không đạt được gì.

Tin cậy vào một mình Thiên Chúa

12 Có người yếu đuối cần được nâng đỡ,

sức lực thua kém, túng thiếu trăm bề,

mà Đức Chúa lại ghé mắt nhìn xem, để thi ân cho họ,

và cất nhắc họ lên khỏi cảnh khốn cùng.

13 Người làm cho họ ngẩng đầu hiên ngang,

khiến nhiều kẻ phải ngạc nhiên về họ.

14 Lành dữ, sống chết, giàu nghèo, tất cả đều do Đức Chúa.

17 Phúc lộc của Đức Chúa còn mãi cho những người đạo hạnh,

và tình thương của Người hướng dẫn họ đến muôn đời.

18 Có kẻ giàu vì vun quén và keo kiệt,

và đây là phần thưởng của nó:

19 Khi nó nói: "Tôi đã tìm được an nhàn,

của tôi làm ra, bây giờ tôi hưởng",

thì nó đâu biết thời gian mình sống còn bao lâu;

nó sẽ bỏ lại của cải cho người khác và sẽ chết.

20 Hãy cứ bổn phận của con mà làm cho chu đáo,

và chăm lo công việc cho đến già.

21 Đừng phục người tội lỗi vì các công việc của nó,

nhưng hãy tin vào Đức Chúa,

và công việc của con, hãy chịu khó mà làm,

vì làm cho kẻ nghèo bỗng nhiên nên giàu có,

đối với Đức Chúa, là chuyện thật dễ dàng.

22 Phúc lành của Đức Chúa là phần thưởng cho người đạo hạnh,

trong giây lát Người làm cho phúc lành nở rộ như hoa.

23 Con đừng nói: "Tôi cần gì đây?

Rồi ra tôi còn phải có những của nào nữa? "

24 Đừng nói: "Tôi đầy đủ cả rồi,

từ đây tôi còn gặp bất hạnh nào nữa đâu? "

25 Ngày gặp vận may, người ta quên nỗi bất hạnh,

và ngày gặp bất hạnh, người ta chẳng nhớ đến vận may.

26 Trong ngày mệnh chung,

trả cho con người theo lối họ đã sống,

đối với Đức Chúa, là chuyện thật dễ dàng.

27 Khổ cực một giờ làm quên lạc thú,

đến cuối đời, công việc của con người mới lộ ra.

28 Đừng khen ai có phúc trước khi họ lìa đời,

vì nhìn vào con cái, người

ta sẽ biết họ.

Coi chừng người gian ác

29 Đừng bạ ai cũng đưa về nhà,

vì kẻ xảo quyệt có trăm mưu ngàn kế.

30 Chim mồi nhốt trong lồng làm sao,

thì tâm địa kẻ kiêu căng cũng thế;

nó như thám tử rình chờ con ngã quỵ.

31 Nó mưu toan đổi tốt thành xấu,

trong những cái hay nhất, nó cũng thấy tỳ ố đáng chê.

32 Một tia lửa làm cả đống than cháy bừng,

con người tội lỗi mưu toan chuyện đổ máu.

33 Hãy đề phòng kẻ gian ác, vì nó mưu đồ chuyện xấu xa;

đừng để nó làm cho con ô danh đến muôn đời.

34 Đưa người lạ về nhà, nó sẽ làm cho con điên đảo,

khiến con thành xa lạ với thân quyến của con.

Chương 12

Làm ơn làm phúc

1 Nếu con làm việc thiện, thì hãy biết con làm cho ai,

và con ở hiền thì sẽ gặp lành.

2 Hãy làm việc thiện cho người đạo hạnh,

con sẽ được đền đáp,

nếu không do người ấy, thì cũng do Đấng Tối Cao.

3 Sẽ chẳng có chi may lành cho kẻ ngoan cố trong điều ác,

cho kẻ không thích làm việc từ thiện.

4 Hãy cho người đạo hạnh, nhưng đừng giúp kẻ tội lỗi.

5 Hãy xử tốt với người khiêm tốn,

và đừng ủng hộ quân vô đạo,

hãy khước từ, đừng cung cấp bánh ăn cho nó,

kẻo nó được đàng chân lân đàng đầu;

con sẽ gặp hoạn nạn gấp đôi

đối lại tất cả những việc lành con đã làm cho nó.

6 Vì chính Đấng Tối Cao cũng gớm ghét phường tội lỗi,

Người sẽ trừng phạt để trả oán quân vô đạo.

7 Hãy cho người tốt, nhưng đừng giúp kẻ tội lỗi.

Bạn thật bạn giả

8 Lúc gặp may, không nhận ra được ai là bạn,

khi lâm nạn, chẳng giấu nổi ai là thù.

9 Khi con người gặp may thì kẻ thù nó buồn khổ,

lúc nó lâm nạn thì bạn hữu cũng tránh xa.

10 Đừng bao giờ tin vào thù địch;

vì như đồng ten sét thế nào,

thì sự độc ác của nó cũng vậy.

11 Nếu nó tự hạ và đi đứng khúm núm,

thì con phải cảnh giác và coi chừng;

hãy đối xử với nó như người lau gương,

và biết rằng rốt cuộc nó sẽ bị lật tẩy.

12 Đừng để nó đứng cạnh con,

kẻo nó lật nhào con rồi chiếm lấy chỗ;

đừng đặt nó ngồi bên phải con,

kẻo ghế của con, nó sẽ tìm cách chiếm đoạt.

Cuối cùng con sẽ hiểu lời ta,

và sẽ nuối tiếc những điều ta đã nói.

13 Ai nào thương kẻ dụ rắn mà bị rắn cắn,

ai nào xót mọi kẻ đến gần thú dữ đâu?

14 Kẻ đồng hành với người tội lỗi,

và tham gia vào các tội của nó cũng vậy.

15 Nó ở với con một giờ,

nhưng khi con chao đảo, nó sẽ không nán lại với con.

16 Kẻ thù, ngoài miệng thì ngọt xớt,

nhưng trong lòng lại tính xô con xuống vực sâu.

Mắt kẻ thù cũng rưng rưng đẫm lệ,

nhưng nếu gặp cơ hội, nó không thôi khát máu.

17 Lúc lâm nạn, con sẽ thấy nó ở sẵn đó trước con rồi,

làm như giúp đỡ, nhưng kỳ thực lại hất cẳng con.

18 Nó sẽ lắc đầu vỗ tay,

nói về con đủ điều mà để lộ chân tướng nó.

Chương 13

Với đồng trang đồng lứa

1 Đụng vào nhựa thì sẽ dính,

chơi với người kiêu ngạo thì sẽ giống như y.

2 Gánh nặng quá sức con, con đừng mang lấy,

đừng đi lại với kẻ quyền thế và giàu có hơn con.

Lọ sành để chung với bình đồng sao được?

Chạm nhau là lọ sành tan vỡ.

3 Người giàu vừa ăn cướp vừa la làng,

còn người nghèo bị thiệt thì lại phải năn nỉ.

4 Nếu con có ích cho nó, nó sẽ dùng con,

nhưng sẽ bỏ rơi con, nếu con sa cơ thất thế.

5 Con có của, nó sẽ sống với con,

và bóc lột con không chút quản ngại.

6 Khi cần, nó sẽ dỗ ngọt con,

nó tươi cười với con để làm con hy vọng,

nó nói ngon nói ngọt và bảo: "Anh cần gì không? "

7 Nó bày tiệc làm con xấu hổ để bóc lột con đến cùng kiệt,

rốt cuộc nó sẽ chế nhạo con;

rồi sau đó, hễ thấy con là nó làm ngơ, và lắc đầu khinh dể.

8 Coi chừng chớ để người ta dụ dỗ con,

kẻo vì dại khờ mà con bị nhục.

9 Khi người quyền thế mời gọi con, con hãy lẩn đi,

như thế, người ta càng mời mọc con hơn nữa.

10 Đừng vồ vập, kẻo bị tống cổ ra,

cũng đừng đứng xa, kẻo bị quên mất.

11 Đừng hòng ăn nói với họ như kẻ ngang hàng,

cũng đừng tin những lời lẽ ba hoa của họ;

vì họ nói nhiều là có ý thử con,

và giả bộ tươi cười với con là để dò xét.

12 Ai không giữ kín lời tâm sự của người khác, đó là kẻ tàn nhẫn,

có ai bị hành hạ hay xiềng xích, nó cũng chẳng quan tâm.

13 Hãy cẩn thận, hãy hết sức coi chừng,

vì con đang đồng hành với sự suy vong rồi đó.

15 Sinh vật nào cũng ưa thích đồng loại của mình,

và người nào cũng ưa thích người thân cận.

16 Xác thịt nào thì kết hợp theo giống đó,

và con người thì gắn bó với đồng loại của mình.

17 Sói sống chung với chiên sao được?

Kẻ tội lỗi với người đạo hạnh cũng thế.

18 Hoà bình sao được giữa chó rừng và chó nhà?

Và hoà bình sao được giữa kẻ giàu sang với người lam lũ?

19 Lừa hoang trong sa mạc là mồi cho sư tử,

cũng vậy, kẻ nghèo túng là mồi cho bọn giàu sang.

20 Đối với kẻ kiêu ngạo thì thấp hèn là điều ghê tởm,

cũng vậy, đối với người giàu có thì kẻ nghèo là đồ gớm ghê.

21 Người giàu trượt chân thì được bạn bè nâng đỡ,

còn kẻ nghèo mà ngã thì bị bạn hữu bỏ rơi.

22 Người giàu mà có lỡ, thì nhiều người cứu gỡ cho,

có nói bậy, người ta cũng cho là phải.

Kẻ nghèo có lỡ, thì người ta chê trách,

có nói hay, thiên hạ cũng chẳng kể vào đâu.

23 Người giàu lên tiếng thì mọi người im lặng,

người ta đưa lời của nó lên tận chín tầng mây;

khi kẻ nghèo lên tiếng thì họ bảo: "Ai vậy? "

Nếu nó vấp, họ sẽ xô cho té nhào.

24 Giàu là tốt nếu không mắc tội,

nhưng theo lời kẻ vô đạo thì nghèo là xấu.

25 Lòng người làm thay đổi nét mặt,

để lộ ra cái tốt hay cái xấu.

26 Nét mặt vui tươi là dấu chỉ một tâm hồn hạnh phúc.

Phải lao tâm khổ tứ lắm mới làm được các dụ ngôn.

Chương 14

Hạnh phúc thật

1 Phúc thay kẻ không ăn nói lỡ lầm,

và không phải khổ vì hối hận.

2 Phúc thay ai không bị lương tâm cắn rứt,

và kẻ không rơi vào thất vọng.

Đố kỵ và hà tiện

3 Của cải không lợi gì cho kẻ tiểu nhân,

đối với con người đố kỵ, thì tài sản để làm gì?

4 Tích luỹ mà vong thân là tích luỹ cho kẻ khác,

người khác sẽ hưởng dùng của cải nó thu gom.

5 Xấu với bản thân thì tốt với ai được?

Ngay cả với tài sản của mình, nó cũng không được hưởng.

6 Không ai tệ hơn kẻ làm hại chính mình,

và đó là công trả cho sự gian ác của nó.

7 Nó có làm điều tốt, thì chẳng qua vì vô tình,

cuối cùng nó cũng để lộ ra sự gian ác của nó.

8 Ai nhìn với con mắt đố kỵ là người xấu,

nó ngoảnh mặt đi và khinh dể thiên hạ.

9 Kẻ có mắt tham lam thì không bằng lòng với phận mình,

và keo kiệt làm cho tâm hồn ra cằn cỗi.

10 Kẻ có mắt xấu xa thì keo kiệt về miếng ăn,

và trên bàn ăn, trông thật sơ sài.

11 Con ơi, nếu có của, hãy làm cho đời con được tốt đẹp,

và tiến dâng lễ vật lên Đức Chúa sao cho xứng.

12 Hãy nhớ rằng cái chết không trì hoãn đâu,

và ngày hẹn của âm phủ, con nào có biết!

13 Trước khi chết, hãy làm ơn cho thân hữu,

và rộng rãi với họ theo khả năng của con.

14 Đừng từ chối không hưởng một ngày vui,

hoài bão của con, đừng để cho phần nào trôi đi mất.

