28. Huấn Ca
I. TUYỂN TẬP CÁC CHÂM NGÔN (CHƯƠNG 1-41)
Chương 1
Nguồn gốc khôn ngoan
1 Tất cả sự khôn ngoan đều phát xuất từ Đức Chúa,
và khôn ngoan vẫn ở với Người đến muôn đời.
2 Cát biển, giọt mưa và tháng ngày của vĩnh cửu,
ai đếm được cho hết?
3 Trời cao, đất rộng, vực sâu và sự khôn ngoan, ai dò cho thấu?
4 Khôn ngoan đã được tác thành trước vạn vật,
sự hiểu biết anh minh đã có tự muôn đời.
6 Gốc rễ của khôn ngoan đã được mặc khải cho ai?
Và những công trình kỳ diệu của khôn ngoan, ai nào biết rõ?
8 Chỉ có một Đấng khôn ngoan rất đáng sợ,
ngự trên ngai của Người.
9 Đó chính là Đức Chúa.
Người đã tạo dựng, đã thấy, đã đếm
và làm cho khôn ngoan nổi bật
trên mọi công trình,
10 nơi mọi phàm nhân,
theo lòng quảng đại của Người,
và Người đã rộng ban khôn ngoan cho những ai yêu mến Người.
Lòng kính sợ Thiên Chúa
11 Kính sợ Đức Chúa đem lại vinh quang và tự hào
hân hoan và phấn khởi.
12 Kính sợ Đức Chúa khiến tâm hồn sung sướng,
cho con người được hoan hỷ mừng vui
và an khang trường thọ.
13 Ai kính sợ Đức Chúa sẽ thấy cuộc đời kết thúc tốt đẹp,
ngày lâm chung họ sẽ được hưởng phúc lành.
14 Bước đầu của khôn ngoan là kính sợ Đức Chúa,
ngay từ lúc thành hình trong lòng mẹ,
các tín hữu đã được ơn khôn ngoan.
15 Giữa nhân gian, khôn ngoan xây tổ làm nền móng vĩnh cửu,
và tin tưởng vào con cái loài người.
16 Sự viên mãn của khôn ngoan là kính sợ Đức Chúa.
Khôn ngoan lấy hoa trái của mình làm cho họ say sưa,
17 lấy bảo vật của mình chất đầy nhà cửa họ,
đem sản phẩm của mình đổ đầy kho lẫm.
18 Lòng kính sợ Đức Chúa là tuyệt đỉnh của khôn ngoan,
mang lại bình an và sức khoẻ dồi dào.
19 Đức Chúa đã thấy và đã đếm khôn ngoan,
Người đổ mưa am tường và hiểu biết của trí tuệ,
nâng cao vinh dự của những kẻ gắn bó với khôn ngoan.
20 Gốc rễ của khôn ngoan là kính sợ Đức Chúa,
cành lá của khôn ngoan là cuộc đời trường thọ.
Kiên nhẫn và tự chủ
22 Giận dữ vô lý không thể coi là phải lẽ được,
vì giận dữ kéo theo sự sụp đổ của con người.
23 Ai kiên trì chịu đựng một thời gian,
thì cuối cùng niềm vui sẽ bừng lên cho người ấy.
24 Ai làm thinh không nói một thời gian,
thì thiên hạ sẽ mở miệng khen là sáng suốt.
Khôn ngoan và ngay thẳng
25 Trong các kho tàng của khôn ngoan,
có nhiều ẩn dụ thâm thuý,
nhưng đối với người tội lỗi,
tôn thờ Thiên Chúa lại là điều ghê tởm.
26 Nếu con mộ mến khôn ngoan,
thì hãy tuân giữ các điều răn,
và Đức Chúa sẽ ban cho con ơn ấy.
27 Vì lòng kính sợ Đức Chúa là trường dạy khôn ngoan,
và điều Người ưa thích là tín thành và nhân hậu.
28 Đừng ngang bướng không kính sợ Đức Chúa,
cũng đừng đem lòng chim dạ cá mà đến với Người.
29 Đừng giả hình trước mặt người ta
và hãy giữ gìn trong lời ăn tiếng nói.
30 Đừng tự cao tự đại, kẻo ngã
mà chuốc lấy tủi hổ vào thân.
Đức Chúa sẽ phơi bày những bí ẩn của con,
và hạ bệ con giữa nơi công hội,
vì con không bước đi trên đường kính sợ Đức Chúa,
và lòng con đầy những mưu gian.
Chương 2
Kính sợ Đức Chúa trong thử thách gian truân
1 Con ơi, nếu con muốn dấn thân phụng sự Đức Chúa,
thì con hãy chuẩn bị tâm hồn để đón chịu thử thách.
2 Hãy giữ lòng cho ngay thẳng và cứ kiên trì,
đừng bấn loạn khi con gặp khốn khổ.
3 Hãy bám lấy Người chứ đừng lìa bỏ,
để cuối đời, con được cất nhắc lên.
4 Mọi chuyện xảy đến cho con, con hãy chấp nhận,
và trải qua bao thăng trầm, con hãy cứ kiên nhẫn.
5 Vì vàng phải được tôi luyện trong lửa,
còn những người sáng giá
thì phải được thử trong lò ô nhục.
6 Hãy tin vào Người, thì Người sẽ nâng đỡ con.
Đường con đi, hãy giữ cho ngay thẳng và trông cậy vào Người.
7 Hỡi ai kính sợ Đức Chúa,
hãy trông đợi lòng lân tuất của Người,
đừng lìa xa Người kẻo ngã.
8 Hỡi ai kính sợ Đức Chúa, hãy tin vào Người,
và các bạn sẽ không mất phần thưởng đâu.
9 Hỡi ai kính sợ Đức Chúa, hãy đợi trông ơn lành,
niềm vui không cùng và lòng thương xót.
10 Hãy nhìn lại các thế hệ ban đầu mà xem:
nào có ai tin vào Đức Chúa mà bị hổ thẹn bao giờ?
Hay có ai bền tâm kính sợ Người mà bị bỏ rơi?
Hoặc có ai kêu cầu Người mà bị Người khinh dể?
11 Vì Đức Chúa là Đấng nhân từ và hay thương xót:
Người thứ tha tội lỗi và cứu vớt trong lúc gian truân.
12 Khốn thay những tâm hồn hèn nhát, những bàn tay rã rời,
và người tội lỗi lập lờ nước đôi.
13 Khốn thay quả tim nao núng vì không tin tưởng:
chính vì vậy nó không được chở che.
14 Khốn cho các ngươi, những kẻ mất kiên nhẫn,
các ngươi sẽ làm gì khi Đức Chúa đến thăm?
15 Những ai kính sợ Đức Chúa
thì không ngang bướng bất tuân lời Người dạy,
và những ai kính mến Người
thì giữ vững đường lối của Người.
16 Những ai kính sợ Đức Chúa thì tìm điều Người ưa thích,
và những ai kính mến Người thì no thoả Lề Luật.
17 Những ai kính sợ Đức Chúa thì chuẩn bị tâm hồn,
và hạ mình xuống trước mặt Người.
18 Chúng ta hãy phó mình trong tay Đức Chúa,
chứ đừng phó mình trong tay phàm nhân,
bởi vì Người cao cả thế nào
thì cũng lân tuất như vậy.
Chương 3
Nghĩa vụ đối với cha mẹ
1 Hỡi các con, hãy nghe cha đây,
và làm thế nào để các con được cứu độ.