15 Nào con không để lại công khó của con cho người khác,

và mồ hôi nước mắt của con

cho người ta bắt thăm chia chác đó sao?

16 Hãy cho và nhận, hãy làm cho tâm hồn mình khuây khoả,

vì trong âm phủ, còn tìm đâu ra khoái lạc!

17 Mọi xác phàm như chiếc áo, thảy đều mòn hao,

vì quy luật muôn đời là: chắc chắn con sẽ phải chết.

18 Như cành lá trên cây rậm rạp:

lá rụng xuống, lá lại mọc ra,

thì các thế hệ người phàm cũng vậy:

lớp kết thúc, lớp lại sinh ra.

19 Mọi công trình phải hư nát đều tiêu tan hết thảy,

và tác giả của chúng cũng theo chúng ra đi.

Hạnh phúc của người khôn ngoan

20 Phúc thay kẻ nghiền ngẫm khôn ngoan,

và biết dùng trí khôn mà suy luận.

21 Phúc thay kẻ để tâm suy nghĩ về đường lối của khôn ngoan,

và hiểu được các bí nhiệm của đức ấy.

22 Như một thợ săn, người ấy theo vết của khôn ngoan,

và trên đường của khôn ngoan, nó rình chờ.

23 Nó nhìn vào cửa sổ của khôn ngoan,

và lắng nghe bên cửa ra vào.

24 Nó ở sát nhà của khôn ngoan,

và đóng đinh vào tường.

25 Nó dựng lều dưới cánh tay của khôn ngoan,

và sẽ được ở nơi hạnh phúc.

26 Nó sẽ đặt con cái dưới sự che chở của khôn ngoan,

và dưới tán lá của khôn ngoan, nó sẽ trú ẩn.

27 Dưới bóng của khôn ngoan, nó không bị nóng bức,

và trong vinh quang của khôn ngoan, nó sẽ cư ngụ.

Chương 15

1 Điều đó, kẻ kính sợ Đức Chúa sẽ thi hành,

và người tuân giữ Lề Luật sẽ đạt được khôn ngoan.

2 Như mẹ hiền, khôn ngoan sẽ ra gặp người ấy,

và như tân nương trinh khiết, khôn ngoan sẽ đón chào,

3 sẽ lấy hiểu biết làm bánh cho người ấy ăn,

lấy khôn ngoan làm nước cho người ấy uống.

4 Người ấy sẽ dựa vào khôn ngoan và không chao đảo,

sẽ gắn bó với khôn ngoan và không thẹn thùng.

5 Khôn ngoan sẽ làm cho người ấy

trổi vượt trên các đồng liêu,

và ở nơi đại hội, sẽ giúp người ấy lên tiếng.

6 Người ấy sẽ được sung sướng,

được vui mừng như đội triều thiên,

và thừa hưởng danh thơm đến muôn đời.

7 Những kẻ ngu đốt sẽ không chiếm được khôn ngoan,

và những người tội lỗi sẽ chẳng được thấy bao giờ.

8 Khôn ngoan xa cách kiêu ngạo,

và vắng bóng trong tâm tưởng những người gian dối.

9 Lời ca tụng trên môi miệng tội lỗi là vô nghĩa,

vì không phải từ Đức Chúa mà đến.

10 Vì lời ca tụng phải được nói ra trong khôn ngoan,

và phải được Đức Chúa hướng dẫn.

Tự do của con người

11 Con đừng nói: "Tại Đức Chúa mà tôi phạm tội",

vì điều Người gớm ghét, thì Người không làm.

12 Đừng nói: "Chính Người làm tôi lầm đường lạc lối",

vì Người không cần kẻ tội lỗi.

13 Mọi điều kinh tởm, Đức Chúa đều gớm ghê,

và những kẻ kính sợ Người cũng không ưa chuộng.

14 Từ nguyên thuỷ, chính Chúa đã làm nên con người,

và để nó tự quyết định lấy.

15 Nếu con muốn thì hãy giữ các điều răn

mà trung tín làm điều đẹp ý Người.

16 Trước mặt con, Người đã đặt lửa và nước,

con muốn gì, hãy đưa tay ra mà lấy.

17 Trước mặt con người là cửa sinh cửa tử,

ai thích gì, sẽ được cái đó.

18 Vì trí khôn ngoan của Đức Chúa thật lớn lao,

Người mạnh mẽ uy quyền và trông thấy tất cả.

19 Người để mắt nhìn xem những ai kính sợ Người,

và biết rõ tất cả những gì người ta thực hiện.

20 Người không truyền cho ai ăn ở thất đức, cũng không cho phép ai phạm tội.

Chương 16

Kẻ gian ác bị nguyền rủa

1 Con đàn cháu đống mà vô dụng, con đừng ham,

cũng đừng vui vì lũ con bất nhân bất nghĩa.

2 Chúng có đông đảo mấy, con cũng đừng vui,

nếu chúng không có lòng kính sợ Đức Chúa.

3 Chúng có làm nên sự nghiệp ở đời, con đừng tin tưởng,

có đông con nhiều cháu, con cũng chớ trông nhờ;

vì cả ngàn cũng không bằng một

và chết mà không con còn hơn có những người con bất nghĩa.

4 Nhờ một người thông minh sáng suốt

mà một thành đông đúc dân cư,

còn giống nòi chẳng kể chi luân thường đạo lý sẽ bị tuyệt diệt.

5 Mắt tôi đã thấy nhiều điều như thế,

và tai tôi còn nghe những điều dữ dội hơn.

6 Lửa bừng cháy thiêu đốt đám hội quân tội lỗi,

cơn Thịnh Nộ bốc lên trừng phạt nòi bất tuân;

7 vì Người đã không tha cho bọn khổng lồ thuở trước,

những kẻ cậy sức mình mà phản loạn.

8 Người đã chẳng buông tha những kẻ cho ông Lót ở nhờ,

những kẻ Người gớm ghét vì chúng kiêu ngạo.

9 Người không xót thương giống nòi mang án diệt vong,

những kẻ bị loại trừ vì tội lỗi của chúng,

10 cũng như sáu trăm ngàn bộ binh,

những kẻ cứng lòng cùng nhau cấu kết.

11 Dầu chỉ có một người cứng cổ không bị phạt,

thì đó cũng là điều lạ lùng;

vì Người thương xót, Người cũng nổi cơn thịnh nộ,

rộng lòng tha thứ, nhưng cũng trút cơn lôi đình.

12 Người thương xót bao nhiêu, thì cũng hạch tội bấy nhiêu:

Người xét xử ai nấy tuỳ theo việc họ làm.

13 Kẻ tội lỗi không thoát nổi với của gian đã cướp,

và người đạo hạnh kiên nhẫn đợi chờ sẽ chẳng luống công.

14 Việc bố thí nào cũng được Chúa ân thưởng,

và mỗi người cứ theo việc mình làm mà lãnh nhận.

Chắc chắn có thưởng phạt

17 Đừng nói: "Tôi sẽ núp ẩn không cho Đức Chúa thấy!

Từ chốn cao xanh, ai nào nhớ đến tôi?

Giữa đám đông dân chúng, chẳng ai nhận ra tôi,

vì tôi là gì giữa cõi tạo thành bao la bát ngát? "

18 Kìa, trời cao thẳm trùng trùng điệp điệp,

vực sâu và trái đất rung chuyển khi Người đến viếng thăm;

19 đồng thời khi Người nhìn núi non và nền trái đất,

chúng đều run rẩy kinh hoàng.

20 Vậy mà người ta chẳng để tâm nghĩ tới những điều ấy,

ai nào suy tưởng về đường lối của Người?

21 Bão táp, con người không nhìn thấy,

đa số các việc Người làm đều bí ẩn.

Chương 17

1 Đức Chúa lấy đất mà tạo ra con người,

rồi lại đưa con người trở về đất.

2 Người đã ban cho nó một số ngày và một khoảng thời gian,

cho nó quyền thống trị vạn vật trên mặt đất.

3 Người mặc cho nó sức mạnh tương xứng với mình,

và theo hình ảnh mình mà làm ra nó.

4 Người phú bẩm cho mọi xác phàm lòng kính sợ Người,

để chúng thống trị muông chim cầm thú.

6 Người ban cho chúng trí khôn, lưỡi, mắt, tai,

và trái tim để chúng suy nghĩ.

7 Người làm cho chúng được đầy kiến thức thông minh,

tỏ cho chúng biết điều tốt điều xấu.

8 Người đặt con mắt mình vào tâm hồn chúng,

để chúng nhận ra các công trình vĩ đại của Người.

10 Danh thánh Người, chúng sẽ ca ngợi,

những công trình vĩ đại của Người, chúng sẽ kể ra.

11 Người còn ban kiến thức cho chúng,

và cho thừa hưởng luật đem lại sự sống.

12 Người đã lập với chúng một giao ước muôn đời,

và tỏ cho thấy những điều Người phán quyết.

13 Mắt chúng đã nhìn thấy vinh quang rực rỡ của Người,

tai chúng đã nghe tiếng uy hùng Người phán.

14 Người phán bảo: "Các ngươi hãy tránh xa mọi điều bất chính."

Bổn phận đối với tha nhân,

Người truyền cho ai nấy phải thi hành.

Thiên Chúa là thẩm phán

15 Đường lối của chúng luôn luôn ở trước mặt Người,

và không bao giờ giấu mắt Người được.

17 Người đặt cho mỗi dân một thủ lãnh,

còn phần riêng của Đức Chúa là Ít-ra-en.

19 Trước mặt Người, mọi công việc của chúng đều rõ như ban ngày,

và mọi nẻo đường của chúng,

mắt Người chăm chú dõi theo.

20 Những điều bất chính chúng làm không giấu Người được,

mọi tội lỗi chúng phạm đều lộ ra trước mặt Đức Chúa.

22 Việc từ thiện ai làm thì tựa như dấu ấn đối với Người,

ân đức của người ta, Người giữ mãi như con ngươi trong mắt.

23 Cuối cùng, Người sẽ đứng lên và ban thưởng,

và phần thưởng ấy, Người sẽ đặt trên đầu chúng.

24 Có điều là ai sám hối thì Người ban cho ơn trở về,

và những kẻ sờn lòng nản chí, Người cũng sẽ ủi an.

Kêu gọi sám hối

25 Hãy trở về với Đức Chúa và từ bỏ tội lỗi,

hãy cầu khẩn trước nhan Người và giảm bớt dịp tội.

26 Hãy đoạn tuyệt với gian ác, trở về cùng Đấng Tối Cao,

và cực lực gớm ghét mọi điều ghê tởm.

27 Trong âm phủ, ai nào ca ngợi Đấng Tối Cao,

nếu những kẻ đang sống không dâng lời cảm tạ?

28 Người đã chết thì hết xưng tụng, vì nó không còn nữa;

chỉ người đang sống và khoẻ mạnh mới ca ngợi Đức Chúa.

29 Lòng lân tuất của Đức Chúa cao cả dường bao,

ơn tha thứ dành cho kẻ trở lại với Người lớn lao biết mấy!

30 Vì người ta không nắm được tất cả mọi sự,

và con người đâu phải là bất tử!

31 Có chi chói lọi hơn mặt trời? Thế mà nó cũng phải lặn đi.

Huống chi nòi huyết nhục chỉ nghĩ những điều xấu.

32 Chính Người mới giám sát sức mạnh trời cao thẳm,

còn nhân loại hết thảy chỉ là đất là tro.

Chương 18

Thiên Chúa cao cả

1 Đấng hằng hữu muôn đời đã tạo thành vạn vật hết thảy.

2 Chỉ mình Đức Chúa được tuyên xưng là công chính.

4 Không ai được quyền loan báo các công trình của Người.

Ai sẽ khám phá những việc lớn lao Người thực hiện?

5 Ai đo lường được Người mạnh mẽ quyền năng đến đâu?

Ai dám kể ra lòng thương xót của Người?

6 Chẳng thêm chẳng bớt, cũng không khám phá nổi

những sự lạ lùng của Đức Chúa.

7 Làm xong mới chỉ là bắt đầu,

ngưng lại mà vẫn còn bỡ ngỡ.

Con người chẳng là gì

8 Con người là chi? Nó có ích lợi gì? Đâu là cái hay cái dở của nó?

9 Số ngày đời của con người nhiều lắm là một trăm năm.

10 Một giọt nước biển, một hạt cát:

đó là số năm ngắn ngủi của nó sánh với cái đời đời.