2 Đức Chúa làm cho người cha được vẻ vang vì con cái,
cho người mẹ thêm uy quyền đối với các con.
3 Ai thờ cha thì bù đắp lỗi lầm,
4 ai kính mẹ thì tích trữ kho báu.
5 Ai thờ cha sẽ được vui mừng vì con cái,
khi cầu nguyện, họ sẽ được lắng nghe.
6 Ai tôn vinh cha sẽ được trường thọ,
ai vâng lệnh Đức Chúa sẽ làm cho mẹ an lòng.
7 Người đó phục vụ các bậc sinh thành
như phục vụ chủ nhân.
8 Hãy thảo kính cha con bằng lời nói việc làm,
để nhờ người mà con được chúc phúc.
9 Vì phúc lành của người cha
làm cho cửa nhà con cái bền vững,
lời nguyền rủa của người mẹ
làm cho trốc rễ bật nền.
10 Chớ vênh vang khi cha con phải tủi nhục,
vì nỗi tủi nhục đó chẳng vinh dự gì cho con.
11 Quả thật, người ta chỉ được vẻ vang
lúc cha mình được tôn kính;
và con cái phải ô nhục khi mẹ mình bị khinh chê.
12 Con ơi, hãy săn sóc cha con, khi người đến tuổi già;
bao lâu người còn sống, chớ làm người buồn tủi.
13 Người có lú lẫn, con cũng phải cảm thông,
chớ cậy mình sung sức mà khinh dể người.
14 Vì lòng hiếu nghĩa đối với cha sẽ không bị quên lãng,
và sẽ đền bù tội lỗi cho con.
15 Thiên Chúa sẽ nhớ đến con, ngày con gặp khốn khó,
và các tội con sẽ biến tan
như sương muối biến tan lúc đẹp trời.
16 Ai bỏ rơi cha mình thì khác nào kẻ lộng ngôn,
ai chọc giận mẹ mình, sẽ bị Đức Chúa nguyền rủa.
Khiêm tốn
17 Con ơi, hãy hoàn thành việc của con một cách nhũn nhặn,
thì con sẽ được mến yêu hơn người hào phóng.
18 Càng làm lớn, con càng phải tự hạ,
như thế, con sẽ được đẹp lòng Đức Chúa.
20 Vì quyền năng Đức Chúa thì lớn lao:
Người được tôn vinh nơi các kẻ khiêm nhường.
21 Đừng tìm những điều khó quá đối với con,
những điều vượt sức con, con đừng xét tới.
22 Những gì đã ấn định cho con, con hãy suy cho kỹ,
cần chi phải hiếu kỳ!
23 Đừng dây mình vào những việc quá sức con,
vì những điều con trông thấy
đã vượt quá trí hiểu của loài người.
24 Nhiều người mắc sai lầm vì ý kiến riêng của họ,
ý nghĩ xấu làm cho suy nghĩ của họ đảo điên.
Kiêu ngạo
26 Kẻ lòng chai dạ đá cuối đời sẽ gặp bất hạnh,
người thích nguy hiểm sẽ phải chết vì hiểm nguy.
27 Kẻ lòng chai dạ đá sẽ bị ngàn nỗi ưu phiền đè nặng,
người tội lỗi cứ chồng chất tội này lên tội kia.
28 Kẻ kiêu ngạo lâm cảnh khốn cùng thì vô phương cứu chữa,
vì sự xấu xa đã ăn sâu mọc rễ trong nó.
29 Người sáng trí để tâm nghiên cứu các ẩn dụ,
kẻ khôn ngoan ao ước có tai thính để nghe.
Bác ái đối với người nghèo
30 Nước dập tắt lửa hồng, bố thí đền bù tội lỗi.
31 Ai đền ơn đáp nghĩa là biết lo xa,
lúc sa cơ, người ấy sẽ tìm được nơi nương tựa.
Chương 4
1 Con ơi,
đừng tước đoạt miếng cơm manh áo của người nghèo,
đừng để kẻ khốn cùng luống công chờ đợi.
2 Đừng làm cho kẻ đói phải buồn tủi,
đừng chọc tức ai khi họ phải ngặt nghèo.
3 Một tâm hồn đang bực bội, con đừng làm khổ thêm,
đừng bắt kẻ túng thiếu đợi lâu mới được con giúp đỡ.
4 Kẻ khốn khổ nài xin, con đừng từ chối,
gặp người nghèo, con đừng ngoảnh mặt đi.
5 Đừng làm ngơ không nhìn đến kẻ thiếu thốn,
kẻo nên cớ cho người ta nguyền rủa con.
6 Ai cay đắng trong lòng mà nguyền rủa con,
thì Đấng tạo thành ra nó sẽ nghe lời nó thỉnh nguyện.
7 Hãy làm cho công hội mến thương con,
và tỏ lòng kính trọng người làm lớn.
8 Hãy lắng nghe kẻ nghèo, và nhã nhặn chào lại họ.
9 Hãy giải thoát người bị áp bức khỏi tay phường áp bức,
đừng hèn nhát khi con phải xét xử.
10 Đối với trẻ mồ côi, con hãy xử như một người cha,
và với mẹ của chúng, hãy xử như một người chồng;
được vậy, con sẽ nên như người con của Đấng Tối Cao,
và Người sẽ thương con hơn cả mẹ của con nữa.
Khôn ngoan là nhà giáo dục
11 Khôn ngoan làm cho con cái mình nên cao trọng,
và săn sóc những ai kiếm tìm mình.
12 Ai yêu khôn ngoan là yêu sự sống,
ai sớm tìm kiếm khôn ngoan sẽ tràn trề hoan lạc.
13 Người nắm được khôn ngoan
sẽ được vinh quang làm gia nghiệp,
đi tới đâu, họ cũng được Đức Chúa ban phúc lành.
14 Ai phụng sự khôn ngoan thì cũng phụng thờ Đấng Thánh,
và ai yêu mến khôn ngoan thì được Đức Chúa mến yêu.
15 Người nghe theo khôn ngoan, thì xét xử chư dân,
ai gắn bó với khôn ngoan sẽ định cư yên hàn.
16 Ai tin tưởng vào khôn ngoan,
sẽ được khôn ngoan làm gia nghiệp
và dòng dõi họ cũng sẽ được thừa hưởng.
17 Vì ban đầu, khôn ngoan sẽ đồng hành với họ
qua nẻo đường quanh co,
giáng xuống trên họ hãi hùng run rẩy,
và dùng kỷ luật của mình mà tôi luyện
bao lâu chưa tin tưởng họ được;
rồi lại thử thách họ qua những phán quyết của mình.
18 Sau đó, khôn ngoan sẽ trở lại với họ trên con đường thẳng,
khiến họ được mừng vui,
và khôn ngoan mặc khải cho họ những bí nhiệm của mình.
19 Nếu người ấy lầm lạc thì khôn ngoan sẽ bỏ rơi họ,
và để mặc cho họ sụp đổ.
E lệ và cả nể
20 Hãy để ý tới thời cuộc và lo tránh điều xấu,
và đừng chuốc lấy nhục vào thân.
21 Vì có cái nhục đưa đến tội lỗi,
và cũng có cái nhục là vinh quang và ân sủng.
22 Đừng vị nể ai đến phải thiệt thân,
cũng đừng vì bị nhục mà để cho mình sụp đổ.
23 Đừng ngại lên tiếng khi cần thiết,
24 vì nhờ lời nói mà người ta biết được ai khôn ngoan,
do phát biểu mà biết được trình độ học vấn.