11 Bởi thế Đức Chúa kiên nhẫn với chúng,

và đổ tràn xuống trên chúng lòng thương xót của Người.

12 Người nhìn thấy và biết rằng

vận cùng của chúng thật là khốn khổ,

bởi thế Người gia tăng ơn tha thứ của Người.

13 Con người thì thương xót cận thân,

còn Đức Chúa xót thương mọi xác phàm.

Người trách cứ, sửa sai, dạy dỗ,

và dẫn đưa, như mục tử dẫn đàn chiên.

14 Người xót thương những ai đón nhận lời giáo huấn

và ân cần tìm phán quyết của Người.

Cách thức trao tặng

15 Con ơi, khi làm ơn, còn đừng trách móc;

khi tặng quà, chớ kèm theo những lời rầu rĩ.

16 Hạt sương lại không giảm bớt cái nóng sao?

Cũng vậy, lời nói còn quý hơn quà tặng.

17 Này, lời nói lại không hơn món quà quý sao?

Người giàu ân đức thì tặng cả hai.

18 Kẻ ngu đần chửi thẳng vào mặt;

quà tặng của con người tham lam làm rơi nước mắt.

Suy nghĩ và tiên liệu

19 Học trước đã rồi hãy nói sau;

để ngừa bệnh, con hãy uống thuốc.

20 Trước khi xét đoán, hãy tự kiểm điểm,

thì trong giờ Chúa đến viếng thăm, con sẽ được khoan hồng.

21 Để khỏi mang bệnh, con hãy hạ mình xuống,

trong lúc ốm đau vì tội lỗi, con hãy tỏ lòng ăn năn.

22 Hãy giữ lời khấn hứa đúng thời, đừng chậm trễ,

chớ đợi đến giờ lâm chung mới ăn ở liêm chính.

23 Trước khi khấn hứa, con hãy lo dọn mình;

đừng làm như người thử thách Đức Chúa.

24 Hãy nhớ đến cơn thịnh nộ trong những ngày cuối cùng,

đến giờ báo oán, khi Người ngoảnh mặt đi.

25 Hãy nhớ đến thời đói kém, khi con dư dật;

khi giàu có, hãy nhớ đến cơn nghèo khổ và nỗi khốn cùng.

26 Từ sáng sớm tới chiều tà, thời gian thay đổi;

trước mặt Đức Chúa, tất cả đều mau qua.

27 Người khôn ngoan thì thận trọng trong mọi sự,

và giữ mình khỏi lầm lỡ trong ngày tội lỗi hoành hành.

28 Ai thông minh thì biết khôn ngoan,

và ca tụng kẻ tìm được khôn ngoan.

29 Những người thạo ăn nói, chính họ cũng trau dồi khôn ngoan,

và nhả ngọc phun châu thành những câu ngạn ngữ tuyệt vời.

Tự chủ

30 Con đừng buông theo các tham vọng của con,

nhưng hãy kiềm chế các dục vọng.

31 Nếu con thoả mãn các tham vọng của mình,

thì con làm cho kẻ thù con thích thú.

32 Đừng tìm vui trong khoái lạc xa hoa,

đừng cấu kết với bọn nào như thế.

33 Đừng vay mượn để tiệc tùng mà hoá ra nghèo,

và không còn đồng xu dính túi.

Chương 19

1 Một người thợ say sưa sẽ không giàu có được,

kẻ coi thường lợi nhỏ sẽ rơi vào nghèo túng.

2 Rượu và đàn bà làm hư hỏng những kẻ thông minh;

ai mê gái điếm sẽ thành vô liêm sỉ,

3 Con người ấy sẽ thành cơ nghiệp cho giòi bọ,

và cuối cùng, con người vô liêm sỉ sẽ bị diệt vong.

Chống thói ba hoa

4 Kẻ dễ tin là người nhẹ dạ.

Ai phạm tội thì gây hại cho chính mình.

5 Kẻ lấy sự dữ làm vui sẽ bị lên án.

6 Người ghét thói ba hoa sẽ tránh được sự dữ.

7 Quân tử thì phải nhất ngôn,

như thế, con sẽ không bị hại.

8 Đừng nói về bạn cũng như về thù,

đừng tiết lộ gì cả, trừ phi không nói là con có lỗi;

9 vì người nghe con nói sẽ dè chừng,

và tới lúc nào đó, sẽ ghét con.

10 Con nghe được chuyện gì ư? Hãy chôn nó trong lòng.

Can đảm lên! Điều đó sẽ không làm con nổ tung đâu.

11 Vừa nghe một lời là kẻ ngu đần quằn quại,

như người phụ nữ lúc lâm bồn.

12 Như mũi tên cắm vào đùi người ta thế nào,

thì trong bụng kẻ ngu đần, chuyện đã nghe cũng thế.

Kiểm chứng điều nghe nói

13 Hãy điều tra người bạn, có khi nó đã chẳng làm gì;

mà nếu có làm, thì nó sẽ không làm lại nữa.

14 Hãy điều tra người bên cạnh, có khi nó đã không nói gì,

mà nếu có nói, thì nó sẽ không nói lại nữa.

15 Hãy điều tra người bạn, vì thường hay có chuyện vu khống;

nhưng đừng tin mọi lời của người ta.

16 Có kẻ ngã mà đâu cố ý,

và ai lại không lầm lỗi trong lời nói của mình?

17 Hãy điều tra người bên cạnh con trước khi hăm doạ nó,

và dành chỗ cho Luật của Đấng Tối Cao.

Khôn ngoan thật, khôn ngoan giả

20 Khôn ngoan nào cũng là kính sợ Đức Chúa,

trong mọi khôn ngoan đều có việc thi hành Lề Luật.

22 Nhưng biết điều dữ đâu phải khôn ngoan,

và mưu toan của quân tội lỗi đâu phải là lanh trí.

23 Có cái khôn khéo đáng ghê tởm,

người thiếu khôn ngoan là kẻ ngu đần.

24 Thà trí hiểu kém mà biết kính sợ,

còn hơn khôn khéo mà vi phạm Lề Luật.

25 Có cái khôn khéo tinh vi mà lại bất công,

có kẻ tráo trở nhân nghĩa để đem lẽ phải về mình.

26 Có kẻ xấu, (bên ngoài) thì lom khom, rầu rĩ,

mà (trong) lòng lại đầy xảo trá mưu mô.

27 Nó giấu mặt và giả điếc,

khi không bị nhận diện thì nó lấn át con.

28 Nếu vì yếu sức mà không phạm tội được,

thì khi gặp dịp, nó sẽ làm điều xấu.

29 Xem mặt, bắt hình dong,

giáp mặt, mới nhận ra ai là người có suy nghĩ.

30 Áo của một người, nụ cười nhe răng,

và dáng đi bộc lộ con người ấy.

Chương 20

Nên nói hay làm thinh

1 Có lời trách mắng không đúng lúc,

có kẻ thinh lặng mà lại biết điều.

2 Thà trách mắng còn hơn giận dữ.

3 Người thú tội thì tránh được bao hệ luỵ.

4 Kẻ dùng bạo lực mà thi hành lẽ phải,

chẳng khác nào hoạn quan muốn hại đời con gái.

5 Có kẻ thinh lặng mà được kể là khôn ngoan,

còn kẻ ba hoa thì đáng ghét.

6 Có kẻ thinh lặng vì chẳng biết nói chi,

có kẻ thinh lặng để chờ thời.

7 Người khôn ngoan biết thinh lặng chờ dịp tốt,

còn kẻ bép xép, dại khờ lại bỏ lỡ cơ may.

8 Kẻ nhiều lời sẽ bị chán ghét,

người hiếu thắng thì bị khinh chê.

Những điều nghịch lý

9 Có khi lâm nạn lại thành công,

gặp may mà hoá thiệt thòi.

10 Có lúc cho đi mà con không được lợi,

có lúc cho đi lại được trả gấp đôi.

11 Đôi khi vinh quang đem lại nhục nhã,

kẻ thấp hèn lại được ngẩng đầu hiên ngang.

12 Có kẻ sắm nhiều mà tốn ít,

nhưng thực ra phải trả gấp bảy lần.

13 Người khôn ngoan nói ít cũng

gây được thiện cảm,

lời hoa mỹ của kẻ ngu đần chỉ là thứ đổ đi.

14 Ích gì cho con quà biếu của đứa khờ dại:

nó biếu một mà trông được mười.

15 Nó cho thì ít, trách mắng thì nhiều,

miệng oang oang như thằng mõ,

hôm nay cho mượn, ngày mai đã đòi.

Người như vậy thật đáng ghét

16 Kẻ ngu đần nói: "Chẳng có ai thân thiết với tôi,

việc nghĩa tôi làm, chẳng ai biết đến! "

17 Chịu ơn nó toàn những quân mạt hạng,

biết bao lần chúng cười nhạo nó!

Tránh ăn nói vụng về

18 Sẩy chân còn hơn lỡ miệng,

những kẻ gian ác cũng sụp đổ nhanh như thế.

19 Người thô lỗ thì giống như câu chuyện không hợp thời,

kẻ dốt nát cứ kể đi kể lại.

20 Kẻ ngu đần không nói được dụ ngôn,

vì lúc phải nói, nó lại chẳng nói.

21 Do túng thiếu, có kẻ tránh được tội,

và không bị ray rứt lúc nghỉ ngơi.

22 Có người tiêu vong vì xấu hổ,

nó tiêu vong vì nể mặt đứa khờ.

23 Có kẻ vì xấu hổ mà hứa hẹn với bạn hữu,

bỗng dưng biến người ấy thành kẻ thù.

Gian dối

24 Nơi con người, nói dối là điều đê tiện xấu xa,

kẻ dốt nát cứ luôn mồm nói dối.

25 Trộm cắp còn đỡ hơn nói dối,

nhưng cả hai đều chuốc lấy hư vong.

26 Kẻ quen nói dối là kẻ vô liêm sỉ,

nỗi nhục không bao giờ rời xa nó.

Về sự khôn ngoan

27 Kẻ ăn nói khôn ngoan được người khác kính nể,

người cư xử chín chắn được bậc quyền cao trọng dụng.

28 Người làm ruộng thu lúa đầy bồ,

kẻ đẹp lòng các bậc quyền cao, dù có lỗi lầm, cũng được tha thứ.

29 Bổng lộc và quà cáp làm mờ mắt bậc khôn ngoan,

khiến miệng họ mắc quai, không còn dám khiển trách.

30 Khôn ngoan bị che giấu, kho tàng bị chôn vùi:

cả hai nào có ích chi?

31 Người che giấu sự đần độn

vẫn hơn kẻ che giấu sự khôn ngoan.

Chương 21

Các thứ tội

1 Con ơi, đã trót phạm tội thì đừng phạm nữa!

Hãy xin ơn tha thứ những tội con đã phạm.

2 Con hãy tránh tội như tránh rắn,vì nếu con tới gần, nó sẽ cắn con.

Răng nó khác nào răng sư tử

cướp mạng sống con người.

3 Vi phạm Lề Luật bao giờ cũng là gươm hai lưỡi,

gây ra vết thương không tài nào chữa trị.

4 Kinh hoàng và bạo lực làm tài sản tiêu tan,

nhà cửa đứa kiêu căng cũng bị tiêu tan như thế.

5 Kẻ nghèo vừa mở miệng cầu khẩn là Chúa lắng tai nghe:

Người xét xử ngay, không trì hoãn.

6 Ai ghét bỏ lời khiển trách là bước theo đường quân tội lỗi,

ai kính sợ Đức Chúa thì thật lòng trở lại.

7 Người khéo ăn khéo nói thì nổi tiếng khắp nơi,

nhưng ai tinh ý sẽ biết ngay hắn sơ hở chỗ nào.

8 Kẻ lấy tiền người khác xây nhà mình ở,

cũng giống như người chất đá làm mộ chôn mình.

9 Đám hội lũ phi pháp tựa như đống sợi vụn,

rốt cuộc chỉ làm mồi cho lửa mà thôi.

10 Đường nẻo quân tội lỗi thì phẳng phiu, không sỏi đá,

nhưng cuối đường là hố sâu âm phủ.