25 Đừng nói trái sự thật,
và phải biết xấu hổ vì sự thiếu học của con.
26 Đừng hổ thẹn xưng thú tội lỗi mình,
đừng ngăn chặn dòng sông đang chảy.
27 Đừng cúi rạp trước kẻ ngu đần,
cũng đừng thiên vị người quyền thế.
28 Dù phải chết, con hãy phấn đấu cho sự thật,
và Đức Chúa là Thiên Chúa sẽ bênh vực con.
29 Đừng ăn càn nói bậy,
chớ nhu nhược trễ nải trong công việc của con.
30 Đừng như sư tử trong gia đình,
mà lại nhút nhát giữa gia nhân.
31 Đừng xoè tay ra nhận, rồi nắm lại khi phải cho đi.
Chương 5
Giàu sang và tự đắc
1 Đừng cậy vào tài sản của con, và đừng nói: "Tôi có đủ cả rồi! "
2 Đừng chiều theo ước muốn và sức lực của con,
mà thoả mãn những đam mê của lòng mình.
3 Đừng nói: "Ai làm gì được tôi? "
Vì Đức Chúa là Đấng công minh sẽ trừng phạt.
4 Đừng nói: "Tôi đã phạm tội nhưng nào có sao? "
Bởi vì Đức Chúa nhẫn nại đó!
5 Đừng ỷ được tha thứ mà khinh nhờn,
rồi cứ chồng chất tội này lên tội khác.
6 Đừng nói: "Người rất mực cảm thương,
tôi có phạm tội nhiều, Người cũng tha thứ cả! "
Vì Người thương xót, Người cũng nổi lôi đình,
và cơn lôi đình của Người ập xuống quân tội lỗi.
7 Đừng trì hoãn, hãy trở về với Đức Chúa đi;
đừng lần lữa hết ngày này qua ngày khác,
vì thình lình Đức Chúa sẽ nổi cơn thịnh nộ,
và trong thời trừng phạt, con sẽ phải tiêu vong.
8 Đừng cậy dựa vào của cải bất chính,
vì điều đó chẳng ích gì cho con ngày con gặp bất hạnh.
Cương quyết và tự chủ
9 Đừng có gió nào cũng theo, đường nào cũng bước,
như một tên tội lỗi lật lọng.
10 Hãy giữ vững xác tín của mình,
và lời con phải trước sau như một.
11 Hãy mau mắn nghe,
nhưng thong thả rồi hãy trả lời.
12 Nếu biết thì trả lời cho người ta,
bằng không, thì hãy đặt tay lên miệng.
13 Vinh hay nhục đều ở lời nói cả,
và cái lưỡi chính là mối hoạ cho con người.
14 Đừng để bị mang tiếng là người bép xép,
cũng đừng ăn nói quanh co.
Vì nếu ăn trộm là điều nhục nhã,
thì nói lời hai ý càng đáng lên án gắt gao.
15 Trong mọi chuyện lớn nhỏ, đừng tỏ ra vô ý thức;
đang là bạn, chớ trở nên thù.
Chương 6
1 Quả vậy, bị mang tiếng thì thật là nhục nhã và ô danh,
cũng như mắc tội hay nói lời hai ý.
2 Đừng dương dương tự đắc khi con quyết định điều gì,
kẻo con bị nát thân như bò tót.
3 Kẻo lá cành của con, con ngốn sạch,
hoa trái của con, con phá hết,
và con sẽ chỉ còn như một khúc củi khô.
4 Một con người xấu xa làm băng hoại chính mình,
tự biến thành trò cười cho kẻ thù nghịch.
Tình bạn
5 Ăn nói dịu dàng thì tăng thêm bạn hữu,
phát biểu dễ thương thì tăng thêm lời thân ái.
6 Ước chi có nhiều người sống hoà nhã với con;
nhưng cố vấn cho con, thì trong muôn ngàn chỉ nên chọn một.
7 Nếu con muốn làm bạn với ai thì hãy thử người ấy trước,
nhưng đừng vội tin tưởng ngay.
8 Vì có kẻ chỉ là bạn nhất thời,
ngày con gặp nạn, nó chẳng còn là bạn nữa.
9 Có người là bạn lại trở nên thù,
và tiết lộ chuyện cãi nhau, khiến con phải xấu hổ.
10 Có người là bạn khi đồng hành với con,
nhưng ngày con gặp nạn, nó chẳng còn là bạn nữa.
11 Khi con gặp may, thì nó chẳng khác nào chính con:
gia nhân con, nó tự do sai bảo.
12 Nhưng lúc con sa cơ, nó liền chống lại và lánh mặt con luôn.
13 Với quân thù, con hãy tránh xa,
còn với bè bạn, con phải coi chừng.
14 Người bạn trung thành là một nơi nương tựa vững chắc,
ai gặp được người bạn như thế, là gặp được kho tàng.
15 Không gì đổi lấy được một người bạn trung thành,
và giá trị của người bạn ấy, không cân nào lường được.
16 Người bạn trung thành là phương thuốc xoa dịu cuộc đời,
những ai kính sợ Đức Chúa sẽ gặp được người như vậy.
17 Người kính sợ Đức Chúa thì điều khiển được tình bạn của mình
vì bản thân mình thế nào, thì cận thân mình cũng thế.
Học tập khôn ngoan
18 Con ơi, từ thiếu thời, hãy hấp thụ giáo huấn,
thì tới khi tóc bạc, con sẽ được khôn ngoan.
19 Như người cày và kẻ gieo, con hãy vun trồng khôn ngoan,
và đợi chờ hoa thơm trái tốt của đức ấy;
vì con phải khó nhọc vun trồng một thời gian thôi,
rồi chẳng bao lâu sẽ được ăn hoa trái.
20 Giáo huấn quả thật là gay go đối với những kẻ vô học,
và kẻ vô tâm vô trí thì không kiên trì trong việc thụ giáo.
21 Giáo huấn, như đá tảng thử sức, đè nặng trên người ấy,
rồi chẳng mấy chốc nó sẽ vứt bỏ đi.
22 Quả thật, khôn ngoan xứng với tên mình:
không phải nhiều người biết rõ đâu!
23 Con ơi, hãy lắng nghe và đón nhận điều ta dạy bảo,
và đừng vứt bỏ ý kiến của ta.
24 Hãy đưa chân cho khôn ngoan xích lại,
và cúi đầu cho khôn ngoan đặt dây cương.
25 Hãy ghé vai mang lấy,
và đừng bất mãn vì bị khôn ngoan ràng buộc.
26 Với tất cả tâm tình, hãy trau dồi khôn ngoan,
và đường lối của khôn ngoan, hãy gắng công tuân giữ.
27 Cứ theo dõi và kiếm tìm,
thì khôn ngoan sẽ tỏ mình ra cho con biết,
và một khi đã nắm được rồi, con chớ buông ra.
28 Vì cuối cùng, khôn ngoan sẽ cho con được nghỉ ngơi yên hàn,
và sẽ trở thành niềm hoan lạc của con.
29 Xiềng xích của khôn ngoan sẽ là nơi nương tựa vững chắc,
và dây cương của khôn ngoan
sẽ như trang phục huy hoàng của con.
30 Ách của khôn ngoan là đồ trang sức bằng vàng,
và dây buộc của khôn ngoan là dải điều quý giá.
31 Con sẽ mặc lấy khôn ngoan như áo choàng rực rỡ,
đội lên đầu như triều thiên biểu lộ niềm vui.
32 Con ơi, nếu muốn, con sẽ là người có học,
nếu để tâm, con sẽ thành người khôn khéo.
33 Nếu thích nghe, con sẽ học được nhiều,
nếu biết lắng tai để ý, con sẽ trở nên khôn.
34 Hãy có mặt khi các bậc lão thành hội họp,
thấy vị nào khôn ngoan, hãy hết lòng gắn bó.
35 Mọi lời lẽ về Thiên Chúa, con hãy thích nghe,
những châm ngôn ý nhị, con đừng bỏ uổng.
36 Thấy người học thức uyên thâm, con hãy năng lui tới,
chân đi mòn ngưỡng cửa nhà họ.
37 Hãy suy gẫm các mệnh lệnh Đức Chúa đã truyền,
các điều răn của Người, hãy luôn luôn để ý.
Chính Người làm cho tâm hồn con kiên vững,
và cho con được khôn ngoan như lòng sở nguyện.
Chương 7
Một số lời khuyên
1 Đừng làm điều xấu, thì cái xấu sẽ không thắng được con.
2 Điều bất công, con hãy xa tránh, thì nó sẽ lánh xa con.
3 Con ơi, đừng gieo trên những luống bất công,
kẻo phải gặt bất công gấp bảy lần.
4 Đừng xin Đức Chúa cho con quyền cao,
cũng đừng xin vua cho con chức trọng.
5 Đừng tưởng mình là công chính trước mặt Đức Chúa,
cũng đừng ra vẻ khôn ngoan bên cạnh đức vua.
6 Đừng tìm cách để được làm thẩm phán,
nếu con không có khả năng nhổ rễ bất công;
kẻo rồi vì nể mặt kẻ quyền thế,
mà con làm tổn thương đức liêm khiết của con.
7 Đừng làm thiệt hại cho dân chúng trong thành,
cũng đừng khúm núm trước đám đông.
8 Đừng để tội nào trói buộc con đến hai lần,
vì một lần thôi cũng đủ để bị phạt.
9 Đừng nói: "Thiên Chúa Tối Cao
sẽ nhìn vào số lượng lớn lễ phẩm tôi dâng,
nên khi tôi mang tới, Người sẽ chấp nhận."
10 Con đừng nhút nhát khi cầu nguyện,
và đừng coi thường việc làm phúc bố thí.
11 Đừng cười nhạo ai đang cay đắng trong lòng,
vì có Đấng vừa hạ xuống vừa cất nhắc lên.
12 Đừng dùng lời gian dối mà hại anh em,
đối với một người bạn cũng không nên làm như thế.
13 Đừng chủ ý bịa đặt điều gian dối nào,
vì cứ như thế sẽ chẳng đưa tới gì tốt đẹp.
14 Giữa đông đảo các bậc lão thành, con chớ ba hoa,
và khi cầu nguyện thì đừng lải nhải.
15 Đừng chán ghét những công việc vất vả nhọc nhằn,
cũng như việc đồng áng Đấng Tối Cao đã định.
16 Đừng nhập bọn với phường tội lỗi,
hãy nhớ rằng cơn thịnh nộ không chậm trễ đâu!
17 Hãy khiêm nhường hạ mình xuống,
vì lửa và giòi bọ là hình phạt dành cho kẻ vô đạo.
18 Đừng đem bạn hữu đổi lấy lợi lộc,
cũng đừng đổi người anh em chân chính lấy vàng Ô-phia.
19 Đừng rời bỏ người vợ khôn ngoan đức hạnh,
vì duyên dáng của nàng quý hơn cả vàng nữa.
20 Đừng ngược đãi người ở biết làm việc hết mình,
cũng như người làm công biết xả thân.
21 Hãy hết lòng yêu thương người ở nào sáng trí,
và đừng từ chối không cho nó tự do.
Con cái
22 Con có súc vật ư? Hãy săn sóc chúng.
Nếu chúng làm lợi cho con, thì giữ chúng lại.
23 Có con cái ư? Hãy giáo dục
và uốn nắn chúng ngay từ thuở còn thơ.
24 Có con gái ư? Hãy lo giữ gìn tấm thân của chúng,
nhưng đừng ra mặt vui vẻ xuề xoà.
25 Gả chồng cho con gái, là con đã làm xong một việc lớn,
nhưng phải gả cho người thông minh.
26 Con có người vợ hợp với con ư? Thì chớ ruồng bỏ,
nhưng đừng tin tưởng người vợ con không thích.
Cha mẹ
27 Cha con, con hãy hết lòng tôn kính,
và đừng quên ơn mẹ đã mang nặng đẻ đau.
28 Hãy luôn nhớ công ơn dưỡng dục sinh thành,
công ơn ấy, con sẽ lấy chi đáp đền cho cân xứng?
Các tư tế
29 Hãy hết lòng kính tôn Đức Chúa
và kính trọng các tư tế của Người.
30 Hãy hết sức yêu mến Đấng tạo thành nên con,
đừng bỏ rơi các thừa tác viên của Người.
31 Hãy kính sợ Đức Chúa và tôn trọng vị tư tế,
hãy trao cho ngài phần thuộc về ngài, như luật truyền cho con:
của đầu mùa, của lễ tạ tội, bả vai phải biếu,
rồi của lễ thánh hoá và phần tinh hoa trích từ của thánh.
Những kẻ nghèo và người đau khổ
32 Hãy rộng tay cứu giúp người nghèo khó,
để con được hưởng trọn vẹn phúc lành.
33 Hãy làm ơn cho mọi người còn sống,
ngay cả với người đã chết, cũng đừng từ chối làm ơn.
34 Đừng ngoảnh mặt không nhìn những ai đang than khóc,
với những người sầu khổ, con hãy biết chia buồn.
35 Đừng ngại thăm nom người đau ốm,
vì nhờ những việc như thế mà con sẽ được mến yêu.
36 Trong mọi lời ăn tiếng nói,
hãy nghĩ đến đời con chung cuộc thế nào,
thì mãi mãi con sẽ không phạm tội.
Chương 8
Thận trọng thì suy đi nghĩ lại
1 Con đừng chống chọi với người quyền thế, kẻo rơi vào tay họ.
2 Đừng tranh chấp với người giàu,
kẻo họ lấy thế mạnh mà chống lại con;
vì vàng bạc làm cho bao người hư hỏng
và lòng dạ vua chúa ngả nghiêng.
3 Đừng chống chọi với kẻ lắm mồm,
cũng đừng chất củi thêm vào lửa.
4 Đừng đùa giỡn với kẻ vô giáo dục,
kẻo tổ tiên con bị khinh chê.
5 Một người đã biết hối lỗi, con đừng la rầy,
hãy nhớ rằng tất cả chúng ta đều đáng phạt.
6 Đừng khinh dể người đã cao niên,
vì đến lượt chúng ta rồi cũng già hết cả.
7 Khi có người nào chết, con chớ vui mừng,
hãy nhớ rằng tất cả chúng ta đều phải chết.
Truyền thống
8 Chớ khinh thường chuyện các bậc khôn ngoan kể lại,
hãy nghiền ngẫm phương ngôn của các ngài;
vì nhờ học với các ngài mà con có được kiến thức,
và biết cách phục vụ các bậc quyền cao.
9 Đừng bỏ qua chuyện các vị cao niên kể lại,
vì chính các ngài đã học hỏi nơi tổ tiên mình;
nhờ học với các ngài mà con có được sự hiểu biết,
và khi cần, con biết đưa ra câu trả lời thích hợp.
Cẩn thận
10 Đừng khơi dậy lửa đam mê của người tội lỗi,
kẻo chính con bị đốt cháy trong ngọn lửa của y.