Người khôn kẻ dại

11 Ai tuân giữ Lề Luật sẽ điều khiển được tâm tư,

khôn ngoan là hết lòng kính sợ Đức Chúa.

12 Người không lanh lợi chẳng học hành gì được,

nhưng có thứ lanh lợi gây nhiều đắng cay.

13 Kiến thức của bậc khôn ngoan tràn trề như nước lũ

và lời khuyên của họ như nguồn suối tuôn trào.

14 Lòng dạ kẻ ngu đần như chiếc bình rạn nứt

chẳng giữ được một kiến thức nào.

15 Nghe một lời lẽ khôn ngoan,

người am hiểu tán thưởng và góp thêm ý kiến,

còn kẻ sa đoạ thì bực mình và bỏ lại sau lưng.

16 Lời lẽ kẻ ngu tựa hành lý nặng nề, còn miệng người thông minh nói ra lời duyên dáng.

17 Trong đại hội, người sáng suốt được yêu cầu phát biểu,

lời họ nói được người ta để tâm suy nghĩ.

18 Khôn ngoan đối với đứa ngu tựa ngôi nhà đổ nát,

kiến thức của kẻ dốt là một mớ ý tưởng lộn xộn.

19 Với người ngốc, giáo dục ví như xiềng cùm chân,

như còng khoá tay phải.

20 Người ngu cười hô hố,

còn người sáng trí hoạ mới mỉm cười.

21 Với người khôn, giáo dục ví như vàng trang sức,

như xuyến trên tay phải.

22 Tới nhà ai, kẻ ngu xồng xộc bước vào,

còn người từng trải thì ngập ngừng e ngại.

23 Kẻ khờ đứng nhìn qua cửa,

còn người có giáo dục đứng lại bên ngoài.

24 Đứng nghe ngoài cửa là kẻ thiếu giáo dục,

còn người khôn coi đó là điều nhục nhã ê chề.

25 Đứa bẻm mép nói năng bừa bãi,

còn người khôn ăn nói chừng mực.

26 Kẻ ngu đần nói trước nghĩ sau,

người khôn ngoan nghĩ rồi mới nói.

27 Kẻ vô đạo nguyền rủa Xa-tan,

thực ra là nguyền rủa chính mình.

28 Đứa hay mách lẻo bôi nhọ chính bản thân,

và bị hàng xóm láng giềng ghét bỏ.

Chương 22

Kẻ lười biếng

1 Kẻ lười biếng giống như hòn đá dính phân,

ai ai cũng chê cười khinh bỉ.

2 Kẻ lười biếng ví tựa đống phân,

ai đụng vào là phủi tay lập tức.

Những đứa con hư

3 Nhục nhã thay người cha sinh phải đứa con trai mất dạy,

nhưng quả là thiệt thòi nếu sinh ra con gái.

4 Gái khôn sẽ được chồng làm gia nghiệp,

gái trơ trẽn là nỗi buồn cho người sinh ra nó.

5 Gái táo tợn làm xấu hổ cả cha lẫn chồng,

nó sẽ bị cả hai khinh miệt.

6 Bảo ban không đúng lúc tựa như hoà nhạc giữa đám tang,

nhưng roi vọt và lời răn đe là khôn ngoan mọi lúc.

Khôn ngoan và ngu dại

9 Dạy đứa ngu ví như gắn lại những mảnh sành,

như đánh thức kẻ đang ngủ mê mệt.

10 Nói chuyện với đứa ngu ví như nói chuyện với đứa đang ngủ gật,

mình vừa nói xong, nó đã hỏi: "Cái gì thế? "

11 Hãy khóc thương kẻ ly trần, vì nó đã mất ánh sáng;

hãy khóc thương đứa ngu đần, vì nó đã mất trí khôn.

Khóc người chết thì khóc ít thôi, vì nó đã được yên nghỉ;

còn đứa ngu đần, tuy sống mà tệ hơn là chết.

12 Khóc than người chết chỉ có bảy ngày,

còn đứa ngu đần và đứa vô đạo,

thì phải khóc than chúng bao lâu chúng còn sống.

13 Đừng nói nhiều với người khờ dại,

chớ đồng hành với đứa ngu si.

Hãy đề phòng nó để con khỏi buồn phiền,

và khỏi ra ô uế vì đụng chạm đến nó.

Hãy tránh xa nó, con sẽ được yên ổn,

và khỏi chán nản vì sự ngu đần của nó.

14 Có chi mà nặng hơn chì, tên nó là gì nếu chẳng là "ngu"?

15 Vác cát, muối hay khối sắt, còn dễ hơn chịu đựng một đứa ngu.

16 Như cột kèo chắc chắn trong toà nhà,

dù động đất cũng chẳng lung lay;

một tâm hồn cương quyết theo kế hoạch đã định,

gặp thời vận hạn cũng không nao núng.

17 Một tâm hồn xác tín vào những suy nghĩ khôn ngoan

khác nào bức tranh khảm trên tường bóng.

18 Như những viên đá nhỏ trên bờ tường,

khi gió thổi đến, không thể nằm yên,

một tâm hồn hèn nhát chiều theo những suy nghĩ dại dột,

gặp nỗi lo sợ nào cũng không đứng vững.

Tình bạn

19 Chạm vào mắt làm tuôn rơi nước mắt,

chạm vào lòng khiến lộ ra nỗi lòng.

20 Liệng đá vào bầy chim làm chim bay tán loạn,

mắng nhiếc bạn bè khiến tình bạn tiêu tan.

21 Nếu con lỡ rút gươm đe bạn,

đừng thất vọng: vẫn có

thể hàn gắn.

22 Nếu con lỡ nặng lời với bạn, đừng lo sợ: con có thể giải hoà.

Nhưng lăng nhục, kiêu căng, tiết lộ bí mật và trò bội phản

làm bạn hữu nào cũng phải trốn xa.

23 Hãy giữ chữ tín với người bạn lâm cảnh cơ hàn,

để khi nó thịnh vượng, con cũng được no thoả.

Hãy ở lại với nó trong cơn quẫn bách,

để khi nó hưởng gia tài, con cũng được hưởng chung.

24 Khói và hơi nóng cho biết có lửa trong lò,

lời lăng nhục mở đường cho máu đổ.

25 Che chở một người bạn, tôi không chút hổ ngươi,

chẳng việc gì mà phải lánh mặt.

26 Và nếu hắn có gây hoạ cho tôi,

thì ai biết chuyện cũng đều coi chừng hắn.

Cảnh giác

27 Miệng tôi, ai sẽ đặt người canh giữ,

và môi tôi, ai sẽ lấy thận trọng mà niêm phong,

để nhờ đó tôi không vấp ngã

và lưỡi tôi không làm tôi vong mạng?

Chương 23

1 Lạy Đức Chúa là Cha và là Chúa Tể đời con,

xin đừng để mặc con chiều theo sở thích của môi miệng,

đừng để nó làm con vấp ngã.

2 Tư tưởng con, ai sẽ lấy roi sửa trị,

tâm can con, ai sẽ dùng khôn ngoan dạy dỗ,

để đừng dung thứ những lầm lỗi của con,

cũng đừng làm ngơ trước tội con đã phạm?

3 Bằng không, lỗi lầm của con cứ gia tăng mãi,

tội lỗi của con chồng chất thêm nhiều,

con sẽ quỵ ngã trước mặt đối phương

và kẻ thù con đắc chí nhạo cười.

4 Lạy Đức Chúa là Cha và là Thiên Chúa của đời con,

xin đừng để mắt con trâng tráo,

5 xin đẩy dục vọng xa khỏi con,

6 xin chớ để thói ăn chơi truỵ lạc thống trị con,

đừng để con đắm chìm trong những dục vọng trơ trẽn.

Thề thốt

7 Hỡi các con, hãy nghe dạy bảo về lời ăn tiếng nói,

vì ai tuân giữ, không bị bắt lỗi bao giờ.

8 Chính do môi miệng mà tội nhân bị bắt bẻ,

cũng do đó, đứa lăng mạ và kẻ tự cao phải vấp phạm.

9 Đừng để mình quen miệng thề bồi,

cũng đừng quen thói kêu tên Đấng Thánh.

10 Như một gia nhân luôn bị theo dõi,

hẳn trên mình luôn có vết đòn,

người quen thề bồi và lúc nào cũng kêu Danh Thánh,

hẳn sẽ không tránh được tội đâu!

11 Ai thề thốt lắm thì gian ác nhiều

và tai ương sẽ không xa nhà nó ở.

Nếu nó phạm vì sơ suất, nó vẫn mắc tội,

nếu vì khinh thường, nó mắc tội gấp đôi,

nếu thề vô cớ, nó hết đường chạy tội,

nhà nó ở sẽ đầy tai ương.

Những lời nói khiếm nhã

12 Có một kiểu nói ví được như tử thần,

chớ gì không ai nghe thấy trong sản nghiệp Gia-cóp!

Kiểu ăn nói đó, người đạo đức phải tránh cho xa

để khỏi ngụp lặn trong tội lỗi.

13 Con chớ quen miệng nói những lời thô lỗ tục tằn,

vì như thế là có tội.

14 Hãy nhớ đến cha mẹ con

khi con ngồi giữa bậc quyền cao chức trọng,

kẻo con quên mình đang ở trước mặt các vị ấy

mà cư xử như một kẻ ngu đần;

rồi con lại mơ ước phải chi mình đừng sinh ra

và nguyền rủa ngày con chào đời.

15 Người đã quen nói những lời nhục mạ

thì suốt đời không ai sửa dạy nổi.

16 Có hai loại người làm gia tăng tội lỗi

và loại thứ ba kéo xuống cơn thịnh nộ.

17 Đam mê bốc cháy tựa như lửa bừng bừng,

sẽ chẳng tắt cho đến khi được thoả mãn.

Người mê đắm xác thịt

sẽ chẳng ngưng cho đến khi bị lửa thiêu huỷ.

Đối với kẻ mê đắm, bánh nào cũng ngon,

nó sẽ chẳng yên cho đến khi lìa đời.

18 Người không chung thủy với vợ tự nhủ rằng: "Nào ai thấy nổi?

Bóng tối bao quanh ta, tường nhà che khuất ta!

Chẳng ai nhìn thấy, việc gì ta phải sợ?

Đấng Tối Cao chẳng chấp tội ta đâu! "

19 Ấy mắt người đời thì nó sợ,

mà nào biết rằng mắt của Đức Chúa

sáng hơn mặt trời gấp vạn lần.

Người thấy rõ mọi đường nẻo phàm nhân

và thấu suốt cả những nơi kín ẩn.

20 Trước khi vạn vật được tạo thành, Người đã biết tất cả.

Sau khi chúng được hoàn thành, Người cũng biết.

21 Con người như thế sẽ bị trừng phạt giữa phố phường,

vào chính lúc không ngờ, nó bị bắt.

Người đàn bà ngoại tình

22 Người đàn bà bỏ chồng cũng thế:

thị sinh ra đứa con thừa tự bởi người khác.

23 Trước hết, thị không tuân giữ luật của Đấng Tối Cao,

tiếp đến, thị mắc lỗi với chồng;

sau nữa, thị ngoại tình vì thói dâm đãng

và sinh ra những đứa con bởi người đàn ông khác.

24 Thị sẽ bị đưa ra trước cộng đoàn,

con cái thị cũng bị trừng phạt.

25 Chúng sẽ như cây không đâm rễ,

như cành không sinh hoa kết trái,

26 nhớ đến thị là người ta nguyền rủa,

nỗi nhục của thị không thể xoá nhoà.

27 Người đời sau sẽ biết rằng:

Không gì cao quý bằng kính sợ Đức Chúa

và chẳng có chi ngọt ngào bằng

tuân giữ những lệnh Đức Chúa truyền.

Chương 24

Diễn từ của Đức Khôn Ngoan

1 Đức Khôn Ngoan tự biểu dương

và hãnh diện ở giữa dân mình.

2 Khôn ngoan lên tiếng trong đại hội của Đấng Tối Cao

và hãnh diện trước quyền uy của Người.

3 "Ta phát xuất từ miệng Đấng Tối Cao

và như mây mù, Ta bao phủ cõi đất.

4 Ta cắm lều trên nơi cao thẳm

và đặt ngai Ta trên cột mây.

5 Duy có mình Ta đi vòng cả bầu trời

và rảo bước khắp vực sâu thăm thẳm.