11 Con chớ đương đầu với kẻ vũ phu,
kẻo nó nên như cái bẫy cho con lỡ lời.
12 Đừng cho kẻ mạnh thế hơn con vay mượn,
cho họ mượn là kể như mất đứt rồi.
13 Đừng đứng ra bảo đảm điều gì vượt quá sức con,
nếu đã bảo đảm, thì lo mà thanh toán.
14 Đừng tranh kiện với quan toà,
toà sẽ vì danh dự của ông mà xử cho ông thắng.
15 Đừng đồng hành với quân bạt mạng, kẻo nó ăn hiếp con;
vì chính nó chỉ làm theo sở thích:
sự điên rồ của nó làm cho cả hai phải tiêu vong.
16 Đừng đánh nhau với kẻ hung dữ,
cũng đừng đi qua nơi vắng vẻ với y;
vì y coi chuyện đổ máu như không vậy,
và y sẽ tấn công con nơi chẳng có ai cứu giúp.
17 Đừng bàn hỏi người ngu, vì nó không giữ kín được.
18 Trước mặt người lạ, chớ làm điều phải giữ kín,
vì con chẳng biết chuyện gì sẽ xảy ra.
19 Đừng tâm sự với bất cứ người nào,
đừng tưởng làm như vậy là người ta thích.
Chương 9
Đàn bà con gái
1 Đừng ghen với người vợ mà con đang ôm ấp,
kẻo con dạy cho nàng nghĩ xấu về con.
2 Đừng phó mặc hồn con cho một người đàn bà,
kẻo bị nó đè đầu đè cổ.
3 Đừng đón đường một gái làng chơi,
kẻo con rơi vào bẫy của nó.
4 Đừng đi lại với một ả đào,
kẻo con mắc phải mưu mô của nó.
5 Đừng chòng chọc nhìn nàng trinh nữ,
kẻo con sa ngã mà bị phạt với nàng.
6 Đừng trao thân cho đĩ điếm,
kẻo con phải khuynh gia bại sản.
7 Ngoài đường phố, mắt đừng láo liên,
trong ngõ hẻm, chớ có la cà.
8 Hãy tránh đừng nhìn người phụ nữ nhan sắc,
cũng đừng ngắm nghía một giai nhân xa lạ.
Vì sắc đẹp đàn bà mà bao kẻ đảo điên,
cũng vì thế mà ái tình bừng lên như lửa.
9 Chớ ngồi bên người phụ nữ có chồng,
đừng uống rượu với nàng trong các bữa tiệc,
kẻo vì nàng mà lòng con nghiêng ngửa,
và tâm thần chao đảo tiêu vong.
Đối xử với người ta
10 Đừng bỏ rơi người bạn cố tri:
người mới đâu có giá bằng người cũ.
Rượu mới thế nào, thì bạn mới cũng vậy;
để lâu rồi uống, mới thấy ngon.
11 Chớ ghen với người tội lỗi được vinh dự,
vì con chẳng biết hậu vận nó thế nào.
12 Đừng vui niềm vui của quân vô đạo;
hãy nhớ rằng: chúng sẽ phải đền tội trước khi xuống âm ty.
13 Hãy đứng xa người nắm quyền sinh sát,
thì con sẽ không còn cảm thấy sợ tử thần.
Nếu đến gần nó, thì đừng bất cẩn,
kẻo nó lại cướp mất mạng con.
Hãy nhớ rằng con đang bước qua giữa bao cạm bẫy,
và đi lại trên tường thành đầy lỗ châu mai.
14 Hãy giao tiếp với người chung quanh khi có thể,
và năng bàn hỏi với người khôn ngoan.
15 Hãy tìm người hiểu biết mà trò chuyện,
và mọi điều con nói phải quy về Luật của Đấng Tối Cao.
16 Đồng bàn với con phải là những người công chính,
và lòng kính sợ Đức Chúa sẽ là niềm hãnh diện của con.
17 Một tác phẩm được ca tụng là nhờ tay nghệ sĩ,
ai lãnh đạo dân thì phải khôn ngoan trong lời ăn tiếng nói.
18 Kẻ lắm mồm lắm miệng, trong thành ai cũng ngán cũng sợ,
người nói năng láu táu, ai cũng ghét cũng chê.
Chương 10
Việc cai trị
1 Thủ lãnh khôn ngoan thì giáo dục dân mình,
và uy thế của người thông minh thật là vững chắc.
2 Thủ lãnh dân thế nào,
các viên chức thừa hành cũng thế,
người đứng đầu một thành làm sao,
toàn thể dân cư cũng vậy.
3 Một ông vua dốt nát làm cho dân nước phải suy vong,
một thành hưng thịnh
là nhờ trí thông minh của các nhà cầm quyền.
4 Quyền bính trên địa cầu nằm trong tay Đức Chúa,
khi đến thời đến buổi, Người sẽ cho xuất hiện kẻ hiền tài.
5 Sự nghiệp của con người nằm trong tay Đức Chúa,
vì chính Người làm cho kẻ sĩ được nở mặt nở mày.
Chống tính kiêu ngạo
6 Khi gặp những chuyện bất công,
con đừng oán hờn người thân cận,
cũng đừng làm bất cứ điều gì trong cơn giận dữ.
7 Đức Chúa và người phàm đều chê ghét tính kiêu căng,
đều coi gian tà là khả ố.
8 Quyền bá chủ chuyển từ dân này sang dân nọ,
do bất công, bạo lực và tiền tài.
9 Làm sao tro bụi lại dám kiêu căng,
vì ngay khi còn sống, nó đã bị xổ ruột?
10 Cơn bệnh kéo dài, giễu cợt cả thầy thuốc,
kẻ nay xưng hùng xưng bá, mai đã theo tử thần.
11 Khi chết, gia tài người ta thừa hưởng
là côn trùng, sâu bọ và rắn rết.
12 Con người bắt đầu kiêu căng khi lìa xa Đức Chúa,
khi lòng nó lìa xa Đấng Tạo Thành.
13 Vì đầu mối của kiêu căng là tội lỗi,
và kẻ quen thói kiêu căng thì rắc gieo ghê tởm;
vì thế Đức Chúa đã gửi đến những gian truân,
và tiêu diệt chúng hoàn toàn.
14 Đức Chúa hạ bệ những ai quyền thế,
và đặt kẻ hiền lành ngồi lên thay.
15 Đức Chúa đã bứng rễ các dân ngoại,
và đem trồng vào đó kẻ khiêm nhường.
16 Lãnh thổ của chư dân, Đức Chúa đã đảo lộn,
và phá huỷ đến tận nền trái đất.
17 Người đã loại chúng ra khỏi cõi đời và huỷ diệt chúng,
đã xoá sạch chúng khỏi ký ức người đời.
18 Con người được dựng nên không phải để kiêu ngạo,
con cái của đàn bà được sinh ra không phải để giận dữ.
Những người đáng trọng
19 Nòi giống nào đáng trọng?
Thưa nòi giống con người.
Nòi giống nào đáng trọng?
Thưa những người kính sợ Đức Chúa.
Nòi giống nào đáng khinh?
Thưa nòi giống con người.
Nòi giống nào đáng khinh?
Thưa những kẻ vi phạm các điều răn.
20 Thủ lãnh thì đáng trọng giữa anh em,
còn những ai kính sợ Đức Chúa
thì đáng trọng trước mặt Người.
22 Kẻ giàu, người sang cũng như kẻ nghèo:
niềm hãnh diện của tất cả là kính sợ Đức Chúa.