6 Trên sóng biển, trên toàn cõi đất,

trên mọi nước mọi dân, Ta nắm trọn chủ quyền.

7 Giữa chúng hết thảy, Ta tìm chốn nghỉ ngơi,

xem có gia nghiệp của ai để Ta cư ngụ.

8 Bấy giờ, Đấng tác thành vạn vật truyền lệnh cho Ta,

Đấng tạo thành Ta dựng lều cho Ta ở.

Người phán: "Hãy cắm lều ở Gia-cóp,

hãy hưởng phần sản nghiệp ở Ít-ra-en."

9 Người đã dựng nên Ta trước muôn đời, từ khởi thuỷ,

và Ta sẽ tồn tại mãi đến muôn đời.

10 Trong lều thánh, trước nhan Người, Ta thi hành thánh vụ

và như thế, Ta định cư tại Xi-on.

11 Ta cũng nghỉ ngơi trong thành đô yêu dấu,

tại Giê-ru-sa-lem, Ta nắm chủ quyền.

12 Ta đâm rễ sâu giữa một dân hiển hách,

trong phần riêng của Đức Chúa, cũng là sản nghiệp của Người.

13 Ta đã vươn lên tựa cây bá hương vùng Li-băng,

tựa cây trắc bá núi Khéc-môn.

14 Ta đã vươn lên như cây chà là ở Ên Ghe-đi,

như những khóm hồng ở Giê-ri-khô,

như cây ô-liu xanh tốt giữa cánh đồng.

Như cây tiêu huyền, Ta đã vươn lên.

15 Như cây quế, như tước sàng, Ta nức hương ngào ngạt,

Ta toả hương thơm ngát như mộc dược quý,

như phong tử hương, mã não, an tức hương,

như khói hương nghi ngút trong lều,

16 Ta vươn nhánh ra như cây nhựa điều,

nhánh của Ta là nhánh vinh quang tươi đẹp.

17 Tựa cây nho, Ta nẩy mầm xinh tốt,

hoa của Ta sẽ kết trái phú túc vinh quang.

19 Hỡi những kẻ khao khát Ta, nào hãy đến,

hãy ăn cho no thoả hoa trái của Ta.

20 Vì nhớ đến Ta thì ngọt ngào hơn mật

và được Ta làm gia sản thì ngọt hơn tảng mật ong.

21 Ai ăn Ta sẽ còn đói, ai uống Ta sẽ còn khát.

22 Ai nghe lời Ta sẽ không phải thẹn thùng,

ai hoạt động trong Ta sẽ không hề phạm tội.

Đức Khôn Ngoan và Lề Luật

23 Tất cả những điều ấy

đều có trong sách Giao ước của Thiên Chúa Tối Cao,

trong Lề Luật ông Mô-sê đã truyền,

để các cộng đồng Gia-cóp nhận làm gia nghiệp.

25 Lề Luật làm cho khôn ngoan dâng trào như sông Pi-sôn,

như sông Tích-ra vào mùa hái quả,

26 cho hiểu biết đầy tràn như sông Êu-phơ-rát,

như sông Gio-đan vào mùa gặt;

27 cho lời dạy bảo chan hoà như sông Nin,

như suối Ghê-khôn vào mùa nho chín.

28 Người đầu tiên chẳng biết hết khôn ngoan,

kẻ cuối cùng cũng không hiểu thấu được.

29 Vì tư tưởng của khôn ngoan rộng hơn đại dương,

ý định của khôn ngoan sâu hơn vực thẳm.

30 Phần tôi, tôi như kênh đào chảy từ sông lớn,

như con lạch dẫn nước tới địa đàng.

31 Tôi tự nhủ: "Tôi sẽ tưới mảnh vườn của tôi",

cho luống hoa đẫm nước.

Và này, kênh đào của tôi đã biến thành sông cả,

và sông cả biến thành đại dương.

32 Tôi sẽ làm cho lời dạy bảo rực sáng tựa bình minh,

cho nó chiếu toả mãi tận chốn xa vời.

33 Tôi sẽ tung gieo giáo huấn như lời của ngôn sứ,

sẽ lưu truyền cho các thế hệ mai sau.

34 Hãy xem: tôi vất vả đâu phải cho riêng mình,

nhưng còn vì mọi người muốn tìm kiếm khôn ngoan.

Chương 25

Châm ngôn

1 Có ba điều tôi hết lòng ao ước,

cả ba đều đẹp lòng Đức Chúa và người ta:

anh em hoà thuận, láng giềng thân thiết,

vợ chồng ý hợp tâm đầu.

2 Nhưng cũng có ba hạng người tôi gớm ghét,

và không chịu nổi lối sống của họ:

nghèo mà kiêu, giàu mà gian trá,

già đầu mà ngu, còn đi ngoại tình.

Người già

3 Còn trẻ con không lo dành dụm,

về già lấy đâu ra mà có?

4 Người cao niên phán đoán, bậc lão thành chỉ bảo,

thật đẹp đẽ biết bao!

5 Sự khôn ngoan của các vị bô lão,

tư tưởng và ý kiến của các bậc danh nhân

thật đẹp đẽ chừng nào!

6 Giàu kinh nghiệm là triều thiên cho hàng bô lão,

lòng kính sợ Đức Chúa là niềm hãnh diện của các ngài.

Những điều hạnh phúc

7 Trong trí tôi nảy ra chín điều, mà lòng tôi cho là hạnh phúc.

Và điều thứ mười, tôi cũng sẽ nói ra:

Đó là người tìm được niềm vui nơi con cái,

người ngay khi còn sống đã nhìn thấy kẻ thù ngã quỵ.

8 Phúc thay kẻ được chung sống với người vợ thông minh,

kẻ không lỗi lầm trong lời ăn tiếng nói

và kẻ không phải làm tôi người chẳng xứng với mình.

9 Phúc thay kẻ biết xử sự khôn khéo,

kẻ nói mà người ta lắng tai nghe.

10 Người tìm được khôn ngoan cao cả biết chừng nào

nhưng vẫn chưa bằng người kính sợ Đức Chúa.

11 Lòng kính sợ Đức Chúa thì vượt trên tất cả,

ai sánh được với kẻ biết kính sợ Người?

Đàn bà

13 Không vết thương nào sánh nổi vết thương lòng,

(không sự dữ nào bằng sự dữ do đàn bà gây nên)

không độc ác nào bằng độc ác của người phụ nữ.

14 Không cái khổ nào bằng cái khổ do kẻ ghét ta gây nên.

Không sự báo thù nào như sự báo thù của kẻ địch.

15 Không nọc độc nào như nọc độc của loài rắn.

Không cơn giận nào bằng cơn giận của kẻ thù.

16 Tôi thà ở chung với sư tử hay rắn rết

còn hơn chung sống với người đàn bà xấu xa.

17 Lòng độc ác biến đổi nét mặt người đàn bà:

mặt y thị tối sầm như mặt gấu.

18 Chồng thị ngồi ăn với hàng xóm láng giềng

cứ buộc lòng phải thở than cay đắng.

19 Mọi gian ác đều chẳng thấm vào đâu

so với gian ác của người đàn bà;

thị sẽ phải chịu số phận của phường tội lỗi.

20 Đàn ông trầm lặng sống với đàn bà lắm điều

chẳng khác chi đôi chân cụ già phải leo lên đồi cát.

21 Đừng để nhan sắc người đàn bà lôi cuốn con,

và cũng đừng ham muốn phụ nữ.

22 Vợ mà phải nuôi chồng

ắt sẽ nổi xung, hỗn láo và làm cho chồng mất mặt.

23 Con tim suy nhược, nét mặt buồn rầu,

tâm hồn tan nát: tất cả đều do người đàn bà độc dữ.

Tay chân rã rời, đầu gối bủn rủn:

cũng tại người vợ không biết tạo hạnh phúc cho chồng.

24 Tội bắt đầu có là do đàn bà,

và cũng tại đàn bà mà tất cả chúng ta phải chết.

25 Đừng khai mương cho nước chảy,

cũng đừng để cho đàn bà độc dữ tự do ăn nói.

26 Nếu con đưa tay làm hiệu mà nó chẳng theo

thì con hãy đoạn tuyệt với nó.

Chương 26

1 Phúc thay ai cưới được vợ hiền,

tuổi thọ sẽ tăng lên gấp đôi.

2 Vợ đảm đang khiến chồng được sung sướng,

được an vui suốt cả cuộc đời.

3 Vợ hiền là số tốt phận may

dành cho những người kính sợ Đức Chúa:

4 Giàu hay nghèo, lòng vẫn cứ an vui,

lúc nào nét mặt cũng tươi cười.

5 Có ba điều làm tôi sợ hãi,

và điều thứ bốn làm tôi phải kinh hồn:

dân thành chia rẽ, quần chúng tụ tập,

người ta cáo gian nhau: tất cả đều đáng sợ hơn cái chết.

6 Nhưng khi bà này nổi ghen với bà kia

thì thật mới nát gan nát ruột,

và trong mọi chuyện đó, chính cái lưỡi đã gieo tai rắc hoạ.

7 Người đàn bà xấu thì như cái ách lỏng lẻo,

chế ngự được thứ đó như nắm được bọ cạp.

8 Đàn bà say sưa khiến người ta nổi giận,

cái nhục của thị, thị cũng không che.

9 Mắt lẳng lơ của người đàn bà để lộ thói dâm đãng:

cách liếc mắt đưa tình khiến ai cũng nhận ra.

10 Trước một đứa con gái trơ trẽn,con hãy giữ mình cho cẩn tắc:

thấy con sơ hở là nó lợi dụng ngay.

11 Trước cái nhìn táo bạo của nó,

con hãy giữ gìn cho cẩn thận,

và đừng bỡ ngỡ nếu nó không để ý đến con.

12 Như người lữ khách khát nước há miệng ra, gặp đâu uống đó,

cô ả cũng ngồi lê khắp đầu đường xó chợ, khách nào cũng đi.

13 Vợ có duyên thì chồng hạnh phúc,

vợ khôn khéo thì chồng được nở mặt nở mày.

14 Phụ nữ ít nói là quà Đức Chúa ban,

không chi sánh bằng người có giáo dục.

15 Phụ nữ nết na là ân phúc tuyệt vời;

không chi quý giá bằng người tiết hạnh.

16 Người vợ hiền trong cửa nhà ngăn nắp

đẹp như vầng hồng trên chốn cao xanh của Đức Chúa.

17 Khuôn mặt diễm kiều với thân hình cân đối

ví như ngọn đèn toả sáng trên giá đền thờ.

18 Đôi chân thon thả với gót chân vững chắc

khác chi trụ vàng trên đế bạc.

Những chuyện đáng buồn

28 Có hai chuyện khiến tôi buồn lòng

và chuyện thứ ba làm tôi nổi giận:

chiến sĩ sa cơ vì nghèo túng, trí thức bị coi như rác rưởi,

chính nhân lại đeo đuổi việc

gian tà:

Đức Chúa sẽ để cho nó chết vì gươm.

Việc buôn bán

29 Làm thương mại khó tránh khỏi tham lam,

đi buôn bán không thoát được tội lỗi.

Chương 27

1 Vì ham lợi mà nhiều người mắc lỗi,

mải làm giàu, người ta cứ ngoảnh mặt làm ngơ.

2 Chiếc cọc cắm sâu vào kẽ đá,

tội lỗi cũng ăn sâu vào việc mua đi bán lại.

3 Ai không bền lòng kính sợ Đức Chúa,

cửa nhà người đó sẽ sớm bị sụp đổ.

Lời nói

4 Sàng rồi, trấu ở lại sàng,

nói ra, cái dở rõ ràng thấy ngay.

5 Có thử lửa mới biết bình thợ gốm,

nghe chuyện trò, biết ai rởm ai hay.

6 Xem quả thì biết vườn cây,

nghe lời miệng nói biết ngay lòng người.

7 Chớ vội khen, khi người chưa lên tiếng:

muốn biết người, phải nghe miệng nói năng.

Sự công chính

8 Theo đuổi sự công chính, rồi ra con sẽ đạt,

con sẽ mặc lấy nó như tấm áo huy hoàng.

9 Chim cùng loại tìm đậu chung một chỗ,

sự thật tìm về với những kẻ chân thật.