23 Khinh dể một người nghèo thông minh là không phải lẽ,
tôn vinh một người tội lỗi là điều chẳng nên.
24 Người làm lớn, nhà lãnh đạo, vị nắm quyền đều được tôn vinh,
nhưng không ai trong các vị đó lớn hơn người kính sợ Đức Chúa.
25 Nô bộc mà khôn ngoan thì được cả người tự do (cũng) phục vụ,
người hiểu biết thì không lẩm bẩm kêu ca.
Đức khiêm nhường và lòng chân thật
26 Đừng khôn xảo, khi làm công việc của con,
cũng đừng sĩ diện, khi con phải nghèo túng.
27 Làm việc và được đầy đủ dư dật,
thì vẫn hơn lang thang khoác lác mà đói ăn.
28 Con ơi, hãy tự hào một cách khiêm tốn,
và tự trọng đúng với giá trị của con.
29 Người phạm tội hại đến bản thân,
ai bảo nó là công chính được?
Nào ai tôn trọng được kẻ khinh chính mình?
30 Kẻ nghèo được tôn trọng là nhờ sự hiểu biết,
người giàu được tôn trọng là vì tài sản của họ.
31 Còn nghèo mà đã được trọng,
thì khi giàu sẽ được trọng biết bao?
Đang giàu mà đã bị khinh,
thì khi nghèo còn bị khinh biết mấy?
Chương 11
Đừng xem mặt bắt hình dong
1 Người hèn mọn mà khôn ngoan vẫn có thể ngẩng đầu,
và được ngồi giữa những người làm lớn.
2 Đừng khen một người đàn ông vì người ấy đẹp,
và đừng gớm ghét ai vì vẻ bên ngoài.
3 Trong các loài có cánh, ong là bé hơn cả,
thế mà nó làm ra chất ngọt hảo hạng.
4 Chớ khoe khoang vì bộ áo bên ngoài,
cũng đừng tự cao trong ngày được vinh dự.
Công trình của Đức Chúa thật lạ lùng,
nhưng vẫn là bí ẩn đối với phàm nhân.
5 Nhiều bậc đế vương phải ngồi xuống đất,
còn kẻ không ai ngờ lại được mang vương miện.
6 Lắm người quyền thế bị nhục nhã ê chề,
và nhiều kẻ cao sang bị nộp vào tay người khác.
Cân nhắc và đắn đo
7 Chưa tra xét thì đừng buộc tội,
suy nghĩ trước rồi hãy trách móc sau.
8 Chớ trả lời khi chưa nghe rõ,
người ta đang nói thì chớ ngắt lời.
9 Về chuyện không can gì tới con, con đừng cãi cọ,
chớ dây mình vào cuộc tranh chấp của quân tội lỗi.
10 Con ơi, chớ lo toan nhiều công việc,
có tăng thêm nhiều vẫn chẳng được yên;
có hối hả mấy cũng chẳng tới đâu,
có chạy đàng nào cũng không thoát nổi.
11 Có người càng vất vả, nhọc nhằn và hấp tấp,
thì lại càng không đạt được gì.
Tin cậy vào một mình Thiên Chúa
12 Có người yếu đuối cần được nâng đỡ,
sức lực thua kém, túng thiếu trăm bề,
mà Đức Chúa lại ghé mắt nhìn xem, để thi ân cho họ,
và cất nhắc họ lên khỏi cảnh khốn cùng.
13 Người làm cho họ ngẩng đầu hiên ngang,
khiến nhiều kẻ phải ngạc nhiên về họ.
14 Lành dữ, sống chết, giàu nghèo, tất cả đều do Đức Chúa.
17 Phúc lộc của Đức Chúa còn mãi cho những người đạo hạnh,
và tình thương của Người hướng dẫn họ đến muôn đời.
18 Có kẻ giàu vì vun quén và keo kiệt,
và đây là phần thưởng của nó:
19 Khi nó nói: "Tôi đã tìm được an nhàn,
của tôi làm ra, bây giờ tôi hưởng",
thì nó đâu biết thời gian mình sống còn bao lâu;
nó sẽ bỏ lại của cải cho người khác và sẽ chết.
20 Hãy cứ bổn phận của con mà làm cho chu đáo,
và chăm lo công việc cho đến già.
21 Đừng phục người tội lỗi vì các công việc của nó,
nhưng hãy tin vào Đức Chúa,
và công việc của con, hãy chịu khó mà làm,
vì làm cho kẻ nghèo bỗng nhiên nên giàu có,
đối với Đức Chúa, là chuyện thật dễ dàng.
22 Phúc lành của Đức Chúa là phần thưởng cho người đạo hạnh,
trong giây lát Người làm cho phúc lành nở rộ như hoa.
23 Con đừng nói: "Tôi cần gì đây?
Rồi ra tôi còn phải có những của nào nữa? "
24 Đừng nói: "Tôi đầy đủ cả rồi,
từ đây tôi còn gặp bất hạnh nào nữa đâu? "
25 Ngày gặp vận may, người ta quên nỗi bất hạnh,
và ngày gặp bất hạnh, người ta chẳng nhớ đến vận may.
26 Trong ngày mệnh chung,
trả cho con người theo lối họ đã sống,
đối với Đức Chúa, là chuyện thật dễ dàng.
27 Khổ cực một giờ làm quên lạc thú,
đến cuối đời, công việc của con người mới lộ ra.
28 Đừng khen ai có phúc trước khi họ lìa đời,
vì nhìn vào con cái, người
ta sẽ biết họ.
Coi chừng người gian ác
29 Đừng bạ ai cũng đưa về nhà,
vì kẻ xảo quyệt có trăm mưu ngàn kế.
30 Chim mồi nhốt trong lồng làm sao,
thì tâm địa kẻ kiêu căng cũng thế;
nó như thám tử rình chờ con ngã quỵ.
31 Nó mưu toan đổi tốt thành xấu,
trong những cái hay nhất, nó cũng thấy tỳ ố đáng chê.
32 Một tia lửa làm cả đống than cháy bừng,
con người tội lỗi mưu toan chuyện đổ máu.
33 Hãy đề phòng kẻ gian ác, vì nó mưu đồ chuyện xấu xa;
đừng để nó làm cho con ô danh đến muôn đời.
34 Đưa người lạ về nhà, nó sẽ làm cho con điên đảo,
khiến con thành xa lạ với thân quyến của con.
Chương 12
Làm ơn làm phúc
1 Nếu con làm việc thiện, thì hãy biết con làm cho ai,
và con ở hiền thì sẽ gặp lành.
2 Hãy làm việc thiện cho người đạo hạnh,
con sẽ được đền đáp,
nếu không do người ấy, thì cũng do Đấng Tối Cao.
3 Sẽ chẳng có chi may lành cho kẻ ngoan cố trong điều ác,
cho kẻ không thích làm việc từ thiện.
4 Hãy cho người đạo hạnh, nhưng đừng giúp kẻ tội lỗi.
5 Hãy xử tốt với người khiêm tốn,
và đừng ủng hộ quân vô đạo,
hãy khước từ, đừng cung cấp bánh ăn cho nó,
kẻo nó được đàng chân lân đàng đầu;
con sẽ gặp hoạn nạn gấp đôi
đối lại tất cả những việc lành con đã làm cho nó.
6 Vì chính Đấng Tối Cao cũng gớm ghét phường tội lỗi,
Người sẽ trừng phạt để trả oán quân vô đạo.