10 Sư tử rình mồi,

tội lỗi cũng rình rập những kẻ làm điều bất chính.

11 Người đạo hạnh luôn ăn nói khôn ngoan,

kẻ dại khờ thì như mặt trăng hay thay đổi.

12 Với kẻ ngu si, con đừng mất thì giờ,

với người hiểu biết, con hãy rán ngồi lại.

13 Bọn đần độn nói ra là gây bực tức,

chúng phá lên cười giữa thú vui tội lỗi.

14 Kẻ hay thề mở miệng là người ta dựng tóc gáy,

nghe chúng cãi cọ là phải bịt tai.

15 Bọn kiêu ngạo cãi nhau là đổ máu,

chẳng ai nghe nổi lời chúng nhục mạ nhau.

Những điều bí mật

16 Tiết lộ bí mật thì chẳng còn ai tin,

và không kiếm được bạn tâm tình nữa.

17 Hãy tha thiết với bạn bè và hết lòng trung tín,

nhưng nếu đã tiết lộ bí mật của ai,

thì đừng chạy theo họ nữa.

18 Vì, như ai đó mất đi kẻ mình để cho chết,

con cũng đánh mất tình bạn của người thân.

19 Chim trong tay, con để bay vụt mất,

để mất người thân, con chẳng gặp lại đâu.

20 Đừng chạy theo họ: họ xa quá rồi,

họ thoát được con như sơn dương thoát bẫy.

21 Vết thương có thể băng bó, lăng nhục có thể bỏ qua,

chứ tiết lộ bí mật rồi thì chẳng còn chi hy vọng.

Giả hình

22 Kẻ nháy mắt thì mưu đồ điều xấu xa,

và không ai làm cho nó bỏ được.

23 Trước mắt con, nó nói năng ngọt xớt,

sững sờ kinh ngạc trước từng lời của con,

nhưng sau lưng, nó đổi cung đổi giọng,

biến lời con thành những điều gai chướng.

24 Tôi vốn ghét nhiều điều,

nhưng chẳng ghét chi bằng hạng người đó

và Đức Chúa cũng sẽ ghét nữa.

25 Tung đá lên cao, đá sẽ rớt xuống đầu mình.

Đánh lén người, sẽ bị người đánh lại đau hơn.

26 Ai đào hố sẽ sa xuống hố,

kẻ gài bẫy sẽ mắc vào bẫy.

27 Ai làm điều xấu sẽ bị cái xấu đè bẹp

mà chẳng biết cái xấu đến từ đâu.

28 Kẻ kiêu căng chuyên nhục mạ, châm biếm,

nhưng luôn có nguy cơ bị báo thù

như con mồi luôn bị sư tử rình rập.

29 Ai thấy kẻ lành vấp ngã mà vui mừng,

người đó sẽ sa bẫy,

sẽ bị đau khổ dày vò ngay khi còn sống.

Thù hận

30 Oán hờn và giận dữ là những điều ghê tởm,

về chuyện đó kẻ tội lỗi có biệt tài.

Chương 28

1 Kẻ báo thù sẽ chuốc lấy báo thù của Đức Chúa,

tội lỗi nó, Người xem xét từng ly.

2 Hãy bỏ qua điều sai trái cho kẻ khác,

thì khi bạn cầu khẩn, tội lỗi bạn sẽ được tha.

3 Người với người cứ nuôi lòng hờn giận,

thế mà lại xin Đức Chúa chữa lành!

4 Nó chẳng biết thương người đồng loại,

mà lại dám xin tha tội cho mình!

5 Nó chỉ là người phàm mà để tâm thù hận,

thì ai sẽ xin tha tội cho nó?

6 Hãy nhớ đến ngày tận số

mà chấm dứt hận thù,

nhớ mình sẽ phải hao mòn và phải chết

mà trung thành giữ các điều răn.

7 Hãy nhớ đến các điều răn

mà đừng oán hờn kẻ khác,

nhớ đến giao ước của Đấng Tối Cao

mà không chấp nhất điều lầm lỗi.

Cãi cọ

8 Tránh đôi co, con sẽ bớt phạm tội,

vì người hung hăng thì hay gây gổ.

9 Người tội lỗi làm cho bè bạn nên bất hoà,

gây chia rẽ giữa những người hoà thuận.

10 Củi khô thì lửa bốc, càng nóng càng cãi hăng,

càng khoẻ càng nóng tính, càng giàu càng dễ giận.

11 Tự nhiên gây gổ là châm mồi cho lửa,

khi không giành giật là gây chuyện đổ máu.

12 Thổi vào tàn lửa, lửa sẽ bùng lên,

nhổ lên nó, nó sẽ tắt ngúm.

Tất cả đều do miệng của con.

Cái lưỡi

13 Đáng nguyền rủa thay kẻ nói xấu, nói hành, kẻ nói lời hai ý,

gây chia rẽ giữa bao người đang hoà thuận.

14 Còn có kẻ nói một lời ba bốn ý:

chính vì nó mà bao nhiêu người phải chao đảo,

lưu lạc từ nước nọ tới nước kia.

Cũng vì nó mà các thành trì kiên cố phải sụp đổ,

nhà cửa những người quyền quý phải tan hoang.

15 Kẻ nói một lời ba bốn ý

còn làm bao nhiêu người vợ đảm đang bị chồng bỏ,

không được hưởng công lao khó nhọc của mình.

16 Ai nghe theo nó sẽ không được nghỉ ngơi,

không được sống yên hàn.

17 Đòn vọt làm thân thể bầm tím,

nhưng cái lưỡi làm dập gẫy cả xương.

18 Có nhiều kẻ gục ngã vì lưỡi kiếm,

nhưng làm sao sánh được

với những kẻ gục ngã vì lưỡi người?

19 Phúc thay ai ẩn mình xa cái lưỡi,

không gặp phải lúc nó nổi lôi đình,

không phải kéo lê cái ách của nó,

không bị nó trói buộc bằng xiềng xích gông cùm.

20 Vì ách của cái lưỡi là ách sắt,

và xiềng của nó là xiềng đồng.

21 Thật là thê thảm, cái chết nó gây ra,

nhưng vào âm phủ còn hơn chịu đựng nó.

22 Chỉ có người đạo đức là nó chẳng làm chi được,

nó cũng không thiêu đốt được họ trong lửa của nó.

23 Còn những kẻ xa lìa Đức Chúa sẽ bị nó nuốt chửng

và thiêu đốt không ngơi.

Như con sư tử, nó nhảy chồm lên họ,

như con báo, nó xé họ nát thây.

24 Này, nhà cửa ruộng vườn, hãy lấy gai rào lại,

bạc vàng của con, hãy cột cho thật chắc.

25 Ăn nói thì phải cân nhắc đắn đo,

miệng con phải như là cửa có khoá.

26 Hãy ý tứ, đừng để lỡ lời,

kẻo vấp ngã trước kẻ rình rập con.

Chương 29

Cho vay mượn

1 Kẻ thương người thì biết cho vay mượn,

tiếp tay với người là tuân giữ điều răn.

2 Khi người ta cần, con hãy cho vay mượn,

khi con vay mượn, hãy trả đúng hạn kỳ.

3 Hãy giữ lời và trung tín luôn luôn,

thì bất cứ lúc nào cần điều chi, con cũng sẽ được.

4 Nhiều người coi của vay mượn như của nhặt ngoài đường,

khiến ai giúp họ cũng buồn phiền chán nản.

5 Trước khi nhận, họ hôn tay chủ nợ,

nói ngon nói ngọt về của cải người ta,

nhưng đến hạn trả thì lại khất lần,

thay vì trả, chỉ buông lời than tiếc

và còn đổ thừa cho hoàn cảnh.

6 Họ có sức trả phân nửa đã là may,

và chủ nợ coi như đã nhặt được của ngoài đường.

Còn không thì chủ nợ mất toi tiền bạc,

và vô cớ lại có thêm một kẻ thù,

chỉ lăng mạ chửi bới thay vì trả nợ,

chỉ khinh khi thay vì tôn kính.

7 Nhiều người không cho vay

chẳng phải vì ác độc, nhưng chỉ vì sợ bị bóc lột vô cớ.

Bố thí

8 Tuy nhiên, hãy rộng lượng với kẻ nghèo hèn,

đừng chần chừ khi phải bố thí.

9 Theo luật dạy, con hãy đón tiếp kẻ khó nghèo,

vì họ túng quẫn, đừng để họ ra về tay trắng.

10 Hãy bỏ tiền ra giúp người anh em bạn hữu,

đừng đem chôn dưới đá kẻo nó hư đi.

11 Hãy theo lệnh Đấng Tối Cao mà sử dụng của cải,

việc đó còn ích lợi cho con hơn cả vàng.

12 Rộng tay bố thí là con chất đầy kho lẫm,

và con sẽ thoát mọi nỗi gian nguy.

13 Của bố thí sẽ nên vũ khí giúp con chống địch thù

lợi hại hơn cả khiên dầy giáo nhọn.

Bảo lãnh

14 Người tốt bụng đứng ra bảo lãnh cho kẻ khác,

kẻ mất liêm sỉ mới bỏ mặc người ta.

15 Đừng quên ơn người bảo lãnh cho con

bởi người ấy đã vì con mà thí mạng.

16 Ân huệ người bảo lãnh, kẻ tội lỗi không đếm xỉa gì;

người đã cứu mạng mình, đứa vô ơn không buồn nghĩ tới.

17 Vì đứng ra bảo lãnh, nhiều người giàu có mất hết gia tài,

và chao đảo như gặp sóng lớn ngoài biển khơi.

18 Cũng vì đứng ra bảo lãnh

mà nhiều người quyền thế phải lưu vong

và phiêu bạt giữa những dân xa lạ.

19 Kẻ tội lỗi đánh liều bảo lãnh

mong kiếm chác lợi lộc ít nhiều

là liều mình lãnh lấy án phạt.

20 Hãy nâng đỡ kẻ khác tuỳ sức con,

nhưng cẩn thận giữ mình kẻo ngã.

Ăn nhờ ở đậu

21 Cuộc sống đòi tối thiểu phải có nước uống, cơm ăn, áo mặc

và một căn nhà để nương thân.

22 Sống nghèo dưới mái tranh của mình

còn hơn ăn sang mà đi ở nhờ người khác.

23 Có nhiều có ít, con cũng hãy bằng lòng,

để khỏi phải nghe người ta trách là đồ ăn bám.

24 Ở nhờ hết người này đến người nọ,

cuộc sống của con sẽ thật đáng buồn,

vì ở đậu nhà người ta, con chẳng dám hé miệng.

25 Con phải hầu bàn và tiếp rượu cho khách

mà chẳng ai thèm cám ơn.

Và chua chát nhất là phải nghe những lời này:

"Lại đây sắp bàn đi, đồ ăn bám!

Cầm gì vậy, đưa ta một miếng coi! "

27 - "Đi đi, đồ ăn bám,

để cho khách quý ghé thăm.

Anh của ta sắp đến, ta cần một căn phòng."

28 Người hiểu biết đau lòng, vì bị phiền trách là đồ ở đậu,

hoặc bị mắng nhiếc là đứa nợ nần.

Chương 30

Giáo dục

1 Thương con thì cho roi cho vọt,

sau này sẽ vui sướng vì con.

2 Ai biết giáo dục con sẽ được thoả lòng về con,

và được hãnh diện với những người quen biết.

3 Ai biết dạy con mình sẽ khiến kẻ thù phải phát ghen,

và sẽ được sung sướng trước mặt bạn bè.

4 Người cha có chết thì cũng như chưa chết,

vì đã để lại đứa con giống như mình.

5 Khi còn sống, ông nhìn con mà vui sướng,

giờ chết đến, sẽ không phải buồn phiền,

6 Trước kẻ thù, ông để lại một người biết bênh quyền lợi,

với bạn hữu, một người biết thi ân.

7 Ai nuông chiều con, ắt phải băng thương tích cho nó,

nó mà kêu la, là ruột gan người ấy rối bời.

8 Ngựa không thuần sẽ thành ngựa bất kham,

con buông thả sẽ nên con mất dạy.

9 Cưng con đi, nó sẽ làm bạn hoảng hốt,

giỡn với nó, nó sẽ làm bạn buồn phiền.

10 Đừng đùa cợt với nó, kẻo phải đau khổ với nó,

và cuối cùng bạn sẽ phải cắn răng mà chịu.

11 Khi nó còn niên thiếu,

đừng để nó tự quyền.

12 Khi nó còn bé nhỏ, cứ thẳng tay trừng phạt,

kẻo nó ra bất trị, thì chẳng vâng lời nữa đâu.

13 Hãy giáo dục và rèn luyện con bạn,

để khỏi phải chịu cảnh hỗn hào.

Sức khoẻ

14 Nghèo mà cơ thể lành mạnh cường tráng,

còn hơn giàu mà thân xác ốm o xo bại.

15 Khoẻ mạnh và tráng kiện thì hơn mọi thứ bạc vàng,

một thân hình vạm vỡ thì hơn cả gia tài vô tận.

16 Không của cải nào bằng sức khoẻ của thân xác,

chẳng vui sướng nào hơn niềm vui của con tim.

17 Chết còn hơn là sống cay cực,

yên giấc ngàn thu còn hơn bị bệnh suốt đời.

18 Cao lương mỹ vị đặt trước kẻ đắng miệng lười ăn,

chẳng khác chi thức ăn cúng trên mồ mả.

19 Của cúng ích gì cho tượng thần,

vì nó không thể ăn cũng chẳng ngửi được gì?

Kẻ bị Đức Chúa phạt cho mắc bệnh thì cũng vậy:

20 Vị hoạn quan ôm cô trinh nữ mà thở dài thế nào,

thì nó cũng trố mắt nhìn rồi thở dài như thế.

Niềm vui

21 Chớ để (tâm) hồn con chìm đắm trong phiền muộn,

cũng đừng để mình nặng trĩu những ưu tư.

22 Tâm hồn sướng vui thì con người giàu sức sống,

niềm vui sẽ kéo dài tuổi thọ.

23 Hãy ru ngủ hồn con và trấn an cõi lòng,

nỗi buồn chán, hãy đẩy xa con,

vì nó đã làm cho nhiều kẻ vong mạng,

chứ không hề đem lại lợi ích chi.

24 Nóng nảy, bực bội khiến ngày đời bị rút ngắn,

và lo lắng làm cho già trước tuổi.

25 Lòng thơ thới thì miệng thấy ngon,

thưởng thức được đồ ăn thức uống.

Chương 31

Của cải

1 Thức đêm vì của cải làm hao mòn thân xác,

bận tâm về nó sẽ mất giấc ngủ ngon.

2 Bận tâm vì sinh kế cũng không sao chợp mắt,

lâm cơn bệnh nặng là mất giấc ngủ ngon.

3 Người giàu vất vả thì của cải gia tăng,

ngưng làm việc là đi tìm lạc thú.

4 Người nghèo vất vả vẫn thiếu hụt miếng ăn,

ngưng làm việc là bần cùng thiếu thốn.

5 Đã ham tiền không sao công chính được,

chạy theo lợi lộc ắt sẽ lỗi lầm.

6 Bạc tiền khiến cho bao người sa ngã,

thế nào cũng đưa họ đến hư vong.

7 Nó là cái bẫy cho ai say mê nó, hết mọi kẻ ngu si sẽ sa vào.

8 Phúc thay ai giàu có mà vô tội,

không chạy theo của cải, tiền tài.

9 Người đó là ai để chúng ta khen là có phúc,

vì trong dân mình người đó khiến cho bao người thán phục?

10 Ai đã trải qua thử thách đó và nên hoàn hảo?

Người ấy có lý do để tự hào.

Ai có thể phạm lỗi mà không phạm lỗi

có thể làm điều ác mà đã không làm?

11 Của cải người ấy sẽ tồn tại,

công đức người ấy sẽ được cộng đoàn tán dương.

Tiệc tùng

12 Khi ngồi trước mâm cao cỗ đầy, đừng hả họng thốt lên:

"Chà! Thịnh soạn quá! "

13 Hãy nhớ rằng: mắt hau háu là điều chẳng hay.

Có thụ tạo nào tệ hơn con mắt?

Gặp chi nó cũng phát khóc (vì thèm).

14 Miếng người khác đã nhằm, con đừng đưa tay tới,

đừng giành với họ trên cùng một đĩa.

15 Hãy suy bụng ta mà nghĩ ra bụng người,

làm việc gì cũng phải đắn đo cân nhắc.

16 Những món đã dọn ra,

hãy ăn làm sao cho xứng một con người,

đừng nhai nhồm nhoàm kẻo bị khinh chê.

17 Hãy tỏ ra có giáo dục mà buông đũa trước.

Đừng háu ăn kẻo người ta bực mình.

18 Chung mâm với nhiều người, con đừng cầm đũa trước.

19 Người có giáo dục thì chút ít cũng vừa,

trên giường nằm sẽ không tức bụng.

20 Ăn chừng mực sẽ ngủ thoải mái,

thức dậy sớm, tâm hồn được thảnh thơi;

kẻ ăn uống quá độ thì mất ngủ đã đành,

mà còn bị thượng thổ hạ tả.

21 Nếu đã bị ép phải ăn,

hãy đứng lên ra ngoài mà ói, con sẽ thấy dễ chịu.

22 Con ơi, hãy nghe ta, chớ có khinh thường,

sau này con sẽ thấy là ta nói đúng:

Trong mọi việc con làm, hãy giữ chừng giữ mực,

thì chẳng bệnh tật nào chạm tới con.

23 Chủ nhà hào hoa, người người ca tụng,

thiên hạ còn kể mãi về lòng tốt của ông.

24 Chủ nhà sẻn so, cả làng đàm tiếu,

thiên hạ có kể về sự hẹp hòi đó thì cũng phải thôi.

Rượu

25 Khi uống rượu, đừng lên mặt anh hùng,

vì rượu đã làm cho lắm kẻ ra thân tàn ma dại.

26 Như lửa thử độ bền của thép,

rượu cũng thử lòng người

trong cuộc đọ sức anh hùng lưu linh.

27 Rượu đem lại cho con người sức sống,

nếu biết uống có chừng có mực.

Sống không có rượu thì sống làm chi?

Rượu đã được tạo thành cho người ta phấn khởi.

28 Tâm hồn sung sướng, lòng dạ hân hoan,

nếu uống rượu đúng thời đúng mức.

29 Thật cay đắng cho tâm hồn

khi quá chén vì bị nói khích và ngã quỵ.

30 Ma men khiến đứa ngu nổi khùng mà chuốc hoạ vào thân:

sức lực tiêu hao, mình mang thương tích.

31 Trong tiệc rượu, đừng khiêu khích kẻ đồng bàn,

đừng hạ nhục nó lúc nó đang vui nhộn,

đừng buông lời trách móc,

cũng đừng đòi nợ nó kẻo nó nổi sùng.

Chương 32

Tiệc tùng

1 Được đặt làm chủ toạ ư? Con đừng có lên mặt:

giữa thực khách, hãy xử sự như một người đồng bàn;

lo cho người ta, rồi mới ngồi vào chỗ.

2 Chu toàn mọi bổn phận xong,

con hãy yên vị và chung vui với mọi người,

rồi lãnh triều thiên thưởng tài tổ chức.

3 Nếu là bô lão, xin cứ phát biểu, đó là điều hợp lý hợp tình.

Xin cứ nói như ngài hiểu biết,

nhưng xin đừng cản trở việc đàn ca.

4 Nhạc đang tấu thì xin đừng thao thao bất tuyệt,

vì như vậy là dạy khôn không đúng lúc.

5 Tiệc rượu có tiếng hát cung đàn

ví như nhẫn vàng đính ấn hồng ngọc.

6 Rượu hảo hạng, nhạc du dương,

như khung vàng ghép triện ngọc bích.

7 Nếu còn trai trẻ, hãy nói lúc cần.

Và khi được mời, cũng chỉ nói hai lần là tối đa.

8 Hãy nói cho gọn, ít lời, nhiều ý,

làm như kẻ vừa quán triệt vấn đề, vừa biết nín thinh.

9 Giữa hàng quyền chức, con đừng làm như kẻ bằng vai;

và khi người khác nói, con chớ có bô bô cái miệng.

10 Như chớp loè lên trước khi sấm nổ rền,

mối thiện cảm cũng đón chờ con người khiêm tốn.

11 Tan tiệc thì đứng lên, đừng ngồi nán lại.

Về nhà ngay, chớ có la cà

12 Tại nhà, hãy giải trí vui chơi và làm chi tuỳ thích,

nhưng đừng ăn nói kiêu căng mà mang tội.

13 Về mọi chuyện trên đây, hãy ca ngợi Đấng tạo thành con,

Đấng ban cho con dồi dào ân phúc.

Kính sợ Thiên Chúa

14 Kẻ kính sợ Đức Chúa thì đón nhận lời giáo huấn.

Ai từ sáng sớm đã kiếm tìm Người, sẽ được đoái thương.

15 Ai tìm hiểu Lề Luật sẽ thấm nhuần Lề Luật,

còn với kẻ giả hình, Lề Luật trở thành cớ vấp ngã.

16 Ai kính sợ Đức Chúa sẽ nhận ra lẽ phải;

việc tốt họ làm sẽ rực rỡ như ánh quang.

17 Người tội lỗi khước từ lời khiển trách,

tìm đủ lẽ để làm theo ý mình.

18 Người biết suy nghĩ không coi thường ý kiến kẻ khác.

Quân ngoại bang và phường tự đắc

thì chẳng biết sợ hãi là gì.

19 Đừng hành động mà không suy nghĩ,

để không phải hối hận về việc mình làm.

20 Đường gồ ghề, con chớ đặt chân, kẻo vấp phải đá.

21 Đường bằng phẳng, con đừng ỷ y.

22 Cả con cái, cũng phải dè chừng.

23 Trong mọi việc làm, hãy biết tự tin,

đó cũng là tuân giữ mệnh lệnh.

24 Ai tin tưởng Lề Luật thì gắn bó với lệnh truyền.

Kẻ cậy trông Đức Chúa sẽ chẳng hề thua thiệt.

Chương 33

         1 Ai kính sợ Đức Chúa sẽ không gặp tai ương,

có bị thử thách, họ cũng thoát khỏi.

2 Người khôn thì không ghét bỏ Lề Luật,

còn kẻ giả hình giữ Lề Luật

thì cũng như con tàu giữa phong ba.

3 Người hiểu biết đặt trọn niềm tin nơi Lề Luật.

Đối với họ, Lề Luật đáng tin

như lời sấm đối với người thỉnh vấn.

4 Phải nói gì, hãy chuẩn bị sẵn,

như thế, con sẽ được lắng nghe.

Hãy tổng hợp kiến thức của con trước khi ứng đáp.

5 Lòng dạ kẻ ngu đần ví tựa bánh xe.

Lý luận của nó như trục xe quay tít.

6 Kẻ ưa thích châm chọc bạn bè

khác nào con ngựa giống, nó vẫn hí. .., dù người cỡi là ai.

Hoàn cảnh chênh lệch

7 Tại sao lại có ngày này trọng hơn ngày khác,

ánh sáng ngày nào mà chẳng do mặt trời?

8 Ấy là vì chúng đã được phân biệt

ngay trong tư tưởng của Đức Chúa.

Người đã ấn định thời tiết và các ngày lễ khác nhau.

9 Có những ngày Người đề cao và thánh hoá,

cũng có những ngày Người kể vào số ngày thường.

10 Mọi người đều bởi đất,

cả A-đam cũng bởi đất mà được tạo thành.

11 Do thượng trí, Đức Chúa đã phân biệt kẻ này người nọ,

đã ấn định đường đời họ khác nhau.

12 Kẻ thì được Người nâng cao và giáng phúc,

kẻ thì được Người thánh hoá và cho ở bên,

còn kẻ khác bị Người nguyền rủa và hạ xuống thấp,

lật nhào họ khỏi chỗ đứng của họ.

13 Như nắm đất thó anh thợ gốm cầm trong tay,

đàng nào nó cũng phải theo như anh muốn,

cũng vậy, con người ở trong tay Đấng tạo thành,

Người sẽ trả cho ai nấy theo như Người thẩm định.

14 Có dữ thì cũng có lành, có chết thì cũng có sống.

Cũng thế, có người đạo hạnh thì cũng có kẻ tội lỗi.