7 Hãy cho người tốt, nhưng đừng giúp kẻ tội lỗi.
Bạn thật bạn giả
8 Lúc gặp may, không nhận ra được ai là bạn,
khi lâm nạn, chẳng giấu nổi ai là thù.
9 Khi con người gặp may thì kẻ thù nó buồn khổ,
lúc nó lâm nạn thì bạn hữu cũng tránh xa.
10 Đừng bao giờ tin vào thù địch;
vì như đồng ten sét thế nào,
thì sự độc ác của nó cũng vậy.
11 Nếu nó tự hạ và đi đứng khúm núm,
thì con phải cảnh giác và coi chừng;
hãy đối xử với nó như người lau gương,
và biết rằng rốt cuộc nó sẽ bị lật tẩy.
12 Đừng để nó đứng cạnh con,
kẻo nó lật nhào con rồi chiếm lấy chỗ;
đừng đặt nó ngồi bên phải con,
kẻo ghế của con, nó sẽ tìm cách chiếm đoạt.
Cuối cùng con sẽ hiểu lời ta,
và sẽ nuối tiếc những điều ta đã nói.
13 Ai nào thương kẻ dụ rắn mà bị rắn cắn,
ai nào xót mọi kẻ đến gần thú dữ đâu?
14 Kẻ đồng hành với người tội lỗi,
và tham gia vào các tội của nó cũng vậy.
15 Nó ở với con một giờ,
nhưng khi con chao đảo, nó sẽ không nán lại với con.
16 Kẻ thù, ngoài miệng thì ngọt xớt,
nhưng trong lòng lại tính xô con xuống vực sâu.
Mắt kẻ thù cũng rưng rưng đẫm lệ,
nhưng nếu gặp cơ hội, nó không thôi khát máu.
17 Lúc lâm nạn, con sẽ thấy nó ở sẵn đó trước con rồi,
làm như giúp đỡ, nhưng kỳ thực lại hất cẳng con.
18 Nó sẽ lắc đầu vỗ tay,
nói về con đủ điều mà để lộ chân tướng nó.
Chương 13
Với đồng trang đồng lứa
1 Đụng vào nhựa thì sẽ dính,
chơi với người kiêu ngạo thì sẽ giống như y.
2 Gánh nặng quá sức con, con đừng mang lấy,
đừng đi lại với kẻ quyền thế và giàu có hơn con.
Lọ sành để chung với bình đồng sao được?
Chạm nhau là lọ sành tan vỡ.
3 Người giàu vừa ăn cướp vừa la làng,
còn người nghèo bị thiệt thì lại phải năn nỉ.
4 Nếu con có ích cho nó, nó sẽ dùng con,
nhưng sẽ bỏ rơi con, nếu con sa cơ thất thế.
5 Con có của, nó sẽ sống với con,
và bóc lột con không chút quản ngại.
6 Khi cần, nó sẽ dỗ ngọt con,
nó tươi cười với con để làm con hy vọng,
nó nói ngon nói ngọt và bảo: "Anh cần gì không? "
7 Nó bày tiệc làm con xấu hổ để bóc lột con đến cùng kiệt,
rốt cuộc nó sẽ chế nhạo con;
rồi sau đó, hễ thấy con là nó làm ngơ, và lắc đầu khinh dể.
8 Coi chừng chớ để người ta dụ dỗ con,
kẻo vì dại khờ mà con bị nhục.
9 Khi người quyền thế mời gọi con, con hãy lẩn đi,
như thế, người ta càng mời mọc con hơn nữa.
10 Đừng vồ vập, kẻo bị tống cổ ra,
cũng đừng đứng xa, kẻo bị quên mất.
11 Đừng hòng ăn nói với họ như kẻ ngang hàng,
cũng đừng tin những lời lẽ ba hoa của họ;
vì họ nói nhiều là có ý thử con,
và giả bộ tươi cười với con là để dò xét.
12 Ai không giữ kín lời tâm sự của người khác, đó là kẻ tàn nhẫn,
có ai bị hành hạ hay xiềng xích, nó cũng chẳng quan tâm.
13 Hãy cẩn thận, hãy hết sức coi chừng,
vì con đang đồng hành với sự suy vong rồi đó.
15 Sinh vật nào cũng ưa thích đồng loại của mình,
và người nào cũng ưa thích người thân cận.
16 Xác thịt nào thì kết hợp theo giống đó,
và con người thì gắn bó với đồng loại của mình.
17 Sói sống chung với chiên sao được?
Kẻ tội lỗi với người đạo hạnh cũng thế.
18 Hoà bình sao được giữa chó rừng và chó nhà?
Và hoà bình sao được giữa kẻ giàu sang với người lam lũ?
19 Lừa hoang trong sa mạc là mồi cho sư tử,
cũng vậy, kẻ nghèo túng là mồi cho bọn giàu sang.
20 Đối với kẻ kiêu ngạo thì thấp hèn là điều ghê tởm,
cũng vậy, đối với người giàu có thì kẻ nghèo là đồ gớm ghê.
21 Người giàu trượt chân thì được bạn bè nâng đỡ,
còn kẻ nghèo mà ngã thì bị bạn hữu bỏ rơi.
22 Người giàu mà có lỡ, thì nhiều người cứu gỡ cho,
có nói bậy, người ta cũng cho là phải.
Kẻ nghèo có lỡ, thì người ta chê trách,
có nói hay, thiên hạ cũng chẳng kể vào đâu.
23 Người giàu lên tiếng thì mọi người im lặng,
người ta đưa lời của nó lên tận chín tầng mây;
khi kẻ nghèo lên tiếng thì họ bảo: "Ai vậy? "
Nếu nó vấp, họ sẽ xô cho té nhào.
24 Giàu là tốt nếu không mắc tội,
nhưng theo lời kẻ vô đạo thì nghèo là xấu.
25 Lòng người làm thay đổi nét mặt,
để lộ ra cái tốt hay cái xấu.
26 Nét mặt vui tươi là dấu chỉ một tâm hồn hạnh phúc.
Phải lao tâm khổ tứ lắm mới làm được các dụ ngôn.
Chương 14
Hạnh phúc thật
1 Phúc thay kẻ không ăn nói lỡ lầm,
và không phải khổ vì hối hận.
2 Phúc thay ai không bị lương tâm cắn rứt,
và kẻ không rơi vào thất vọng.
Đố kỵ và hà tiện
3 Của cải không lợi gì cho kẻ tiểu nhân,
đối với con người đố kỵ, thì tài sản để làm gì?
4 Tích luỹ mà vong thân là tích luỹ cho kẻ khác,
người khác sẽ hưởng dùng của cải nó thu gom.
5 Xấu với bản thân thì tốt với ai được?
Ngay cả với tài sản của mình, nó cũng không được hưởng.
6 Không ai tệ hơn kẻ làm hại chính mình,
và đó là công trả cho sự gian ác của nó.
7 Nó có làm điều tốt, thì chẳng qua vì vô tình,
cuối cùng nó cũng để lộ ra sự gian ác của nó.
8 Ai nhìn với con mắt đố kỵ là người xấu,
nó ngoảnh mặt đi và khinh dể thiên hạ.
9 Kẻ có mắt tham lam thì không bằng lòng với phận mình,
và keo kiệt làm cho tâm hồn ra cằn cỗi.
10 Kẻ có mắt xấu xa thì keo kiệt về miếng ăn,
và trên bàn ăn, trông thật sơ sài.
11 Con ơi, nếu có của, hãy làm cho đời con được tốt đẹp,
và tiến dâng lễ vật lên Đức Chúa sao cho xứng.
12 Hãy nhớ rằng cái chết không trì hoãn đâu,
và ngày hẹn của âm phủ, con nào có biết!
13 Trước khi chết, hãy làm ơn cho thân hữu,
và rộng rãi với họ theo khả năng của con.
14 Đừng từ chối không hưởng một ngày vui,
hoài bão của con, đừng để cho phần nào trôi đi mất.
15 Nào con không để lại công khó của con cho người khác,
và mồ hôi nước mắt của con
cho người ta bắt thăm chia chác đó sao?
16 Hãy cho và nhận, hãy làm cho tâm hồn mình khuây khoả,
vì trong âm phủ, còn tìm đâu ra khoái lạc!
17 Mọi xác phàm như chiếc áo, thảy đều mòn hao,
vì quy luật muôn đời là: chắc chắn con sẽ phải chết.
18 Như cành lá trên cây rậm rạp:
lá rụng xuống, lá lại mọc ra,
thì các thế hệ người phàm cũng vậy:
lớp kết thúc, lớp lại sinh ra.
19 Mọi công trình phải hư nát đều tiêu tan hết thảy,
và tác giả của chúng cũng theo chúng ra đi.
Hạnh phúc của người khôn ngoan
20 Phúc thay kẻ nghiền ngẫm khôn ngoan,
và biết dùng trí khôn mà suy luận.
21 Phúc thay kẻ để tâm suy nghĩ về đường lối của khôn ngoan,
và hiểu được các bí nhiệm của đức ấy.
22 Như một thợ săn, người ấy theo vết của khôn ngoan,
và trên đường của khôn ngoan, nó rình chờ.
23 Nó nhìn vào cửa sổ của khôn ngoan,
và lắng nghe bên cửa ra vào.
24 Nó ở sát nhà của khôn ngoan,
và đóng đinh vào tường.
25 Nó dựng lều dưới cánh tay của khôn ngoan,
và sẽ được ở nơi hạnh phúc.
26 Nó sẽ đặt con cái dưới sự che chở của khôn ngoan,
và dưới tán lá của khôn ngoan, nó sẽ trú ẩn.
27 Dưới bóng của khôn ngoan, nó không bị nóng bức,
và trong vinh quang của khôn ngoan, nó sẽ cư ngụ.
Chương 15
1 Điều đó, kẻ kính sợ Đức Chúa sẽ thi hành,
và người tuân giữ Lề Luật sẽ đạt được khôn ngoan.
2 Như mẹ hiền, khôn ngoan sẽ ra gặp người ấy,
và như tân nương trinh khiết, khôn ngoan sẽ đón chào,
3 sẽ lấy hiểu biết làm bánh cho người ấy ăn,
lấy khôn ngoan làm nước cho người ấy uống.
4 Người ấy sẽ dựa vào khôn ngoan và không chao đảo,
sẽ gắn bó với khôn ngoan và không thẹn thùng.
5 Khôn ngoan sẽ làm cho người ấy
trổi vượt trên các đồng liêu,
và ở nơi đại hội, sẽ giúp người ấy lên tiếng.
6 Người ấy sẽ được sung sướng,
được vui mừng như đội triều thiên,
và thừa hưởng danh thơm đến muôn đời.
7 Những kẻ ngu đốt sẽ không chiếm được khôn ngoan,
và những người tội lỗi sẽ chẳng được thấy bao giờ.
8 Khôn ngoan xa cách kiêu ngạo,
và vắng bóng trong tâm tưởng những người gian dối.
9 Lời ca tụng trên môi miệng tội lỗi là vô nghĩa,
vì không phải từ Đức Chúa mà đến.
10 Vì lời ca tụng phải được nói ra trong khôn ngoan,
và phải được Đức Chúa hướng dẫn.
Tự do của con người
11 Con đừng nói: "Tại Đức Chúa mà tôi phạm tội",
vì điều Người gớm ghét, thì Người không làm.
12 Đừng nói: "Chính Người làm tôi lầm đường lạc lối",
vì Người không cần kẻ tội lỗi.
13 Mọi điều kinh tởm, Đức Chúa đều gớm ghê,
và những kẻ kính sợ Người cũng không ưa chuộng.
14 Từ nguyên thuỷ, chính Chúa đã làm nên con người,
và để nó tự quyết định lấy.
15 Nếu con muốn thì hãy giữ các điều răn
mà trung tín làm điều đẹp ý Người.
16 Trước mặt con, Người đã đặt lửa và nước,
con muốn gì, hãy đưa tay ra mà lấy.
17 Trước mặt con người là cửa sinh cửa tử,
ai thích gì, sẽ được cái đó.
18 Vì trí khôn ngoan của Đức Chúa thật lớn lao,
Người mạnh mẽ uy quyền và trông thấy tất cả.
19 Người để mắt nhìn xem những ai kính sợ Người,
và biết rõ tất cả những gì người ta thực hiện.
20 Người không truyền cho ai ăn ở thất đức, cũng không cho phép ai phạm tội.
Chương 16
Kẻ gian ác bị nguyền rủa
1 Con đàn cháu đống mà vô dụng, con đừng ham,
cũng đừng vui vì lũ con bất nhân bất nghĩa.
2 Chúng có đông đảo mấy, con cũng đừng vui,
nếu chúng không có lòng kính sợ Đức Chúa.
3 Chúng có làm nên sự nghiệp ở đời, con đừng tin tưởng,
có đông con nhiều cháu, con cũng chớ trông nhờ;
vì cả ngàn cũng không bằng một
và chết mà không con còn hơn có những người con bất nghĩa.
4 Nhờ một người thông minh sáng suốt
mà một thành đông đúc dân cư,
còn giống nòi chẳng kể chi luân thường đạo lý sẽ bị tuyệt diệt.
5 Mắt tôi đã thấy nhiều điều như thế,
và tai tôi còn nghe những điều dữ dội hơn.
6 Lửa bừng cháy thiêu đốt đám hội quân tội lỗi,
cơn Thịnh Nộ bốc lên trừng phạt nòi bất tuân;
7 vì Người đã không tha cho bọn khổng lồ thuở trước,
những kẻ cậy sức mình mà phản loạn.
8 Người đã chẳng buông tha những kẻ cho ông Lót ở nhờ,
những kẻ Người gớm ghét vì chúng kiêu ngạo.
9 Người không xót thương giống nòi mang án diệt vong,
những kẻ bị loại trừ vì tội lỗi của chúng,
10 cũng như sáu trăm ngàn bộ binh,
những kẻ cứng lòng cùng nhau cấu kết.
11 Dầu chỉ có một người cứng cổ không bị phạt,
thì đó cũng là điều lạ lùng;
vì Người thương xót, Người cũng nổi cơn thịnh nộ,
rộng lòng tha thứ, nhưng cũng trút cơn lôi đình.
12 Người thương xót bao nhiêu, thì cũng hạch tội bấy nhiêu:
Người xét xử ai nấy tuỳ theo việc họ làm.
13 Kẻ tội lỗi không thoát nổi với của gian đã cướp,
và người đạo hạnh kiên nhẫn đợi chờ sẽ chẳng luống công.
14 Việc bố thí nào cũng được Chúa ân thưởng,
và mỗi người cứ theo việc mình làm mà lãnh nhận.
Chắc chắn có thưởng phạt
17 Đừng nói: "Tôi sẽ núp ẩn không cho Đức Chúa thấy!
Từ chốn cao xanh, ai nào nhớ đến tôi?