15 Vậy hãy nhìn ngắm mọi công trình của Đấng Tối Cao,

từng đôi một, công trình đối lại công trình.

16 Phần tôi, kẻ đến sau cùng, tôi cũng đã thức khuya,

như người đi mót đến sau thợ hái trái.

17 Nhờ phúc lộc Đức Chúa, tôi đã theo kịp,

và, như mọi tay thợ, tôi đã chất nho đầy bồn.

18 Hãy hiểu cho rằng tôi vất vả đâu phải cho mình tôi,

nhưng còn cho tất cả những ai muốn thu thập kiến thức.

19 Xin hãy nghe tôi, thưa quý vị quan chức trong dân;

xin lắng tai để ý, thưa quý vị lãnh đạo cộng đoàn.

Sống tự lập

20 Bao lâu con còn sống,

đừng để vợ con, anh em, bạn bè điều khiển con.

Đừng trao của cải cho người khác,

kẻo rồi lại tiếc xót mà phải xin lại.

21 Bao lâu còn sống, còn chút hơi tàn,

đừng phó mặc thân con cho người nào bất cứ.

22 Vì thà để con cái nài xin con,

còn hơn con phải ngóng trông bàn tay chúng.

23 Trong mọi việc con làm, hãy nắm quyền điều khiển,

đừng để thanh danh con bị lu mờ.

24 Đến ngày kết thúc cuộc đời, lúc con phải chết,

khi ấy hãy phân chia gia tài.

Nô Lệ

25 Cỏ rơm, roi đòn và đồ nặng phải chở, đó là phần của lừa.

Bánh mì, kỷ luật và công việc phải làm là phần của gia nhân.

26 Dùng kỷ luật ép nó làm lụng, con sẽ được nghỉ ngơi.

Nếu nới tay với nó, nó sẽ tìm tự do.

27 Ách và dây cương mới ghì được cổ lừa,

cực hình và những cuộc tra khảo

mới gò được đứa ở bất lương.

28 Phải thúc nó làm việc kẻo nó ra lười biếng,

vì, "nhàn cư vi bất thiện."

29 Hãy bắt nó làm những việc nó phải làm;

nó không tuân lệnh thì cùm chân nó lại.

30 Nhưng đừng nghiệt ngã với bất cứ người nào,

và đừng làm gì trái lẽ phải.

31 Nếu con chỉ có một gia nhân, hãy coi nó như bản thân mình,

vì giá sở hữu nó là xương máu.

32 Nếu con chỉ có một gia nhân, hãy lấy tình anh em mà đối xử,

vì con cần nó như cần chính sự sống mình.

33 Nếu vì con xử tệ mà nó bỏ trốn,

thì biết đường nào mà kiếm cho ra?

Chương 34

Mộng mơ

1 Kẻ ngu muội hy vọng hão huyền giả dối,

đứa dại bay cao nhờ đôi cánh mộng mơ.

2 Tin vào mộng mị thì khác nào bắt bóng và đuổi theo gió.

3 Mộng mị chỉ phản ánh những cái bên ngoài

như gương soi cho thấy khuôn mặt.

4 Từ dơ bẩn, có gì sạch được sao?

Từ giả dối, có chi thật được nào?

5 Bói toán, rút quẻ, chiêm bao cũng đều hão huyền cả,

như những tưởng tượng của phụ nữ sắp sinh con.

6 Nếu đó không phải do Đấng Tối Cao

muốn viếng thăm con mà gửi tới,

thì con đừng để tâm đến làm gì.

7 Bởi chưng mộng mị đã khiến cho bao người lầm lạc; họ gục ngã vì hy vọng vào đó.

8 Không có gian dối, Lề Luật mới được chu toàn;

lời nói có chân thành, khôn ngoan mới trọn vẹn.

Một ngày đàng, một sàng khôn

9 Người bôn ba hiểu rộng biết nhiều.

Kẻ giàu kinh nghiệm phát biểu thật thông minh.

10 Ai không từng trải thì hiểu biết nông cạn,

còn người bôn ba thì lanh lợi, tháo vát.

11 Trong những chuyến du hành, tôi đã được thấy nhiều chuyện,

đã hiểu nhiều mà không thể nói hết.

12 Đã nhiều lần tính mạng tôi lâm nguy,

nhưng nhờ kinh nghiệm, tôi đã thoát chết.

13 Những người kính sợ Đức Chúa sẽ được sống lâu dài,

vì họ cậy trông vào Đấng cứu thoát họ.

14 Ai kính sợ Đức Chúa thì không sợ hãi gì,

họ không run rẩy, vì chính nơi Người, họ hằng cậy trông.

15 Phúc thay tâm hồn kẻ kính sợ Đức Chúa!

Họ nương tựa vào ai? Và ai nâng đỡ họ?

16 Đức Chúa để mắt trông nom những ai yêu mến Người.

Người là khiên mộc vững chắc, là sức mạnh đỡ nâng,

là tàn che gió nóng, là bóng mát giữa trưa.

Người giữ gìn cho khỏi vấp ngã, và bảo vệ cho khỏi té nhào.

17 Người nâng cao tâm hồn, sáng soi con mắt,

Người ban sức khoẻ, sự sống và phúc lành.

Các hy lễ

18 Dâng của bất chính làm hy lễ là trò nhạo báng;

lễ phẩm của đứa bất lương sẽ không được chấp nhận.

19 Lễ vật kẻ gian ác dâng lên

chẳng được Đấng Tối Cao chấp nhận.

Không vì nhiều hy lễ mà tội lỗi được Người thứ tha

20 Lấy của người nghèo mà dâng làm hy lễ

thì cũng như sát tế đứa con trước mặt cha nó.

21 Người túng nghèo còn chút bánh độ thân,

ai lấy đi là kẻ hút máu.

22 Cướp phương tiện sống của kẻ khác là giết người;

đoạt lương của người làm thuê là gây đổ máu.

23 Kẻ dựng xây, người phá đổ,

chỉ toàn khổ cực, chứ ích lợi gì?

24 Kẻ cầu xin, người nguyền rủa:

Vị Chúa Tể sẽ nghe tiếng ai?

25 Kẻ đụng vào người chết, được tẩy uế rồi, lại đụng vào nữa,

thanh tẩy kiểu đó, nào được ích lợi gì?

26 Cũng thế, kẻ ăn chay đền tội,

rồi đi phạm lại vẫn những tội ấy,

hỏi ai sẽ nghe lời nó cầu xin?

Hạ mình kiểu đó, nào được ích lợi gì?

Chương 35

Lề Luật và hy lễ

1 Tuân giữ Lề Luật là làm cho lễ phẩm thêm phong phú.

Gắn bó với lệnh truyền là dâng lễ kỳ an.

2 Tỏ lòng biết ơn là dâng bột tinh hảo,

làm việc bố thí là dâng lễ ngợi khen.

3 Từ bỏ gian tà thì đẹp lòng Ðức Chúa,

chấm dứt bất công là dâng lễ đền tội.

4 Tuy vậy, đừng đến trước nhan Ðức Chúa tay không,

vì tất cả những gì phải dâng đều do lệnh truyền.

5 Lễ phẩm của người công chính như mỡ đổ trên bàn thờ

xông mùi thơm ngào ngạt trước Ðấng Tối Cao.

6 Hy lễ của người công chính được chấp nhận,

và phần kỷ vật sẽ không bị lãng quên.

7 Hãy tôn vinh Ðức Chúa với tấm lòng quảng đại,

đừng bớt xén của đầu mùa tay con làm ra.

8 Dâng cúng chi, cũng phải giữ nét mặt tươi cười;

dâng hiến của thập phân, hãy hân hoan vui vẻ.

9 Với tấm lòng quảng đại, hãy dâng hiến Ðấng Tối Cao

tuỳ theo những gì Người ban tặng

và tuỳ theo khả năng con có.

10 Vì Ðức Chúa là Ðấng thưởng công,

sẽ trả lại cho con gấp bảy lần.

Thiên Chúa công minh

11 Đừng hối lộ, Người chẳng nhận đâu.

Đừng ỷ vào hy lễ bất chính.

12 Vì Đức Chúa là Đấng xét xử,

Người chẳng thiên vị ai.

13 Người không vị nể mà làm hại kẻ nghèo hèn,

nhưng nghe lời kêu xin của người bị áp bức.

14 Người không coi thường lời khấn nguyện của kẻ mồ côi,

hay tiếng than van của người goá bụa.

15 Nước mắt quả phụ lại không giàn giụa trên gò má,

và tiếng bà kêu lại chẳng cáo tội kẻ làm bà phải khóc sao?

16 Kẻ phục vụ Đức Chúa theo ý Người sẽ được Người chấp nhận,

lời họ kêu xin sẽ vọng tới các tầng mây.

17 Lời nguyện của người nghèo vượt ngàn mây thẳm.

Lời nguyện chưa tới đích, họ chưa an lòng.

18 Họ sẽ không rời đi bao lâu Đấng Tối Cao chưa đoái nhìn,

chưa xét xử cho người chính trực và thi hành công lý.

19 Đức Chúa không trì hoãn,

không bắt họ đợi lâu.

20 Sẽ đến lúc Người đập gãy lưng bọn tàn ác,

và báo oán chư dân.

21 Sẽ đến lúc Người tiễu trừ lũ ngạo ngược,

đập tan vương trượng bọn ác nhân.

22 Sẽ đến lúc Người trả cho ai nấy theo việc họ làm,

và xét xử hành động của người ta theo ý hướng của họ.

23 Sẽ đến lúc Người phân xử cho dân Người,

khiến họ vui mừng vì được Người thương xót.

24 Đẹp thay lòng thương xót của Người giữa buổi gian truân,

khác chi mây trời đổ mưa thời nắng hạn!

Chương 36

Cầu cho Ít-ra-en được giải thoát và phục hưng

1 Lạy Thiên Chúa là Chúa Tể muôn loài,

xin dủ lòng thương và nhìn đến chúng con.

Xin làm cho muôn dân sợ hãi Chúa.

2 Xin giơ tay đè xuống dân ngoại,

để chúng thấy rõ: Ngài thật uy quyền.

3 Ngài đã cho chúng thấy: Ngài quả thật là thánh

trong cách đối xử với chúng con,

thì xin cho chúng con cũng thấy:

Ngài thật là cao cả trong cách đối xử với chư dân,

4 để chúng nhận biết Ngài,

như chúng con từng nhận biết xưa nay:

ngoài Ngài ra, lạy Đức Chúa,

chẳng còn Thiên Chúa nào khác nữa.

5 Xin cho tái diễn những điềm thiêng

và lại làm những dấu lạ khác.

Xin cho cánh tay hùng mạnh Ngài

được vẻ vang hiển hách.

6 Xin nổi giận và trút cơn lôi đình,

tiêu diệt đối phương và đập tan quân địch.

7 Xin rút ngắn hạn kỳ và nhớ lời thề hứa,

để thiên hạ truyền rao vĩ nghiệp của Ngài.

8 Ước gì kẻ thoát thân cũng bị lửa giận nuốt sống

và bọn hà hiếp dân Ngài bị diệt vong.

9 Xin đập bể đầu bọn thủ lãnh cừu địch

những kẻ vẫn huênh hoang: "Ta đây, ai sánh bằng! "

10 Các chi tộc Gia-cóp, nguyện Chúa thương quy tụ cả về.

Xin thương trả lại phần gia sản

như Chúa đã cho họ thuở ban đầu.

11 Lạy Đức Chúa, xin dủ lòng thương Ít-ra-en

là đoàn dân đã từng mang danh Chúa,

và được Ngài kể như con đầu lòng.

12 Xin thương thành Giê-ru-sa-lem của Chúa,

là thánh đô, là nơi Ngài nghỉ.

13 Xin làm cho khắp cả Xi-on

vang lời tường thuật những kỳ công của Chúa,

và làm cho thánh điện

được rực rỡ ánh vinh quang của Ngài.

14 Xin làm chứng bênh vực

những gì Ngài đã tạo dựng thuở ban đầu,

những lời sấm đã tuyên nhân danh Ngài, xin thực hiện.

15 Xin ân thưởng những ai vững chí trông đợi Ngài,

để các ngôn sứ của Ngài được mọi người tin tưởng.

16 Lạy Đức Chúa, xin nghe lời những kẻ (chạy đến) kêu van